حال، اگرچه در همه جای دنیا برنامه فضایی آنهم داشتن چرخه کامل این صنعت - از ساخت ماهواره تا ماهواره بر و پایگاه فضایی و ایستگاههای کنترل- مایه غرور ملی و در عین حال وارد شدن به بخش مهمی از دنیای پیشرو علم و فناوری در جهان است، با توقف نزدیک به ایست مطلق برنامه های فضایی ایران، کشورهای عربی چند سالی است که به شکل جدی وارد رقابت فضایی شده و هر کدام از آنها در حد توان خود، قدم هایی را برای ورود جدی تر و حرفه ای تر به مباحث فضایی برداشته اند. از این میان به وضعیت سه کشور عربی نزدیک به ایران یعنی قطر، امارات و دولت سعودی ملموس تر و قابل توجه تر است که در حد تلنگری به رسانه ها، افکار عمومی و البته مسئولان اجرایی، به آن خواهیم پرداخت.

قطر؛ از کشف سیاره های جدید تا پرتاب ماهواره

این همسایه کوچک جنوبی ایران چندین سال است که برنامه فضایی هر چند کوچکی را برای خود آغاز کرده است و به لطف دلارهای نفتی و گازی بساط شراکت با کشورهای پیشرو در این بخش را کلید زده است. شاید بتوان گفت اولین حرکت جدی قطری ها در این بخش پرتاب ماهواره Es'hail ۱ با کمک فرانسه به فضا بود. این ماهواره توسط شرکت فرانسوی Eutelsat ساخته شده و با ماهواره بر آریان ۵ به تاریخ ۲۹ آگوست ۲۰۱۳ میلادی به فضا پرتاب شد. این ماهواره یک ماهواره مخابراتی است که در دو باند Ku و Ka فعالیت می کند و به برخی از شبکه های تلویزیونی مثل الجزیره سرویس می دهد. این ماهواره در مدار ژئو قرار داشته و تا ۱۵ سال نیز عمر دارد.

ماهواره بعدی قطری ها Es'hail ۲ نام دارد که توسط شرکت میتسوبیشی ژاپن ساخته شده است و قرار است تا پایان سال ۲۰۱۷ میلادی توسط ماهواره بر فالکن آمریکایی به فضا پرتاب شود. این ماهواره برای خدمات در بخش تلویزیونی در خاورمیانه و شمال آفریقا توسعه پیدا کرده است. قطر اعلام کرده است که به دنبال امضاء قرارداد برای دو ماهواره دیگر یعنی Es'hail  سه و چهار و همچنین توسعه یک مرکز برای کنترل ماهواره ها از خاک قطر در شمال دوحه خواهد بود.

برنامه فضایی قطر البته به اینجا محدود نشده و این کشور به دنبال اکتشافات فضایی و توسعه رصدخانه ها نیز رفته است. قطر در حال حاضر رصد خانه هایی در جزایر قناری و نیومکزیکوی آمریکا دارد و به دنبال توسعه یک رصد خانه در چین است. دولت قطر در این بخش سرمایه گذاری خوبی کرده و تعدادی ستاره شناس قطری در بخش کشف سیاره های جدید در منظومه شمسی فعال شده اند. قطری ها تا به اینجا چندین سیاره را در منظومه شمسی کشف کرده و به نام های قطر ۱ و ۲ و ۳ نامگذاری کردند و البته بر اساس صحبت های مسئولین قطری به دنبال افزایش جستجو ها در فضا برای کشف اجرام ناشناخته ادامه خواهد داشت. دولت قطر پشتیبانی مالی از این برنامه را به عهده دارد.

دولت سعودی؛ اعلام نقشه راه فضایی تا سال ۲۰۳۰

از دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس که برنامه فضایی را آغاز کرده و به نظر برنامه های خاصی برای این بخش دارد، دولت سعودی است. اولین ماهواره ساخت عربستان سعودی در سال ۲۰۰۰ میلادی توسط روسیه به فضا پرتاب شد؛ میکرو ماهواره های سری Saudisat در اندازه بسیار کوچک و سبک وزن که در چندین مرحله به فضا پرتاب شدند. این ماهواره ها توسط مرکز علم و فناوری شاه عبدالعزیز در ریاض ساخته شده بودند. Saudisat ۳ یکی از آخرین ماهواره های سعودی ها بود که در سال ۲۰۰۷ با کمک آفریقای جنوبی ساخته شده و به وسیله روسیه به فضا پرتاب شد. این ماهواره ۲۰۰ کیلوگرمی از نوع سنجش از راه دور بوده و می توانست تصاویری با کیفیت ۲.۵ متر را از سطح زمین تهیه کند.

