منبر مجازی
یاس و شقایق
شکل‌گیری جامعه اسلامی، مشروط به وجود افرادی است که هر یک نقش متناسب خود را در جامعه عهده‌دار شود. مقدمه تحقق جامعه اسلامی، تحقق خانواده‌های اسلامی و مقدمه تحقق خانواده اسلامی، آشنایی «زن» و «مرد» به نقش‌های خود در خانواده است.
1. بسم الله
شکل‌گیری جامعه اسلامی، مشروط به وجود افرادی است که هر یک نقش متناسب خود را در جامعه عهده‌دار شود. مقدمه تحقق جامعه اسلامی، تحقق خانواده‌های اسلامی و مقدمه تحقق خانواده اسلامی، آشنایی «زن» و «مرد» به نقش‌های خود در خانواده است. برترین الگوی خانواده اسلامی، در خانه حضرت علی و حضرت فاطمه «سلام‌الله‌علیهما» محقق شد.20جمادی‌الثانی، زادروز حضرت فاطمه «سلاماللهعلیها»، به‌عنوان روز زن و مادر و 13رجب، زادروز حضرت علی «علیه‌السلام»، به‌عنوان روز مرد و پدر معرفی شده است. شایسته است زنان و مردان مومن، فاصله بیست و چند روز بین این دو میلاد را به مطالعه درباره رسالت خانوادگی خود بپردازند.
«یاس و شقایق»، فرصتی است تا «زن و مرد» درباره نقشی که در شکل‌گیری «خانواده موفق» دارند، اندیشه کنند!
2. مرد و زن در قرآن (ویژگی‌ها1)
قرآن، زن و مرد را لباس یکدیگر معرفی کرده است، یعنی هریک برای دیگری پوششی فراهم می‌کند که برای تأمین انواع نیازهایش دچار هرزه‌گردی نشود «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ»(بقره،187). لباس بودن زن برای مرد، یعنی زن می‌تواند و باید دل مردش را اسیر خود کند تا همسرش هرزه‌دل، هرزه‌چشم و ذوّاق نشود. ذَوّاق، یعنی مزمزه کننده و ذوّاق شدن مرد، یعنی اعتیاد مرد به اینکه از دیدن هر زنی بهره‌مند شود و مدام از شاخه‌ای به شاخه‌ای بپرد. در روایات، مرد ذوّاق مورد غضب خدا شمرده شده است «اِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْمِطْلَاقَ الذَّوَّاقَ»(کافی،ج6،ص54). زن، با شناخت وظایف و ظرافت‌های زنانه، مردش را چشم و دل سیر می‌کند و اجازه نمی‌دهد مردش جزء «الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ» باشد.
3. مرد و زن در قرآن (ویژگی‌ها2)
زن و مرد، لباس هم‌اند «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ». لباس بودن مرد برای زن، یعنی مرد، جسم زنش را از گزند خطرات، به‌ویژه خطرات ناموسی، حفظ کند. خداوند، تأمین این نیاز زن را با قرار دادن ویژگی «غیرت» در مرد تضمین کرده است. غیرت، یعنی تغییر درست حالت درونی با هدف تغییر وضعیت غلط بیرونی. دو آفت «غیرت بی‌جا» و «بی‌غیرتی»، شخصیت مرد و امنیت زن را تهدید می‌کند. در روایات، «غیرت» صفت خدا «إِنَّ اللَّهَ غَيُورٌ» و مرد باغیرت، محبوب خدا «يُحِبُّ كُلَّ غَيُورٍ» توصیف شده است. بی‌غیرت، وارونه‌دل «مَنْكُوسُ الْقَلْبِ»، ذلیل «جَدَعَ اللَّهُ أَنْفَ مَنْ لَايَغَارُ»، خالی‌از روح ایمان «فَيَنْزِعُ اللَّهُ مِنْهُ رُوحَ الْإِيمَانِ» و مبغوض فرشتگان «وَ تُسَمِّيهِ الْمَلَائِكَةُ الدَّيُّوثَ» معرفی شده است (کافی،ج5،ص535-537).
