آشتی ملی میان فتح و حماس /فرزان شهیدی
نمایندگان جنبش فتح و حماس در روز 7 اردیبهشت 1390 در قاهره با هم دیدار کردند تا مسائل مرتبط با شکاف داخلی و آشتی ملی و نیز ملاحظات طرفهای فلسطینی درباره مفاد سند آشتی ملی فلسطین در سال 1388 را مورد بررسی قرار دهند. براساس این توافق که با میانجی گری دولت مصر حاصل شد، علاوه بر تشکیل دولت موقت، قرار است پس از یک سال، انتخابات عمومی در سرزمینهای فلسطینی برگزار شود. همچنین قرار شده است کمیته ای جهت بازنگری در دستگاههای امنیتی فلسطین با حضور نمایندگان دو طرف ایجاد شود.
یک هفته بعد یعنی در 14 اردیبهشت، محمود عباس رییس تشکیلات خودگران فلسطین به همراه خالد مشعل رییس دفتر سیاسی حماس با حضور در قاهره توافق نامه صلح را امضا کردند و به این ترتیب به چهار سال شکاف میان دو طرف پایان دادند.
این توافق در سرزمینهای فلسطینی با استقبال پرشور مردم به ویژه جوانان فلسطینی روبرو شد. این در حالی بود که از دو ماه پیش تظاهراتی سراسری در سرزمینهای فلسطینی برگزار شد که عمدتا جوانان از طریق شبکه اجتماعی فیس بوک آن را ترتیب داده بودند. در این تظاهرات هزاران نفر از تظاهرکنندگان درحالی که پرچم فلسطین را در دست داشتند شعار وحدت ملی سردادند. این جوانان میگفتند در پی تحولات اخیر در جهان عرب به تاثیر قدرت مردم پی برده و میخواهند که با تلاش در جهت وحدت ملی و از بین بردن شکاف بین فتح و حماس راه را برای استیفای حقوق ملت فلسطین و کسب استقلال کشور فلسطین هموار سازند.
به عبارتی دولت خودگردان به ریاست محمود عباس نیز با نگرانی از موج جنبشهای مردمی در جهان عرب به نوعی تن به عقب نشینی داد، به ویژه آن که حامیانی چون مبارک و عمر سلیمان را از دست داده و دریافته است که روند سازش با اسراییل بیش از گذشته متزلزل شده است.
جهان عرب از امضای آشتی ملی فلسطینیان استقبال کرد و اکثر رسانههای مصری با اشاره به این که پیمان آشتی با میانجی گری حکومت جدید این کشور به دست آمده است، آن را یکی از دستاوردهای انقلاب مصر توصیف کردند.
امضای توافق نامه آشتی میان گروههای فلسطینی و به تعبیری آشتی غزه و کرانه دستاوردی بزرگ برای ملت فلسطین محسوب میشود. این توافق نشان داد که فلسطینی ها در حال حل و فصل مسائل داخلی خود هستند و اهمیت و حساسیت شرایط منطقه ای را به ویژه با توجه به وجود دشمنی سرسخت به نام رژیم صهیونیستی به خوبی درک میکنند.
پیشینه گفت وگوهای آشتی ملی
اختلافات شدید و درگیریهای میدانی میان دو گروه فتح و حماس که در خردادماه 1386 به اوج خود رسید موجب انقسام سیاسی و جغرافیایی میان دو طرف گردید. این شکاف داخلی نگرانیهایی را هم در داخل و هم در خارج برانگیخت، لذا تلاش هایی خصوصا از سوی برخی کشورهای عربی منطقه همچون عربستان و مصر صورت گرفت تا گروههای درگیر را به آشتی برسانند.
پیش از آن فتح و حماس در مكه با حضور پادشاه عربستان رایزنیهایی را آغاز كرده و در بهمن 85 در بیانیهای بر عدم خونریزیهای داخلی، حفظ وحدت ملی، توافق نهایی در خصوص تشكیل دولت متحد ملی با مشاركت تمام گروههای سیاسی تاكید كردند که به «سند مکه» معروف شد.