بعد از اعلام طرح اصلاحات دولت سعودی برای سال ۲۰۳۰ مشخص شد که بخش فضایی از جمله اموری است که سعودی ها توجه خاصی به آن داشته اند. برنامه برای تعلیم ۱۵۰ نفر متخصص در امور ماهواره ای و فضایی، توسعه فناوری های فضایی در داخل عربستان سعودی و تبدیل شدن به یکی از کشورهای پیشرو در این بخش از جمله اهداف سعودی ها به حساب می آید. در این مسیر دولت سعودی به دنبال همکاری با دانشگاه های استندفورد و تگزاس آمریکا و همچنین سازمان ناسا است.

این کشور همچنین برنامه دارد که دوباره بحث پرتاب ماهواره به فضا را از سر گرفته و هر دو یا سه سال یک ماهواره را به فضا پرتاب کند.

امارات؛ پرتاب مریخ نورد و تربیت دو فضانورد

اما کشور آخر امارات متحده عربی است که برنامه ای بسیار بلند پروازانه در بخش فضایی داشته و حتی به دنبال تاسیس شهرک هایی در کره مریخ است. برنامه های فضایی امارات به نوعی از دهه ۱۹۷۰ میلادی آغاز شد. این کشور در ابتدا در بحث های مطالعاتی فضایی وارد شد و مرکز فضایی محمد ابن رشید در سال ۲۰۰۶ در دوبی آغاز به کار کرد.

یکی از اولین حرکات بزرگ امارات در بخش فضایی ماهواره DubaiSat-۱ بود. این ماهواره توسط کره جنوبی ساخته شده و در زمان ساخت آن مهندسان اماراتی نیز حضور داشتند. این ماهواره از نوع سنجش از دور بود و در سال ۲۰۰۹ میلادی توسط روسیه به فضا پرتاب شد. دوبی ست ۲ توسط کارشناسان اماراتی ساخته شده و در تاریخ ۲۱ نوامبر ۲۰۱۳ میلادی توسط روسیه به فضا پرتاب شد. این ماهواره دارای محموله الکترواپتیک تصویر برداری از سطح زمین بود و در ارتفاع ۶۰۰ کیلومتری از سطح زمین قرار گرفت.

ماهواره خلیفه ست یک سامانه دیگر ساخت امارات متحده عربی است که در سال ۲۰۱۸ توسط ژاپن به فضا پرتاب می شود. این ماهواره ۳۳۰ کیلوگرم وزن داشته و از نوع سنجش از راه دور است. محموله تصویربرداری نصب شده بر روی این ماهواره می تواند تصاویر با کیفیت ۰.۷ متر را تهیه کرده و به زمین ارسال کند. ماهواره Nayif-۱ اولین میکرو ماهواره ساخت امارات بود که توسط مهندسان این کشور طراحی و ساخته شده و تنها یک کیلو و ۳۲۰ گرم وزن داشت. این ماهواره توسط هندی ها در فوریه سال ۲۰۱۷ میلادی به فضا پرتاب شد.

امارات اما به دنبال ارسال جستجوگری بدون سرنشین به سمت کره مریخ است. بر اساس محاسبات انجام شده این جستجوگر در تابستان سال ۲۰۲۰ میلادی از ژاپن به فضا پرتاب خواهد شد. کل محموله مورد نظر در حدود ۱۵۰۰ کیلوگرم وزن خواهد داشت که بعد از حدود ۷ الی ۸ ماه به کره مریخ رسیده و در حدود سه سال در مدار مریخ به مطالعه شرایط جوی این سیاره خواهد پرداخت. نام این ماموریت "امید مریخ" است و اماراتی ها اعلام کرده اند که هدف از آن تشویق عرب زبان های دنیا به حرکت در مسیر فناوری های نو و نوآوری است. تعدادی از دانشگاه های آمریکایی از جمله همکاران امارات در این برنامه فضایی محسوب می شوند.

البته این پایان برنامه های امارات نیست و این کشور حتی به دنبال ایجاد کلونی های انسانی در مریخ تا سال ۲۱۱۷ میلادی است. در عین حال این کشور سرمایه گذاری بسیار گسترده ای را در زمینه زیرساخت های فضایی به منظور آموزش مهندسان و حتی فضانوردان آغاز کرده و اخیرا نیز مذاکرات جدی با روسیه را برای تربیت دو فضانورد اماراتی برای اعزام به ایستگاه فضایی بین المللی شروع کرده است که احتمالا گفتگوهای نهایی در این زمینه به زودی در جریان نمایشگاه هوایی دوبی انجام خواهد شد.