4. مرد و زن در قرآن (ویژگی‌ها3)
غیرت بی‌جا، نوعی بیماری روانی برای مرد است و زن سالم را در حفظ سلامت خود دچار تردید می‌کند «إِيَّاكَ وَ التَّغَايُرَ فِي غَيْرِ مَوْضِعِ غَيْرَةٍ؛ فَإِنَّ ذَلِكَ يَدْعُو الصَّحِيحَةَ إِلَى السَّقَمِ»(نهج‌البلاغه،نامه31). گاه زن از غیرتمندی مرد آزرده می‌شود که «مگر همسرم به من اعتماد ندارد!». اهلبیت «علیهم‌السلام»، در کنار توصیه به مرد در استفاده بجا از غیرت به‌گونه‌ای که زن همسرش را «حامی قدرتمند و جان‌برکف» خود بداند نه «بیمار، شکّاک و بدبین!»، به زن توصیه می‌کند: غیرت مرد را بر بدبینی حمل نکند و اندک کج‌سلیقگی مرد در نوع بروز غیرتش را با کرامت تحمل کند تا اعتماد و شخصیت مرد برای روز مبادا محفوظ باشد «جِهَادُ الْمَرْأَةِ أَنْ تَصْبِرَ عَلَى مَا تَرَى مِنْ أَذَى زَوْجِهَا وَ غَيْرَتِهِ»(کافی،ج5،ص9).
5. مرد و زن در قرآن (ویژگی‌ها4)
زن و مرد لباس هم‌اند «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ»(بقره،187). لباس خوب، چند ویژگی دارد: 1. پوشاندن زشتی‌ها «يُوَارِي سَوْآتِكُمْ». همه ما عیوبی داریم؛ نباید به بهانه صداقت آنها را علنی کنیم بلکه مأمور به پنهان کردن آن هستیم تا در محیط جامعه زشتی‌ها رایج نشود و فرصت اصلاح برای ما باقی بماند. 2. لباس، باعث زیبایی و زیباتر شدن انسان می‌شود «رِيشاً»؛ زیرا خدا زیبا است «إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ»، زیبایی را دوست دارد «يُحِبُّ الْجَمَالَ» و پلیدی و شلختگی، مبغوض خدا است «يُبْغِضُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ»(کافی،ج6،ص440). 3. لباس، انسان را از خطرات حفظ می‌کند «لِتُحْصِنَكُمْ مِنْ بَأْسِكُمْ»(انبیاء،80). 4. لباس، باید با انسان تناسب داشته باشد «لَلَبَسْنَا عَلَيْهِمْ مَا يَلْبِسُونَ»(انعام،9). لباس بودن همسران، بدون این ویژگی‌ها، بی‌معنا است!
6. مرد و زن در قرآن (ویژگی‌ها5)
زن و مرد لباس هم‌اند «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ»(بقره،187). قرآن، تأکید می‌کند: شیطان مصمم است لباس حیا و وقار را از تن فرزندان آدم بیرون کند «يَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا» تا زشتی‌هایشان بر هم آشکار شود «لِيُرِيَهُمَا سَوْآتِهِمَا»(اعراف،27) و از هم متنفر شوند تا بتواند بین زن و شوهر جدایی بیاندازد «فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ»(بقره،102). راه‌حل چیست؟ آیه 26 اعراف، بعد از معرفی فواید لباس «يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَ رِيشاً»، تأکید می‌کند: تقوا، بهترین لباس است «لِبَاسُ التَّقْوَى ذلِكَ خَيْرٌ»، یعنی اگر زن و شوهر خواهان پایداری پیوندشان هستند، باید پوشش تقوا را از خود دور نکنند، یعنی همواره خدا را ناظر بر رفتار خود ببینند و از مدار رضایت خدا خارج نشوند!