پس از آن گروههای فلسطینی گفت و گوهای آشتی ملی را با نظارت مصر ادامه داده و پس از فراز و فرودهای بسیار در سال 1388 سندی را تحت عنوان «سند آشتی ملی» تنظیم کردند. این سند شامل پنج محور اصلی با عناوین ذیل بود:
-بازنگری در سازمان آزادی بخش فلسطین
-انتخابات ریاستجمهوری و مجلس قانونگذاری
-اصلاح ساختار دستگاههای امنیتی
-آشتی ملی و پایان دادن به اختلافات و درگیریها
-آزادی زندانیان دو گروه فتح و حماس
گروه فتح سند مزبور را در قاهره امضا کرد، اما جنبش حماس به خاطر اعتراض به برخی مفاد سند و نیز با توجه به ماجرای گزارش قاضی گلدستون از امضای آن خودداری نمود. مهمترین موارد اعتراض حماس به متن سند آشتی ملی در بندهایی مربوط به مرجعیت سازمان آزادیبخش و نیز دستگاههای امنیتی خلاصه میشد.
سند آشتی ملی به گونهای تنظیم شده بود که محوریت فتح و خودگردان را بر سازمان آزادیبخش دنبال میکند، اما حماس خواهان مشارکت و ایفای نقش کلیه گروهها به طور مساوی در این سازمان به عنوان نماینده عموم فلسطینی ها بود.
در مورد دستگاههای امنیتی، مادهای آمده که میگوید کلیه گروههای نظامی و شبه نظامی باید در چهارچوب تشکیلات خودگردان باشند که حماس این ماده را نپذیرفته و آن را به مثابه خلع سلاح و انحلال مقاومت قلمداد کرده بود.
همچنین درباره وظایف دستگاههای امنیتی فلسطین بر همکاری با همه دستگاههای امنیتی کشورهای دوست جهت مقابله با هر گونه اقداماتی که امنیت مشترک را به خطر میاندازد تاکید شده که این ماده میتواند با توجه به امضای پیمان صلح میان خودگردان و رژیم صهیونیستی، شامل این رژیم هم بشود و این امری است که حماس و سایر گروههای مقاومت به شدت با آن مخالف هستند.
به دنبال آن محمود عباس، رییس تشكیلات خودگردان فلسطین، اسماعیل هنیه، نخست وزیر فلسطین را مسوول تشكیل دولت متحد ملی كرد و گفت: از هنیه و دولت آن میخواهم تا به قطعنامههای جهانی و توافقنامههای امضا شده احترام بگذارد و نیز خواهان متوقف ساختن هرگونه اقدام نامناسب برخی گروهها هستم.
اسماعیل هنیه نیز در اظهاراتی مشابه اجرای بندهای این توافقنامه را ضروری دانست و گفت: اجرای این توافقنامه آغازی برای روندی جدید در فلسطین جهت آزادسازی فلسطین است. خالد مشعل، رییس دفتر سیاسی جنبش حماس نیز بعد از پایان مراسم امضای توافقنامه مكه گفت: این توافق همانند توافقنامههای قبلی نخواهد بود چرا كه به لحاظ اینكه در مكان مقدسی به امضا رسیده است، باید تعهد بیشتری نسبت به آن داشت و هرگز نباید آنچه را كه در توافقنامههای شكست خورده قبلی آمده است، با این توافقنامه مقایسه كرد. مشعل افزود: تمام گروههای فلسطینی باید هرگونه خشونت را كنار بگذارند و از ریختن خون فلسطینیها جلوگیری كنند.
اما سند مکه ودولت وحدت ملی فلسطین چندان دوام نیاورد ودرگیریهای دو طرف چند ماه پس از نشست مکه از سرگرفته شد. در این میان رژیم غاصب صهیونیستی به عنوان آخرین شگرد خود علیه حماس به تقویت طیفی تندرو وخیانتکار از داخل جنبش فتح پرداخت که نهایتا این توطئه به درگیریهای خونین میدانی میان دو جنبش انجامیده ودر خرداد 86 جنبش حماس کنترل نوار غزه را به دست گرفت ودر مقابل دولت خودگردان در کرانه باختری به ریاست محمود عباس دولت هنیه را غیرقانونی اعلام کرده وآن را منحل کرد. با این حال حماس در نوار غزه همچنان به اداره امور ساکنان این منطقه پرداخت وعلیرغم فشارهای روزافزون سیاسی و نظامی وحتی محاصره اقتصادی از سوی رژیم صهیونیستی وهمپیمانانش، از اصول وآرمانهای خود عدول نکرد.
