به گزارش شیرازه، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر خود با شاعران و ادیبان نسبت به زبان فارسی اظهار نگرانی کرده و فرمودند: راجع به زبان، بنده واقعاً نگرانم. از صدا و سیما گله‌مندم به خاطر اینکه به جای اینکه زبان صحیح را، زبان معیار را، زبان صیقل‌خورده کاملاً درست را ترویج کنند، زبان بی‌هویّت، تعبیرهای غلط و بدتر از همه پُر از تعبیرات فرنگی و خارجی و مانند این‎ها را دارند ترویج می‌کنند.

وی از شاعران خواستار آن شد که در اشعار خود زیبایی‌های رفتاری ملت، همانند حماسه‌ زیبا و پُرشکوه حضور فداکارانه‌ی مردم در کمک‌رسانی به سیل‌زدگان را به تصویر بکشند و خطاب به آنان افزود: این کار، شعر شما را به پرچم هویت ملت تبدیل می‌کند. حفظ هویت ملت بسیار مهم است، زیرا ملتی که هویت خود را گم کند، در مشت بیگانگان آب می‌شود و از بین می‌رود.

این سخنان ما را بر آن داشت تا در گفتگو با دکتر مهرزاد منصوری، دانشیار بخش زبان‌های خارجی و زبان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز ضرورت و چگونگی حفظ زبان فارسی را از زوایای مختلف بررسی کنیم.

دکتر مهرزاد منصوری، عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در گفتگو با خبرنگار شیرازه در پاسخ به این سوال که چرا باید زبان فارسی را از هجوم زبان بیگانه حفظ کنیم، گفت: زبان فارسی، زبان ملی و در اصل شناسنامه و سند هویت همه ایرانیان از هر قوم و نژادی است که اگر این سند را مخدوش و واژه بیگانگان را اضافه کنیم با واژه های فارسی یک ناسازگاری ایجاد می‌شود.

وی با بیان اینکه اساسا هویت با زبان شناخته می‌شود، توضیح داد: به عنوان مثال مصر را به عنوان یک کشور عربی می‌شناسیم در حالی که مصر دارای تمدن بزرگ قبطی بوده است اما به واسطه اینکه زبانش تغییر کرده و عربی شده است آن را یک کشور عربی محسوب می‌کنند اما هیچ کس ایران را یک کشور عربی نمی‌داند علیرغم اینکه زبان فارسی به صورت مسالمت‌آمیزی از واژه‌های عربی استفاده کرده است.

شاعرانی چون فردوسی زبان فارسی را حفظ کردند تا هویت ایرانی حفظ شود

منصوری با اشاره به بیت «بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی» گفت: این شعر در بحث زبان و هویت یکی از جالب‌ترین نظراتی است که مطرح شده است و فرودسی می‌گوید زبان فارسی را حفظ کردم تا قوم و هویت ایرانی حفظ شود بنابراین باید بخاطر حفظ هویت مراقب زبان فارسی باشیم.

این استاد زبان شناسی در پاسخ به اینکه چه کسانی و چگونه باید محافظ و پاسدار زبان فارسی باشند، اظهار کرد: در مرحله اول باید آگاهی مردم را نسبت به ضرورت حفظ زبان افزایش دهیم تا نسبت به زبان ملی نوعی حساسیت و غیرت نشان دهند و تشویق شوند از واژگان فارسی استفاده کرده و از به کار بردن کلمات بیگانه اجتناب کنند.

به تعیبر وی وقتی واژگان کم‌کاربرد و قدیمی در زبان مجدد احیاء و استفاده شود مانند آن است که به زبان خون تازه، سالم و سازگار تزریق می‌شود اما ورود واژگان خارجی ناسازگار با ساختار زبان فارسی مانند تزریق خون آلوده است.

