دراجرای آیین باران خواهی ، ترس از خشکسالی به چشم میخورد. از همین روی، مراسمی چون عروسی آب و دعاهای باران و نماز و نیایش برای طلب باران و یا شستن تابوت در آب و یا نهادن علم عزاداری برای باران خواهی پدید میآید.
با توجه به اینکه فلات ایران - بویژه نواحی مرکز و حاشیه و اطراف کویرهای بزرگ «لوت» و «نمک» - خشک و کم آب است، یکی از مشکلات اساسی مردم شهری و روستایی تأمین آب است.
ارزش حیاتی باران برای کشاورزان و دامداران - که بشدت به نم و رطوبت زمینمتکی اند - سبب شده است که همیشه چشم به آسمان بدوزند و در انتظار آمدن ابرهای بارانزا باشند و همین امر موجب برگزاری مراسمي برای طلب و تمنای باران شده است. در گذشته این مراسم در بسیاری از نقاط ایران به دو صورت فردی و گروهی انجام میگیرد .
- نهادن قیچی در زیر ناودان (در روستاهای سربند، علی آباد، مهاجران، فراهان).- وارونه گذاردن بیل در آبراه خانهها (در روستاهای مشک آباد، خمین، محلات، ساوه، سربند) از نمونه های اجرای مراسم به صورت انفرادی واقامه نماز باران، چمچه گلین، عروسی قنات پخت نان و آش باران از نمونه های گروهی این مراسم است. درمراسم چمچه گلین که از جمله مراسم فراگیر و رایج در آیین نمایشی باران خواهی در نقاط مختلف ایران و حتی کشورهایی چون ترکیه، بلغارستان، یوگسلاوی، سوریه، ترکمنستان، تاجیکستان، پاکستان است، یک کودک «چمچه» یا قاشق بزرگ چوبی را در دست میگیرد و بچههای دیگر لباس عروسکی را که از قبل آماده کردهاند به تن چمچه میپوشانند و آن را چمچه گلین (عروس باران) مینامند. یکی از بچهها چمچه گلین را به دست میگیرد و همراه بچههای دیگر، در حالی که ترانه عروس چمچه و تمنای باران را میخوانند، برای گرفتن هدیه به در خانهها (شهر یا روستا) میروند.
بر در هر خانه، رئیس یا بزرگ خانه سطل یا ظرفی آب روی عروس چمچه میریزد و مقداری حبوبات و مواد خوراکی یا پول به بچهها میدهد. در پایان، بچهها با موادی که گردآوری کردهاند آش میپزند و آن را میان خود و نیازمندان تقسیم میکنند.
این مراسم از جمله آیین هایی است که برای طلب باران در بیشتر روستاهای مرکزی و بویژه منطقه سربند و شازند و روستاهای ترک زبان اجرا می شده است و هنوز در برخی روستاها اجرا میشود.
از دیگر نمونه های این مراسم اجری نمایش باران خواهی «گلی» در دشتستان و نی ریز و ممسنی و روستای چاه انجیر سروستان و سیفآباد لرستان و همچنین در بوشهر و در ایل «باصری» است.
عروسی قنات امروزه در بسیاری از نقاط ایران از جمله روستاهای اراک، تفرش، ملایر، تویسرکان، محلات، خمین، گلپایگان، دلیجان، چهارمحال، اصفهان، دامغان، شاهرود، یزد، شهرکرد، متداول است. در حال حاضر، در ایران این آیین ویژه قنات است. احتمال دارد که در دوران باستان عروسی چشمه و رودخانه و ... نیز وجود داشته است.
در مراسم عروسی قنات، اجرای شادی و دادن طعام نماد برکت و نعمت خواهی از طبیعت است و شاید عروس قنات بازماندهای از رسم کهن قربانی دادن برای آب باشد. در حوزههای متفاوت جغرافیایی و فرهنگی، مراسم و آیین های گوناگونی برای باران خواهی در مورد تقدس آب برگزار میشود، آنچه مهم است این است که ممکن است صورت ظاهری اجرای این آیین ها متفاوت باشد، ولی ریشههای مشترکی دارند.بنابر اين گزارش، زماني نه چندان دور، رسم باران خواهي در اكثر شهرهاي شمالي و جنوبي فارس اجرا مي شد؛ رسمي كه به گفته مژگان ثابت قدم هنوز هم در برخي از روستاها و شهرستان هاي جنوبي استان اجرا مي شود و نياز است كه اين مراسم كهن معرفي و احيا شود چرا كه جزئي از فرهنگ و آداب و رسوم اين سرزمين به شمار مي رود.