7. مرد و زن در قرآن (ویژگی‌ها6)
قرآن، بر کفویت و هم‌شأن بودن همسران تأکید می‌کند. شأنی که مطلوب قرآن است، دو ویژگی دارد: 1.ایمان. مرد مؤمن، کفو زن مؤمن است. باید سراغ دیندار رفت «عَلَيْكَ بِذَاتِ الدِّينِ». نباید سایر ویژگی‌های زن و مرد، بر ایمان ایشان به خدا و راه خدا مقدم شود (بقره،221؛ کافی،ج5،ص332). 2.پاکدامنی. مرد پاکدامن، کفو زن پاکدامن و مرد پلید، لایق زن پلید است «الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ...وَ الطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ»(نور،26). پاکدامنی، تأثیر بی‌همتایی در تربیت نسل سالم و حفظ اعتماد و پیوند بین همسران دارد. همسر پاکدامن، گوهر بهشتی «لَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ»(بقره،25) و نشانه سعادت انسان است «مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ، الزَّوْجَةُ الصَّالِحَةُ»(کافی،ج5،ص327). ازاین‌رو اهلبیت «علیهم‌السلام» از پذیرش خواستگار مشروب‌خوار که آفت پاکدامنی در حریم خانه می‌شود، نهی کرده‌اند «شَارِبُ الْخَمْرِ، لَايُزَوَّجُ إِذَا خَطَبَ»(کافی،ج5،ص300).
8. مرد وزن در قرآن (ویژگی‌ها7)
صحبت از عفاف، صحبت از «حجاب»و«حریم» را به‌میان می‌کشد. رعایت حجاب و حریم، زمینه را برای طهارت و پاکی دل زن و مرد فراهم‌تر می‌کند «فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ؛ ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ»(احزاب،53). حجاب، در اسلام بین زن و مرد مشترک است البته به‌جهت غلبه زیبایی در آفرینش زنان، محدوده پوشش ضروری زن بیشتر است. حجاب، پرچم عفاف است و باعث می‌شود زن و مرد بتوانند در آرامش و بدون حاشیه‌سازی در محیط اجتماع فعالیت کنند «ذلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ، فَلاَيُؤْذَيْنَ»(احزاب،59). سرسلسله محارم، همسر است. برای زن، فرزندان، نوه‌ها، پدر، اجداد، پدرشوهر، برادر، فرزندان برادر و خواهر، عمو و دایی و برای مرد، فرزندان، نوه‌ها، مادربزرگ‌ها، مادرزن، خواهر، فرزندان خواهر و برادر، خاله و عمه از محارم هستند (نور،31؛احزاب،55).
9. مرد و زن در قرآن (ویژگی‌ها8)
در آیه 21 سوره روم، آرامش یافتن فلسفه وجود همسر برای انسان شمرده شده است: از نشانه‌های خدا این است که از جنس شما همسرانی برایتان خلق کرده تا با ایشان آرامش یابید «مِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا». بنابراین، هر مرد و زنی اگر می‌خواهد بداند همسر موفقی هست یا نه، بررسی کند: اولا «وجودش چقدر باعث آرامش همسرش شده است؟» و «آیا نبودش باعث ناآرامی و اضطراب همسرش می‌شود؟» ثانیا «در عمل چقدر آرامش همسرش را تأمین می‌کند؟» یکی از عوامل ایجاد آرامش برای همسر، ایجاد اطمینان در همسر است. اسلام، برای حفظ این اطمینان، زن و مرد را از اختلاط با دیگران پرهیز می‌دهد تا اشتیاق همسران به هم پایدار و استوار باشد.
10. مرد و زن در قرآن (ویژگی‌ها9)
استقامت در برابر امواج سرکش هیجانات تا رسیدن به آرامش، فلسفه وجود همسر برای همسر است «جَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا؛ لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا»(اعراف،189). قرآن، سه چیز دیگر را باعث آرامش معرفی کرده است: 1. مسکن. بعد از هر کاری، بازگشت به خانه می‌تواند تلاطم را از انسان دور و آرامش را ایجاد کند «اَللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَناً»(نحل،80). 2. شب. در قرآن، روز فرصت کسب از فضل و رزق خدا و شب مایه آرامش شمرده‌شده است «جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ»(قصص،73). 3. برترین سکون، آرامشی است که خدا بر دل مؤمنان نازل می‌کند «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ» تا ایمانشان رشد کند «لِيَزْدَادُوا إِيمَاناً مَعَ إِيمَانِهِمْ»(فتح،4). جمع این عوامل، ضامن آرامش پایدار است!