واردات بی‌رویه واژگان خارجی موجب از رونق افتادن زبان فارسی می‌شود

این استاد زبان‌شناسی با تصریح اینکه زبان به سادگی نمی‌تواند با واژگان بیگانه کنار آید، گفت: مهم‌ترین رکن در پاسداری از زبان، حفظ واژگان بومی و پرهیز از آلوده شدن آن به زبان خارجی است البته در همه زبان‌ها قرض‌گیری وجود دارد که براساس ضوابط و اصولی انجام می‌شود که با آن موافقیم اما با ورود انبوهی از کلمات خارجی مخالفیم و باید صادرات و واردات زبان متناسب با هم و تنظیم شده باشد زیرا همانطور که بنابر نظر صاحبنظران اقتصادی واردات بی‌رویه مضر است، اگر یک زبان فقط وارد کننده واژگان بیگانه باشد به مرور تحلیل می‌رود و از ماهیت اصلی خود فاصله می‌گیرد. برخی کشورها به دلیل عدم توجه و مراقبت از زبان ملی خود دچار بحران هویت شده‌اند به طوری که عدم ثبات حتی در سایر حوزه‌های مالی و امنیتی آنان مشاهده می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه در قرض‌گیری واژگانی باید واژه بیگانه در ساختار زبان فارسی قرار گیرد و بومی شود، گفت: در ساخت هجای زبان فارسی خوشه سه همخوانی وجود ندارد و زمانی که واژه لوستر وارد زبان شد بسیاری تلاش کردند که با همان تلفظ لاتین آن را ادا کنند اما در نهایت همه پذیرفتند که باید خوشه سه همخوانی را شکست و به شکل لوستِر تلفظ کرد.

باید تغییرات زبانی مدیریت شوند

به گفته این کارشناس زبان، تغییر و تحول در زبان امری رایج است چراکه زبان یک موجود زنده است و اگر تغییر پیدا نمی‌کرد اکنون باید به زبان فارسی باستان سخن می‌گفتیم اما می‌توان این تغییر را مدیریت کرد. زبان براساس اصل اقتصاد زبانی و کم‌کوشی به سمت ساده شدن پیش می‌رود.

منصوری با بیان اینکه گاهی برخی از افراد تحصیلکرده به‌ویژه باسوادنماها مردم را به استفاده از واژگان بیگانه ترغیب می‌کنند درحالی که توده مردم جامعه چندان تمایلی به استفاده از واژگان بیگانه ندارند، گفت: برخی اقشار جامعه برخی مواقع واژگانی می سازند که باید به آن‌ها آفرین گفت مانند مکانیک‌ها که اغلب واژه‌های مربوط به ماشین‌آلات را بر اساس قیاس و تشابه به فارسی برگردانده‌اند.

نقش پررنگ شاعران و نویسندگان در رونق زبان فارسی

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز دومین گروهی که در حفظ زبان فارسی نقش دارند را شاعران، سخنوران و ادبیان دانست و اظهار کرد: این افراد می‌توانند با خلق واژگان جدید زبان فارسی را از وجود واژه‌های بیگانه حفظ کنند و به طور سنتی شاعران و نویسندگان باسواد در ایجاد و رونق واژه‌های فارسی نقش زیادی داشته‌اند اما در دوره‌های اخیر آنقدر مجذوب بُعد موسیقایی و هنرنمایی خواننده ترانه‌ها می‌شویم که اغلب سراینده به فراموشی سپرده می‌شود که باید به بُعد زبانی و خالق و نویسنده متن نیز بها داده شود تا این قشر به اهمیت نقش خود بیشتر آگاه شده و به نقش‌آفرینی در این راستا بیشتر اهتمام ورزد.

اراده‌ای برای بهره بردن از دانش زبان‌شناسی وجود ندارد

این استاد دانشگاه شیراز که اعتقاد دارد باید به نقش زبان‌شناسان در پاسداری از زبان فارسی بیشتر توجه شود، ادامه داد: زبان‌شناسان نسبت به ماهیت زبان آگاهی کافی دارند و براساس آن می‌توانند توصیه‌ها و رهنمودهای فنی ارائه دهند اما متاسفانه به دلیل نسبتا ناشناخته بودن این دانش در کشور و عدم آشنایی حوزه‌های تصمیم‌گیر از نقش آن‌ها اراده‌ای برای بهره‌برداری از این دانش در سطح مطلوب ایجاد نشده است.

منصوری خاطرنشان کرد: باید توجه داشت که رهنمودهای زبان‌شناسان متفاوت‌تر از سایرین است زیرا هم به تحول زبان آگاهی داشته و هم ابزار مناسب برای پاسداری از آن را در اختیار دارند. زبان‌شناسان بر روی طراحی و مهندسی زبانی کار می‌کنند و آن را باور دارند بنابراین باید از آنان در سیاست‌گذاری‌های زبانی بهره برد.