مسئول ثبت ميراث ناملموس اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري فارس به خبرنگار ما مي گويد: در حال حاضر پرونده ثبت ملي باران خواهي مردم فارس در دست تهيه است و به زودي تكميل شده و تا دو هفته ديگر براي ثبت در اين فهرست به تهران ارسال خواهد شد.
وي با بيان اينكه مراسم باران خواهي ايرانيان در قالب يك پرونده به يونسكو ارسال مي شود، مي افزايد: طبق برنامه ريزي هايي كه در معاونت ميراث فرهنگي كشور انجام شده، مقرر گرديد پرونده اي براي مراسم بارانخواهي كه در سراسر استان ها وجود دارد، تهيه شود و به صورت جداگانه در فهرست ملي به ثبت برسد و سپس اين رسوم در قالب يك پرونده مشترك به يونسكو ارسال گردد تا در فهرست جهاني به ثبت برسد.
وي اضافه مي كند: با توجه به اين برنامه ريزي ها، به زودي مراسم باران خواهي مردم فارس جهاني مي شود و مي طلبد اين رسم كهن احيا گردد.
ثابت قدم در ادامه اين گفت وگو درخصوص رسم باران خواهي در فارس نيز مي گويد: در شمال و جنوب فارس اين رسم به صورت جداگانه و با شباهت هايي برگزار مي شود كه مي توان به پخت نان و آش همزمان با اجراي مراسم اشاره كرد.مسئول ثبت ميراث ناملموس فارس ادامه مي دهد: در شهرهاي شمالي استان زماني كه از بارش باران در پائيز يا زمستان خبري نبوده، عده اي از مردم با پوشيدن لباس هاي خاص و توبره به دست به در خانه هاي هم محلي هاي خود مي رفتند و از آنها آرد، نان، گردو، كشمش و نمك مي گرفتند و سپس اين مواد را به پيرزن صادقي مي دادند تا نان بپزد، اما به خمير اين نان دو قلوه سنگ اضافه مي كردند.
وي مي افزايد: پس از طبخ و توزيع نان بين اهالي محل، هر فردي كه در تكه نانش قلوه سنگ بود، گناهكار شناخته مي شد و مورد سرزنش و حتي تنبيه بدني هم قرار مي گرفت، اما يكي از بزرگان محل ضامن وي مي شد و اين قول را مي داد كه اگر فرد گناهكار تنبيه نشود (كتك نخورد)، يكي دو روز بعد باران ببارد.
ثابت قدم در ادامه به رسم مردم جنوب استان نيز اشاره مي كند و مي گويد: در شهرهاي جنوبي استان علاوه بر پخت نان، آتش بزرگي نيز زير يكي از ناودان هاي خانه قديمي محل برپا مي كردند و سپس از پشت بام، ديگ يا سطل آبي روانه ناودان مي كردند تا اين آب، آتش را خاموش كند و معتقد بودند با اين كار ظرف مدت سه روز تا يك هفته باران خواهد آمد.
وي همچنين مي افزايد: در برخي از محلات شيراز نيز به جاي نان، آش رشته با مشاركت اهالي محل طبخ مي شد كه دو قلوه سنگ هم به آن اضافه و سپس آش بين مردم توزيع مي شد و قلوه سنگ ها به هر فردي كه مي رسيد نشان دهنده گناهكاربودن او بود.
اين كارشناس مردم شناسي در ادامه مي گويد: در زمان اجراي مراسم، مردم ترانه هاي محلي مي خواندند و دعا مي كردند تا باران ببارد و در پايان نيز نماز باران مي خواندند تا دعاهايشان مستجاب گردد.

منبع: خبرجنوب