11. مرد و زن در قرآن (شرایط1)
در آیه 21 سوره روم، از دو هدیه الهی به زن و مرد صحبت می‌شود «جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً»: مودّت، یعنی محبتی که به‌صورت عملی و ملموس ابراز شود. این ابراز، می‌تواند زبانی، رفتاری یا با هزینه کردن از مال، وقت، و آبرو باشد. در قرآن، مودّت صحیح مختص افرادی شمرده شده که اهل ایمان و عمل صالح باشند «اِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ، سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدّاً»(مریم،96). در دو مورد بر مودّت تأکید شده است: 1. مودّت مومنین به اهلبیت پیامبر «علیهم‌السلام» که مصداق کامل ایمان و عمل صالح هستند «قُلْ لاَ أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى»(شوری،23). 2. مودّت بین همسران! وجود مودّت بین آنها، مقدمه ضروری شکل‌گیری ایمان و عمل صالح در خانواده است.
12. مرد و زن در قرآن (شرایط2)
آیه 21 سوره روم، از مودّت و رحمت الهی بین زن و مرد صحبت می‌کند «جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً». رحمت، یعنی حالت تأثر قلبی از دیدن مشکلات دیگری و درنتیجه حرکت و اقدام برای برطرف کردن مشکل او. رحمت، دو جلوه دارد: 1. رحمت رحمانی، یعنی رحمت بدون پیش‌شرط و بدون ملاحظه شایستگی طرف. بخشی از رحمت بین همسران چنین است. 2. رحمت رحیمی، یعنی رحمت عکس‌العملی. همسر، باید در پاسخ به رفتار شایسته همسرش، درجه و میزان رحم و لطف خود را بالا ببرد تا همسرش به کار شایسته‌اش تشویق شود. اگر همسر کار ناشایستی کرد، باید تفاوت رفتار متناسبی داشته باشد، تا همسرش متوجه بدی رفتارش شود و به‌طرف اصلاح حرکت کند. با سازگاری، یکدیگر را بسازند!
13. مرد و زن در قرآن (شرایط3)
آیه 21 سوره روم، بعد از اشاره‌به فلسفه وجود همسران «لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا» و رشته‌های پیوند در زندگی مشترک «جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً»، تأکید می‌کند که از این نشانه‌های الهی تنها مردمی بهره‌مند می‌شوند که اهل اندیشه و تفکر باشند «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ». برای رسیدن به آرامش و ایجاد مودّت و رحمت، نیاز به اندیشه است. رشته زندگی مشترک، مواجه با گره‌های ظریفی است که اگر همسران به‌طور مستمر، با تفکر، مطالعه، همفکری و مشاوره در پی گشایش آن گره‌ها نباشند، رشته زندگی‌شان تبدیل به کلاف سردرگمی خواهد شد که یا باید قیچی طلاق آن را پاره کند یا طلاق عاطفی آن را لاپوشانی کند یا با نزاع و چانه‌زنی رشته‌های مودّت و رحمت را پنبه کنند!
14. مرد و زن در قرآن (شرایط4)
وقتی شخصی ادعای پیامبری می‌کند، مردم عاقل از او درخواست معجزه می‌کنند تا صداقت او را بسنجند. برهمین اساس، وقتی مردی به خواستگاری زنی می‌رود، زن و خانواده‌اش از او درخواست پیشکشی ارزشمندی می‌کنند تا صداقت او را بسنجند. از این پیشکشی در عرف به «مهریه» و در قرآن به «صداق» تعبیر می‌شود «آتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً»(نساء،4)، یعنی چیزی که نشانه صداقت مرد در ادعای دوست داشتن زن است! رعایت شرط صداقت، از اولین لحظات زندگی ضروری است. مهریه، باید نشانه صداقت باشد نه نشانه نفاق. اهلبیت «علیهم‌السلام»، قصد ندادن مهریه را به‌منزله دزدی «مَنْ أَمْهَرَ مَهْراً ثُمَّ لَا يَنْوِي قَضَاءَهُ، كَانَ بِمَنْزِلَةِ السَّارِقِ» و کم بودن مهریه را فضیلت زن دانسته‌اند «أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِي، أَصْبَحُهُنَّ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَّ مَهْراً»(کافی،ج5،ص324).
