پژوهشگر نامدار شیرازی در گفت‌وگو با شیرازه؛
جامعه‌شناسی، وجه تمایز سعدی با دیگر شاعران / بوستان و گلستان منظومه مردم شناسی است
سعدی بر خلاف بسیاری از شاعران و نویسندگان بزرگ ما، یک منش آکادمیک داشته است. در حقیقت وی در دوران جوانی تمامی مدارج علمی زمان خود را طی کرده بوده است. شاید کمی عجیب باشد اما می‌توان گفت تحصیلات وی در آن روزگار همانند کسی بوده است که در معتبرترین دانشگاه‌های امروز دنیا فوق‌دکترا گرفته باشد.
به گزارش شیرازه، اگر نوری بر زوایای تاریک اغلب شاعران بزرگ ایران بیاندازیم، درخواهیم یافت که زندگی بیشتر آن‌ها یک ویژگی مشترک داشته است و آن هم عزلت‌گزینی آن‌ها بوده است.
فردوسی همه عمر خود را در طوس به خلق بزرگترین شاهکار حماسی ادبیات پارسی؛ یعنی «شاهنامه» پرداخت. خیام در نیشابور و به دور از دستگاه دیوان‌سالاری سلجوقی سرش به نجوم و ریاضی و گهگاهی سرودن رباعی گرم بود. مولوی فضیلت را در «بازگشت به خویشتن» می‌دانست و در مسلک تصوف راه دوری از عوام را برگزید. حتی حافظ نیز از دیار محبوبش؛ شیراز؛ خارج نشد و عصیان‌های عاشقانه‌اش را بسیار فردگرا می‌سرود.
اگر به روایت‌های زندگی دیگر بزرگان ادبیات فارسی نیز نظری بیاندازیم، روشن خواهد شد که اجتماع پیرامون آن‌ها نه تنها بر آفرینش‌های ادبی شاعر کمتر تاثیرگذار بوده است بلکه این شاعران تلاش داشته‌اند، اثرات زیست اجتماعی پیرامون خود را تا جای ممکن از سیاق هنری آثارشان منسلخ و منفک کنند. در حقیقت بیشتر شاعران ایرانی سعی داشتند تا جای ممکن از بازتاب افکار جمعی در آثارشان پرهیز کنند. در این میان اما « شیخ عجل سعدی شیرازی» یک استثنا بود.
در حقیقت او نه تنها شاعری بود که زندگی اجتماعی پویایی داشت، بلکه جامعه را هم به خوبی می‌شناخت و می‌توانست برای دردهای زندگی در بستر گروه‌های اجتماعی چاره اندیشی کند. شاید به همین دلایل است که هم‌اکنون و در این روزگار برخی بر این باورند که او جامعه شناس زمان خود و زمان‌های آینده بوده است.
«دکتر مجتبی درودی»؛ پژوهشگر تاریخ، استاد زبان‌های باستانی و شیرازشناس در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: فارغ از ادیب بودن سعدی که به حق یکی از ستون‌های حفظ ادب پارسی است او را باید یک جامعه شناس دانست.
وی افزود: کافی است ما بوستان و گلستان سعدی را تورق کنیم تا دریابیم که ما با نوشته‌های یک جامعه شناس و حتی روانشناس روبه‌رو هستیم. به عناون نمونه این سخن وی که « خشم بیش از حد گرفتن وحشت آورد و لطف بی‌وقت هیبت ببرد. نه چندان درشتی کن که از تو سیر گردند و نه چندان نرمی که بر تو دلیر شوند.// درشتی و نرمی به هم دربه است- چو رگ زن که جراح و مرحم نه است/ درشتی نگیرد خردمند پیش- نه سستی که نازل کند قدرت خویش» آمیزه‌ای از بنیادی‌ترین اصولی است که در علم روانشناسی و حتی جامعه شناسی به کار می‌رود.
وی افزود: کافی است ما بوستان و گلستان سعدی را تورق کنیم تا دریابیم که ما با نوشته‌های یک جامعه شناس و حتی روانشناس روبه‌رو هستیم. به عناون نمونه این سخن وی که « خشم بیش از حد گرفتن وحشت آورد و لطف بی‌وقت هیبت ببرد. نه چندان درشتی کن که از تو سیر گردند و نه چندان نرمی که بر تو دلیر شوند.// درشتی و نرمی به هم دربه است- چو رگ زن که جراح و مرحم نه است/ درشتی نگیرد خردمند پیش- نه سستی که نازل کند قدرت خویش» آمیزه‌ای از بنیادی‌ترین اصولی است که در علم روانشناسی و حتی جامعه شناسی به کار می‌رود.
وی در همین رابطه بیان می‌کند: سعدی مهارت‌های اجتماعی زیادی در زمینه چگونگی جذب مردم داشته است. در حقیقت او می‌دانست که کجا باید از طنز و هزل استفاده کرد و کجا از جدیت. شیخ عجل حتی در مورد فلسفه و کارکرد طنز گفته است « الطنز فی الکلام، کأنه الملح فی الطعام» یعنی طنز در سخن همانند نمک در خوراک است. بنابراین او رفتار جمعی را به خوبی می‌شناخت و می‌دانست با لایه‌های مختلف جامعه چگونه باید سخن گفت. در واقع وقتی که گفته می‌شود که سعدی را باید «فرمانروای ملک سخن» نامید، به این علت است که هیچ‌کدام از شاعران و نویسندگان ما به اندازه شیخ عجل در همه حوزه‌های معرفتی تبحر نداشته‌اند.