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز معتقد است: همانطور که برای اداره یک کشور و حفظ امنیت آن به راهبردهایی نیاز است برای حفظ زبان هم راهبردهای فنی و علمی مخصوص به خود وجود دارد که باید براساس این راهبردها برای حفظ زبان، آموزش و نشر آن، همزیستی زبان ملی با زبان قومیت‌ها با استفاده مناسب و به جا از دانش زبان‌شناسی برنامه ریزی و سیاست‌گذاری کرد.

فعالیت 70 گروه تخصصی در فرهنگستان زبان فارسی برای واژه‌گزینی

منصوری عملکرد فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی که رسالت اصلی آن خلق واژه‌های جدید است را خوب ارزیابی و اظهار کرد: بیش از 70 گروه تخصصی در رشته‌های مختلف در فرهنگستان مشغول معادل‌گذاری واژگان بیگانه در زبان فارسی هستند که متاسفانه نتایج کار آن‌ها به اندازه کافی معرفی نمی‌شود.

به کار بردن معادل‌های مختلف برای واژگان علمی مخل ارتباط است

وی تصریح کرد: اگر فرهنگستان نبود هجوم واژگان بیگانه مانند سیل ابتدا به کتاب‌ها و مقالات علمی و سپس از این زاویه به جامعه وارد می‌شد و اکنون دروازه علم به خوبی از طرف فرهنگستان پاسداری می‌شود هرچند متاسفانه جامعه علمی از آن استقبال نمی‌کند و برخی اساتید و پژوهشگران خود اقدام به معادل‌گذاری می‌کنند که باعث تعدد معادل‌ها و مخل ارتباط می‌شود. گاهی نیز برخی افراد عمدا واژه‌های خارجی را به کار می‌گیرند که با سواد بودن خود را به رخ بکشند.

منصوری در پاسخ به این سوال که آیا از طریق بخشنامه نمی‌توان به همه ابلاغ کرد که یک معادل واحد را برای واژگان علمی به کار ببرند، گفت: فرهنگستان معمولا از طریق دولت، رسانه‌ها و مجموعه‌های دولتی را موظف به استفاده از معادل‌های واحد می‌کند اما باید تلاش کرد که باورها هم راستا با بخشنامه‌ها در جهت ضرورت استفاده از معادل واحد تقویت شود.

وی تصریح کرد: اهتمام فرهنگستان این است که واژه‌های جدید را معادل‌گذاری کند و فعلا سراغ واژه‌هایی که قبلا در زبان رایج شده است، نمی‌روند البته شاید زمانی این اراده ایجاد شود که برای واژه‌های رایج هم معادل‌گذاری کنتد.

مردم به وسیله رسانه‌ها از لحاظ زبانی تغذیه می‌شوند

منصوری از رسانه‌ها به عنوان پنجمین گروه تاثیرگذار در حفظ زبان فارسی یاد کرد و افزود: مردم به وسیله رسانه‌ها به لحاظ زبانی به ویژه واژگانی تغذیه می‌شوند. رسانه‌ها می‌توانند واژه‌های خارجی را ترویج کنند یا مانع از رونق آن شوند. به عنوان مثال اگر مجری رسانه ملی واژگان بیگانه کارشناسان یک برنامه را تصحیح و معادل فارسی آن را به کار ببرند، کارشناس سعی می‌کند از واژه بیگانه استفاده نکند و در صورت استفاده آن را تصحیح نماید و در نهایت مردم نیز به استفاده از واژه فارسی ترغیب می‌شوند.

سیاست‌های تشویقی برای استفاده از زبان فارسی اعمال شود

عضو هیات علمی بخش زبان شناسی دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه با کسانی که آگاهانه و یا ناآگاهانه واژه خارجی به کار می‌برند چه باید کرد، گفت: به نظر می‌رسد استفاده از واژه بیگانه بیشتر ناآگاهانه است. اگر ما به عنوان متخصصین امر به میدان آمده بودیم یا رسانه‌ها خوب عمل کرده بودند اکنون وضعیت اینگونه نبود. باید مردم حساس شوند و یک نوع غیرت زبانی ایجاد شود تا کاربرد واژه بیگانه در کلام و عناوین مختلف را تقبیح کنند.