15. مرد و زن در قرآن (شرایط5)
قرآن به همسران دستور می‌دهد که به‌صورت «معروف» با مهم معاشرت و زندگی داشته باشند «عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»(نساء،19). مقصود از «معروف»، هر رفتاری است که از نظر دین پسندیده و مطلوب باشد. برخی از امور پسندیده دینی مثل «نماز» ثابت و همیشگی است اما برخی امور پسندیده دینی با گسترش دانش و قدرت بشر مواردش تغییر می‌کند مثل «کیفیت معاشرت پسندیده با همسر». اگر دیروز «شتر» از امکانات زندگی بوده، امروز مرد می‌تواند برای رفاه زنش «خودرو» تهیه کند. قرآن، حقوق و تکالیف زن و مرد را برابر می‌داند «لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ» هرچند مشابه نمی‌داند «لِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ»(بقره،228)؛ زیرا زن و مرد تفاوت‌های جسمی و روانی دارند که باعث می‌شود نوع نیازشان به «مودّت» و «رحمت» متفاوت باشد.
16. مرد و زن در قرآن (تفاوت‌ها1)
قرآن، تأکید می‌کند زن و مرد با هم تفاوت‌هایی دارند که باعث می‌شود در مواردی وظایف و حقوق متفاوتی داشته باشند. آیه 228 بقره «لِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ» و 34 نساء «بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ»، از تفاوت‌هایی بین زن و مرد حکایت می‌کند. آیات قرآن، اشاراتی به این تفاوت‌ها دارد: آیه 34 نساء در توضیح اینکه چرا مدیریت خانواده با مردان است، می‌گوید: مردان، از اموالشان برای زنانشان هزینه می‌کنند «بِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ». صحبت از دستور نیست بلکه خبر از یک ویژگی روانی و اخلاقی در مردان نسبت به زنان است؛ این طبیعت مرد است که می‌خواهد برای زن هزینه کند. این رفتار، مبنی‌بر ویژگی طالب و عاشق بودن مرد در برابر مطلوب و معشوق بودن زن است.
17. مرد و زن در قرآن (تفاوت‌ها2)
آیات 228 بقره و 34 نساء بر تفاوت‌هایی بین زن و مرد دلالت داشت. آیه 18 سوره زُخرُف «مَنْ يُنَشَّأُ فِي الْحِلْيَةِ وَ هُوَ فِي الْخِصَامِ غَيْرُ مُبِينٍ» دو ویژگی زنانه را مطرح می‌کند: زنان، در «حِلْيَة»، یعنی زینت رشد می‌کنند. اگر زن از زینت و آراسته‌شدن به زیور دور شود، به‌تدریج از روح لطیف زنانه و ریحانه‌بودن دور و دچار غلظت و اقتدار مردانه می‌شود، تبدیل به رقیب مرد خود می‌شود و نیازهای عاطفی طرفین بی‌پاسخ می‌ماند. به‌همین مناسبت، اهلبیت «علیهم‌السلام» زنان را هرچند سالخورده باشند «وَ إِنْ كَانَتْ مُسِنَّةً»، از بدون زیور بودن نهی می‌کردند «لَا يَنْبَغِي لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُعَطِّلَ نَفْسَهَا» و سفارش می‌کردند: زنان با زینتی هرچند ارزان خود را بیارایند «وَ لَوْ تُعَلِّقُ فِي عُنُقِهَا قِلَادَةً»(کافی،ج5،ص509).
18. مرد و زن در قرآن (تفاوت‌ها3)
زن در زینت رشد می‌کند اما زیبایی مرد در سادگی و پیراستگی اوست. پیراستگی مرد، هزینه‌های او را کاهش می‌دهد تا بتواند برای زن هزینه کند «بِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ»(نساء،34). ازاین‌رو در اسلام پوشیدن لباس ابریشم و تزیین با طلا برای مردان ممنوع است «لَا يَلْبَسُ الرَّجُلُ الْحَرِيرَ»(کافی،ج6،ص453). دومین ویژگی زنانه که در آیه 18 سوره زخرف مطرح شده این است که زنان در هنگام درگیری و مجادله نمی‌توانند به‌طور کامل ابعاد مشکل را تفکیک کنند «هُوَ فِي الْخِصَامِ غَيْرُ مُبِينٍ» و این شاید به جهت شدت عواطف، محافظه‌کاری و مراقبتی است که زنان در حفظ روابط دارند برخلاف مردان که معمولا در استدلال منطقی تا «گاو و ماهی» پیش می‌روند و هنگام مباحثه کمتر ملاحظه امور عاطفی را می‌کنند.