مفاد توافق اخیر
در نشست اخیر میان فتح و حماس نسبت به پنج موضوع توافق حاصل شد که برخی از آنها ادامه توافقات سند آشتی ملی در سال 1388 میباشد. این پنج موضوع عبارت است از:
-تشکیل دولت وحدت ملی با حضور چهرههای تکنوکرات
-تمدید مجلس قانونگذاری فلسطین و ریاست جمهوری به مدت یک سال
-برگزاری انتخابات عمومی پس از یک سال تحت اشراف یک کمیته 8 نفره
-ادامه کار سازمان آزادی بخش فلسطین و شورای ملی فلسطین شامل کلیه گروههای فلسطینی
-تشکیل کمیته ای مشترک جهت بازنگری در دستگاههای امنیتی فلسطین
جزئیات توافقات جنبش فتح و حماس به ترتیب زیر میباشد:
۱- انتخابات
الف ـ کمسیون انتخابات
جنبشهای فتح و حماس بر تعیین اسامی کمسیون مرکزی انتخابات از طریق توافق با دیگر گروههای فلسطینی توافق کردند و مقرر شد که این اسامی برای رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین ارسال شود تا وی دستور ویژهای برای تشکیل این کمسیون صادر کند.
ب ـ دادگاه انتخابات
جنبشهای فتح و حماس بر معرفی حداکثر ۱۲ نفر از قضات برای عضویت در دادگاه انتخابات توافق کردند و مقرر شد که این اسامی برای رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین ارسال شود تا وی اقدامات حقوقی لازم برای تشکیل محکمه مذکور با نظر اجماعی گروههای فلسطینی را اتخاذ کند.
ج: موعد انتخابات:
انتخابات پارلمانی و ریاستی و شورای ملی فلسطین به صورت همزمان و یک سال پس از امضای توافقنامه وفاق ملی از سوی احزاب و گروههای فلسطینی برگزار خواهد شد.
2- سازمان آزادی بخش فلسطین
جنبشهای فتح و حماس توافق کردند که مخالفتی با اجرای وظایف و تصمیمات نهاد رهبری صورت نگیرد؛ مشروط به اینکه این وظایف و تصمیمات با اختیارات کمیته اجرایی سازمان آزادی بخش فلسطین (ساف) تعارضی نداشته باشد.
۳ – امنیت
طرفین بر تشکیل کمیته امنیتی عالی با دستور ویژه رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین تاکید و توافق کردند که این کمیته متشکل از افسران متخصص بوده و با توافق میان گروههای فلسطینی تشکیل شود.
۴ ـ دولت
الف ـ تشکیل دولت
جنبشهای فتح و حماس بر تشکیل دولت فلسطین و انتخاب نخست وزیر و وزرا از میان چهرههای تکنوکرات از طریق توافق میان گروههای فلسطینی تاکید کردند.
ب ـ وظایف دولت
۱- بسترسازی برای برگزاری انتخابات ریاستی و پارلمانی و شورای ملی فلسطین
۲- نظارت بر بررسی مسائل مربوط به آشتی ملی گروههای فلسطینی که مسالهای ناشی از شکاف داخلی است
۳- پیگیری عملیات و بازسازی نوار غزه و پایان دادن به محاصره این منطقه
۴- پیگیری اجرای مفاد سند وفاق ملی فلسطین
۵- بررسی مسائل مدنی و مشکلات اداری ناشی از شکاف داخلی
۶- یکپارچه سازی نهادهای تشکیلات خودگردان فلسطین در کرانه باختری و نوار غزه و قدس
۷- رسیدگی به وضعیت جمعیتها و موسسات داخلی و خیریه
۵- مجلس قانونگذاری
جنبش فتح و حماس بر ازسرگیری فعالیت مجلس قانونگذاری بر اساس قانون اساسی فلسطین تاکید کردند.