این پژوهشگر نامدار شیرازی معتقد است: اگر ما بخواهیم جهان‌بینی سعدی و نگرش وی به جامعه را بررسی کنیم، ناگذیر باید دوره حیات او را مورد کنکاش قرار دهیم چرا که جانمایه آثار جامعه‌‌شناسانه وی تا حد بسیار زیادی از تجربیات فراوان این سخن‌سرای بزرگ به ثمر آمده است.
درودی می‌گوید: ولادت این شاعر بلندآوازه پارسی‌گوی در سال 606 هجری قمری و به اذعان خودش در خانواده‌ای از عالمان دینی چشم به جهان گشود. در ابتدای امر خانواده‌ی او تاثیر بسزایی در شکل‌گیری روحیات فرهنگی او داشته‌اند و بستری را برای اندیشه و ادب برای او فراهم کرده‌اند.
این سعدی شناس می افزاید: در خردسالی تحت تاثیر تعالیم پدرش که انسان بسیار فاضلی بوده است قرار می‌گیرد. آنچه که علم روانشناسی ثابت کرده است این است که ضمیر ناخودآگاه کودک معمولا تا سن 4 الی 5 سالگی شکل می‌گیرد. بنابراین سعدی و آنچه زندگی آینده او را روشن کرد تا پیش از فوت پدرش در جهان و اندیشه او نهادینه شده بود. پس از مرگ پدر او، مادر و پدربزرگش او را تربیت می‌کنند. پس نقش تعالیم آن‌ها را هم نباید در تحلیل نگرش‌های مردم‌شناسانه سعدی فراموش کرد.
این سعدی شناس می افزاید: در خردسالی تحت تاثیر تعالیم پدرش که انسان بسیار فاضلی بوده است قرار می‌گیرد. آنچه که علم روانشناسی ثابت کرده است این است که ضمیر ناخودآگاه کودک معمولا تا سن 4 الی 5 سالگی شکل می‌گیرد. بنابراین سعدی و آنچه زندگی آینده او را روشن کرد تا پیش از فوت پدرش در جهان و اندیشه او نهادینه شده بود. پس از مرگ پدر او، مادر و پدربزرگش او را تربیت می‌کنند. پس نقش تعالیم آن‌ها را هم نباید در تحلیل نگرش‌های مردم‌شناسانه سعدی فراموش کرد.
وی ادامه می‌دهد: سعدی پس از آموختن دانشهای اولیه در شیراز، به مدرسه نظامیه بغداد می‌رود. در قرن 6م مدرسه نظامیه بغداد حکم معتبرترین مرکز آموزشی جهان را داشته است. او حتی در برهه‌ای از زندگیش با «شیخ شهاب‌الدین سهروردی» برخورد می‌کند و از دیدگاه‌های عارفانه او نیز بهره می‌برد.
درودی معتقد است: سعدی بر خلاف بسیاری از شاعران و نویسندگان بزرگ ما، یک منش آکادمیک داشته است. در حقیقت وی در دوران جوانی تمامی مدارج علمی زمان خود را طی کرده بوده است. شاید کمی عجیب باشد اما می‌توان گفت تحصیلات وی در آن روزگار همانند کسی بوده است که در معتبرترین دانشگاه‌های امروز دنیا فوق‌دکترا گرفته باشد.
این پژوهشگر برجسته درمورد آنچه که در اندیشه سعدی بر جامعه تاثیر بسزایی داشته؛ سفرهایش بوده است، می‌گوید: پس از کسب مدارج علمی، سعدی به سفرهای بلند خود به لبنان و حجاز و روم و دیگر نقاط دنیا می‌رود که همین امر او را بدل به یک مردم‌شناس به تمام‌عیار می‌کند. او در این دوره با تمام ملیت‌ها، زبان‌ها، آداب‌ورسوم و فرهنگ مردم دنیا آشنا می‌شود. او خود در این باره گفته است:« در اقصای عالم بگشتم بسی- به سر بردم ایام با هر کسی/ تمتع به هر گوشه‌ای یافتم- ز هر خرمنی خوشه‌ای یافتم». بازتاب تجربیات سفرهای او در بوستان و گلستان بارها آمده است.
دکتر درودی در همین رابطه به خبرنگار شیرازه می‌گوید: او در حدود سال‌های 655 ه ق بعد از گذشت 30 سال در سفر بودن، سرانجام به شیراز باز می‌گردد و نزد اتابکان فارس؛ به خصوص در محضر «سعد بن ابی بکر سعد زنگی» که از بزرگان زمان خود زندگی ادیبانه خود را از سرمی‌گیرد.
درودی به این نکته نیز اشاره می‌کند که: آثار بسیاری از ادیبان ما پس از مرگ آن‌ها شناخته می‌شوند اما سعدی از معدود شاعرانی بوده است که در زمان حیاتش، شهرتی از آسیای صغیر تا هندوستان را برای خود به ارمغان آورده بود. آوازه او تا جایی پیش رفت که «امیر خسرو دهلوی» شاعر هندی باقدرت در غزل‌هایش به سعدی اشاره می‌کند یا «سیف الدین محمد فرغانی» در همان زمان خود را شاگرد و مرید سعدی می‌خواند.
انتهای پیام/
نظرات بینندگان
نظرات بینندگان
معلوم شد که که ترک و تازیو هندی ب سعدی ارادتمیورزند. دکتر سعیدمحمودیان ویرجینیا