19. مرد و زن در قرآن (تفاوت‌ها4)
امیرالمومنین «علیه‌السلام»، سه ویژگی «ترس»، «بُخل» و «تکبر» را ویژگی‌های مثبت رفتار زنان و ویژگی منفی مردان می‌شمارد؛ زن، چون بر آبرو و ناموس خود بیمناک است، هرجایی با هرشخصی و به هر کیفیتی رفت‌وآمد نمی‌کند «إِذَا كَانَتْ جَبَانَةً، فَرِقَتْ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ يَعْرِضُ لَهَا». زن بخیل، اموال شوهرش را که به‌پای او نثار کرده، هدر نمی‌دهد «إِذَا كَانَتْ بَخِيلَةً، حَفِظَتْ مَالَهَا وَ مَالَ بَعْلِهَا». زن متکبر، با پرهیز از اختلاط، نامحرمان را به حریم خود راه نمی‌دهد «إِذَا كَانَتِ الْمَرْأَةُ مَزْهُوَّةً، لَمْ‌تُمَكِّنْ مِنْ نَفْسِهَا»(نهج‌البلاغه،حکمت226). قرآن، زنان را از هم‌کلامی متواضعانه با نامحرمان نهی می‌کند «لاَتَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ»؛ زیرا این‌گونه هم‌صحبتی باعث طمع افراد مریض می‌شود «فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ» بلکه باید معمولی و مختصر صحبت کنند «قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً»(احزاب،32).
20. مرد و زن در قرآن (تفاوت‌ها5)
قرآن در تعبیری لطیف، زن را به کشتزار و مرد را به کشاورز تشبیه می‌کند! زن بذر «نطفه» را در رحم خود، جوانه «نوزاد» را بر سینه خود و نهال «کودک» را در دامن خود می‌پروراند و مرد همچون کشاورزی مسئولیت‌شناس، زمینه‌های مادی و معنوی سلامت و تقویت زن و استواری و رشد فرزند را فراهم می‌کند «نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ»(بقره،223). در این تشبیه، ظرایف بسیاری نهفته است. ادامه نسل، از نوامیس و قوانین خلقت است که در سایه شکل‌گیری پیوند ازدواج قابل تحقق است. زن و مرد، حق و وظیفه دارند از نعمت و حسنه داشتن فرزند بهره‌مند شوند. از این‌رو پیامبر اعظم «صلی‌الله‌علیه‌وآله» بر ازدواج با زنان وَلود تأکید داشتند «تَزَوَّجُوا بِكْراً وَلُوداً وَ لَا تَزَوَّجُوا حَسْنَاءَ جَمِيلَةً عَاقِراً»(کافی،ج5،ص333).
21. مرد و زن در قرآن (تفاوت‌ها6)
خداوند، زندگی زناشویی را به شغل شریف کشاورزی، زن را به کشتزار و مرد را به کشاورز تشبیه کرد (بقره،223). کشاورزی به دو صورت «دیم» و «آبی» انجام می‌شود. در کشاورزی دیم، چشم کشاورز به آسمان خدا است که کی رحمتش را نازل می‌کند اما در کشاورزی آبی، کشاورز به‌دنبال آب می‌رود و آب را از رودخانه، چاه یا چشمه به سر زمین می‌رساند. اما همسرداری فقط از نوع کشاورزی آبی است و مرد نباید به امید رحمت خدا همسرش را رها کند! در اسلام، زندگی دیمی نداریم! مرد باید در راه همسر و عیالش خود را به زحمت بیاندازد و اگر از راه حلال چنین کند، مجاهد در راه خدا است «الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ مِنْ حَلَالٍ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ»(فقیه،ج3،ص168).