واکنشها
اعلام خبر توافق آشتی ملی میان گروههای فلسطینی فتح و حماس با واكنشهای متفاوت بینالمللی همراه بود كه در این میان خشم مسئولان رژیم صهیونیستی قابل توجه است. در سطح بین الملل بیشترین نقش را در تحولات فلسطین، ایالات متحده آمریکا ایفا میکند. واشنگتن نزاع فتح و حماس را از چهارچوب درگیری میان «خیر و شر» و یا «اعتدال و افراطی گری» و یا «دمکراسی و تروریسم» مینگرد. بنابراین آمریکا مخالف هرگونه مذاکره و توافق با حماس است، مگر آن که حماس از مبانی و آرمانهای خود عدول کند و به جبهه سازش بپیوندد.
سناریوی آمریكا و رژیم صهیونیستی آن بود که از اختلافات فتح و حماس بیشترین بهرهبرداری را ببرند چون تشدید ضدیت فتح با حماس حتی میتواند زمینهساز تنازلات بیشتر خودگردان در برابر رژیم صهیونیستی گردد و مطالبات اساسی فلسطینیها را که در حال حاضر در مسایل نهایی خلاصه میشود به بوته فراموشی بسپارد.
به همن دلیل واشنگتن ضمن استقبال سرد از این توافق عنوان داشت: هر دولت فلسطینی كه تشكیل شود، باید خشونت را كنار بگذارد. آمریكا بار دیگر خواستههای كمیته چهارجانبه را تكرار كرد و گفت: حماس باید به توافق نامههای صلح امضا شده احترام بگذارد و موجودیت اسرائیل را به رسمیت بشناسد.
از سوی دیگر، اتحادیه اروپا، اعلام کرد: ما تصمیم تشكیل دولت انتقالی فلسطین را با جدیت دنبال میكنیم. ما باید جزئیات این توافق نامه را بررسی كنیم. اتحادیه اروپا تاكید كرد كه تمایل دارد فتح بالاتر از حماس باشد. برخی تحلیلگران غربی نیز تلاش کردند امضای آشتی ملی میان فتح و حماس را ناشی از عقب نشینی حماس از آرمانهای اولیه خود تفسیر کنند و دلیل این کار را به ناآرامی ها اخیر سوریه ـ به عنوان حامی گروههای مقاومت ـ ربط دادند.
در همین حال، مسئولان رژیم صهیونیستی عنوان داشتند، توافق آشتی میان فتح و حماس غیر منتظره بود، چون این مساله اصلا در نشستهای هیاتهای سیاسی و امنیتی اسرائیل مطرح نبود. یوسی بیلین، مذاكرهكننده سابق اسرائیل، گفت: هنوز زود است درباره نتایج این توافق نامه و پیامدهای آن بر اسرائیل صحبت كنیم.
نخستوزیر رژیم صهیونیستی با انتقاد شدید از آشتی دو گروه حماس و فتح به محمود عباس هشدار داد که میان صلح با اسرائیل یا قرار گرفتن در کنار حماس، «یکی را انتخاب کند». بنیامین نتانیاهو اعتراف کرد: آن چه که در قاهره رخ داد ضربه بزرگی به صلح و پیروزی بزرگی برای تروریسم بود. وی افزود: آمریكا باید در صورت تشكیل دولت وحدت ملی فلسطین و در صورتی كه این دولت اسرائیل را به رسمیت نشناسد و خشونت و تروریسم را كنار نگذارد، كمكهای اقتصادیاش به تشكیلات خود گردان فلسطین را متوقف كند. نتانیاهو تصریح كرد: اسرائیل هرگز دولت وحدت ملی فلسطین را در صورتی كه به شروط اسرائیل پاسخ ندهد، به رسمیت نخواهد شناخت.
جمهوری اسلامی ایران نیز توافق صورت گرفته بین جنبش حماس و حرکت فتح را گام مثبت و مبارکی درجهت تحقق اهداف تاریخی مردم مظلوم فلسطین دانست. علی اکبر صالحی وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به این که وحدت گروههای فلسطینی و مقاومت در برابر اشغالگران صهیونیست، از عناصر مهم و ضروری برای وصول ملت فلسطین به حقوق حقه خود است ابراز امیدواری کرد: این اتقاق موجب سرعت گرفتن تحولات در صحنه فلسطین و کسب پیروزیهای بزرگ در مواجهه با اشغالگران باشد. صالحی همچنین گفت: امیدوار است که باز شدن سریع گذرگاه رفح و دستیابی مردم مظلوم فلسطین در نوار غزه به نیازهای اولیه انسانی و معیشتی از نتایج این توافق باشد.