منصوری راهکارهایی برای تشویق مردم به استفاده و پاسداری از زبان فارسی را برشمرد و افزود: می‌توان سیاست‌های تشویقی را به کار گرفت به عنوان مثال شهرداری به کسانی که از عناوین فارسی برای تابلو سردر مغازه و کسب و کار خود استفاده می‌کنند، امتیاز دهد و در مواردی که کسانی به وظیفه ملی خود در پاسداشت زبان فارسی عمل نمی‌کنند به صورت قانونی برخورد شود و در این راستا اگر ضعف در قانون وجود دارد، اصلاح شود.

با سیلی از ورود واژگان لاتین مواجهیم

وی در پاسخ به این سوال که چرا حساسیت‌ها روی واژگان لاتین زیاد است اما نسبت به واژگان عربی حساسیتی نشان نمی‌دهیم، گفت: در برهه زمانی کنونی واژه‌های عربی خطر نیست زیرا به ندرت وارد فارسی می‌شود و اکنون از سوی زبان‌های لاتین با یک سیلی از واردات واژگان مواجهیم. ضمن اینکه زبان فارسی با واژه‌های عربی به همزیستی مسالمت‌آمیز رسیده زیرا در ساختار زبان فارسی جایگاه خود را یافته و حتی به لحاظ معنایی از معنای اولیه فاصله گرفته و به نوعی بومی شده است به همین دلیل است که شاید بسیاری از افراد نتوانند کلمات عربی را تشخیص دهند. جدا کردن واژه‌های عربی نه عملی است و نه عقلی و در برخی زمان‌ها عده‌ای این کار را شروع کردند اما در عمل موفق نشدند. کلمات عربی موجود در زبان فارسی حدود 1400 سال با ما زندگی کرده‌اند و هرچه می‌خواسته با زبان فارسی انجام داده بنابراین فرق می‌کنند با واژه‌های بیگانه‌ای که عمر ورودشان به زبان فارسی کمتر از 50 سال است. زبان فارسی با یک زرنگی از واژه‌های عربی استفاده می‌کند و آنجا که واژه با صورت ساده‌تری داشته از آن استفاده کرده است. ضمن اینکه واژه های عربی ماهیت و معنای خود را از دست داده ‌اند به عنوان مثال در برخی کشورهای عربی از واژه معلم به معنای راهنمای کاروان استفاده می‌کنند.

منصوری تاکید کرد: واژه‌های لاتین کاملا با زبان فارسی ناسازگارند و نباید به سمتی رفت که سازگاری ایجاد شود زیرا وقتی یک زبان از واژه‌های خود استفاده نکند ضعیف خواهد شد. اگر ورود واژه‌های لاتین به فارسی را آزاد کنیم دوباره زبان فارسی دچار یک بحران می‌شود و این بحران هویت واژگانی به سایر شئونات جامعه نیز تسری پیدا می‌کند.

رابطه زبان و موسیقی در فارسی یک رابطه تنظیم شده است

وی در پاسخ به سوالی درخصوص رابطه بین موسیقی و زبان تصریح کرد: بین قالب سخن و بافتی که به کار می‌رود به طور طبیعی رابطه وجود دارد و هریک از قالب‌های شعری متناسب با بافتی است که استفاده می‌شود. رابطه زبان و موسیقی در فارسی یک رابطه تنظیم شده است؛ به عنوان مثال غزل مناسب ادب غنایی، قصیده مناسب قالب حماسی و دوبیتی مناسب بافت خاصی مثل مراسم عزا است که اگر هرکدام در جای دیگری به کار رود زیبایی خود را از دست می‌دهد. موسیقی ایرانی هم هدفمند است و متناسب با زبان ایرانی تنظیم شده و اگر آن را در قالب‌های غربی به کار ببریم زیبایی خود را از دست می‌دهد. در موسیقی هوره که در کردستان، ایلام و کرمانشاه رایج است همخوان‌ها تضعیف و واکه‌ها قوی‌تر هستند یعنی متناسب با زبان محلی این موسیقی آوازی ایجاد شده است.

انتهای پیام/