22. مرد و زن در قرآن (تفاوت‌ها7)
کشاورز، به‌دنبال انتخاب زمین حاصل‌خیز است و از زمین شوره‌زار گریزان است. مرد نیز باید در پی انتخاب همسری باشد که فرزندان صالحی تربیت کند. قرآن، در تمثیلی زیبا می‌فرماید: زمین پاک، محصول مناسب را به اذن خدا می‌دهد درحالی‌که زمین پلید جز ثمره ناچیزی نمی‌دهد «الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذِي خَبُثَ لاَ يَخْرُجُ إِلاَّ نَكِداً»(اعراف،58). پیامبر فرمودند: ای مردم! از سبزه‌ای که در زباله‌دان روییده، دوری کنید! «أَيُّهَا النَّاسُ! إِيَّاكُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ!» اصحاب پرسیدند: یا رسول‌الله! سبزه مَزبَله چیست؟ فرمودند: زن زیبایی که در خانواده‌ای ناصالح پرورش یافته باشد «الْمَرْأَةُ الْحَسْنَاءُ فِي مَنْبِتِ السَّوْءِ!»(کافی،ج5،ص332). تأکید اهلبیت «علیهم‌السلام» بر هم‌شأن بودن زن و مرد در دیانت و اولویت ندادن به زیبایی و ثروت بوده است (کافی،ج5،ص333).
23. مرد و زن در قرآن (تفاوت‌ها8)
مرد، مغز متفکر و زن، قلب تپنده خانه است! نیاز اساسی زن، این است که همسرش او را دوست داشته باشد تاجایی‌که اهلبیت «علیهم‌السلام» فرمودند: این کلام مرد به خانمش که «تو را خیلی دوست دارم!» هرگز از قلب زن خارج نمی‌شود «قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ "إِنِّي أُحِبُّكِ!" لَايَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً»(کافی،ج5،ص569). نیاز اساسی مرد، اطاعت زن در برابر تصمیم و اراده اوست. به‌همین سبب، قرآن، افتادگی و تواضع زن در برابر شوهر را نشانه زن صالح می‌داند «فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ»(نساء،34) و پیامبراعظم «صلی‌الله‌علیه‌وآله» می‌فرماید: اگر سجده بر غیر خدا جایز بود، دستور می‌دادم زن در برابر شوهرش سجده کند! «لَوْ أَمَرْتُ أَحَداً أَنْ يَسْجُدَ لِأَحَدٍ، لَأَمَرْتُ الْمَرْأَةَ أَنْ تَسْجُدَ لِزَوْجِهَا!»(کافی،ج5،ص508). این محبت و اطاعت، دانه و دام شکار قلب همسر است.
24. مرد و زن در قرآن (تفاوت‌ها9)
در منطق قرآن، مدیر مسئول خانواده «مرد» است «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ». مرد، نباید با شانه خالی کردن از این مسئولیت، زن را مجبور کند که این وظیفه را به دوش بکشد «لَا تَعْدُ بِكَرَامَتِهَا نَفْسَهَا»؛ زیرا آفرینش، زن را گل خوشبویی خلق کرده که باید رسیدگی و نوازش شود و با عطر وجودش پشت‌گرمی مرد باشد «إِنَّ الْمَرْأَةَ رَيْحَانَةٌ» اما کارپرداز و کارگر خانه‌ی مرد نیست «لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ»(کافی،ج5،ص510). مرد باید نفقه، یعنی هزینه‌های معمولی زندگی زن را تأمین کند و بر مرد مستحب است که اگر می‌تواند (یعنی با ملاحظه سایر وظایف غیرمالی که نسبت به همسر دارد و وظایف مالی و غیرمالی که نسبت به دیگران دارد) با تلاش بیشتر، زندگی همسرش را رونق و گسترش دهد.
25. حرف آخر!
«یاس و شقایق»، فرصتی بود تا ببینیم دیدگاه قرآن درباره «نقشی که زن و مرد، در شکل‌گیری خانواده موفق دارند»، چیست. این فرصت همواره وجود دارد و «ماهی را هر وقت از آب بگیریم تازه است!» از خدا می‌خواهیم تا فرصتی دیگر عطا کند تا بر این منبر تکیه بزنیم و از «خانواده موفقی» بگوییم که «زن و مرد» آن، با سرمشق گرفتن از الگوی زن و مرد قرآنی، درخشان‌ترین گوهرها را در صدف وجود پروراندند؛ خانواده حضرت علی و حضرت فاطمه «سلام‌الله‌علیهما»! زن و مرد، اگر جایگاه خود را بشناسند، نه حسرت جای دیگری را خواهند خورد نه جایگاه دیگری را تحقیر خواهند کرد؛ خواهند فهمید که هر دو بدون هم ناقص، با هم، ناتمام و با فرزندان، بی‌نهایت‌اند!
نظرات بینندگان