جمعبندی
امضای توافق نامه آشتی میان دو گروه فتح و حماس دستاوردی مهم برای فلسطینی ها به شمار میآید. اهمیت این توافق زمانی معلوم میشود که آمریکا و اسراییل بیشترین بهره برداری را از شکافهای میان دو طرف برده و حقوق فلسطینی ها طی چهار سال گذشته بیش از پیش به فراموشی سپرده شد.
با بررسی مفاد توافق نامه آشتی ملی معلوم میشود دو طرف با نگاهی همسو بر سر مبانی کلی آشتی ملی و اداره دوران آتی به توافق رسیده و اختلافاتی که در گفت وگوهای قبلی مانع پیشبرد این روند بود، حل و فصل شده است.
در این میان مطالبات عموم فلسطینی ها برای تحقق وحدت ملی و موقعیت متزلزل خودگردان با توجه به موج جنبشهای مردمی در منطقه و نیز ادامه توسعه طلبی و باج خواهیهای رژیم صهیونیستی، نقش بسزایی در امضای توافق نامه آشتی توسط محمود عباس داشت و آن گونه که وی و خالد مشعل در کنفرانس خبری در قاهره تصریح نمودند صفحه سیاه اختلافات گذشته ورق خورد.
مواضع قاطع محمود عباس علیه اسراییل نیز حاکی از آن بود که تشکیلات خودگردان گویی دریافته که روند سازش سرابی بیش نیست و اگر به دنبال خواسته هایی همچون تشکیل دولت فلسطین و توقف شهرک سازی توسط اسراییل میباشد، باید از پشتوانه ای مستحکم در سطح وحدت ملی فلسطین و جبهه مقاومت برخوردار باشد.
از طرفی امضای توافقنامه آشتی فلسطینیها در شرایطی که مصر دوران گذار را طی میکند، به یک نشانه روشن برای پیشبینی آینده مصر و نقش آن در معادله فلسطین تبدیل شده است. آنگونه که منابع فلسطینی گفته اند پس از موفقیت انقلاب مصر، جنبش حماس تماسهای موفقیت آمیزی برای نزدیکی به دولتمردان تازه مصری برقرار کرد و آنها میانجی مذاکرات پشت پرده میان حماس با جنبش فتح شدند.
از آن جایی که حماس امتدادی از اخوانالمسلمین مصر محسوب میشود، لذا سرنگونی مبارک راه را برای تقویت جایگاه حماس هموار ساخت. به عبارتی مصر با گذر از دیکتاتوری حسنی مبارک که در واقع مجری سیاستهای واشنگتن و تل آویو بود، توانسته است نقش واقعی خود را در معادلات منطقهای و خصوصا قضیه فلسطین بازیابد.
با ادامه روند تحولات در مصر میتوان امید داشت وضعیت فلسطینیها بهبود یافته و واگراییها تبدیل به همگرایی شود و جبهه مقاومت با حمایتهای رسمی و مردمی همسایه جنوبی فلسطین یعنی مصر، انسجام و استحکام بیشتری یابد.
البته عملی شدن مفاد توافق آشتی ملی میان فتح و حماس با موانع و چالشهایی مواجه بوده و نیاز به گذر زمان دارد. ضمن آن که دشمنان فلسطین و در راس آن رژیم صهیونیستی از کارشکنی و سنگاندازی در مسیر آشتی ملی فلسطینیها کوتاهی نخواهد کرد. با این حال امضای این سند به عنوان گامی مهم در جهت اتخاذ رویکرد ملی و عبور از اختلافات داخلی و اهتمام به حقوق اساسی ملت فلسطین امری حائز اهمیت محسوب میشود و افقهای روشنی را فراروی ملت رنج کشیده فلسطین خواهد گشود.
اتهای پیام/85