مدرس دانشگاه شیراز در گفتگو با شیرازه؛
ایران بیش از دو برابرِ میانگین نرم جهانی به سمت بیابانی شدن پیش می رود/۱۲۰ میلیارد مترمکعب کسری در آبهای زیر زمینی داریم
دکتر قنبری مدرس دانشگاه شیراز در خصوص بیابان زایی به مسئله مهم آب اشاره کرد و گفت: ما اکنون ۱۲۰ میلیارد مترمکعب کسری در آبهای زیر زمینی داریم یعنی رتبه اول جهان در این خصوص دارا هستیم.
به گزارش شیرازه، بیابان‌زایی تقریبا همه‌جای دنیا یک مشکل بزرگ زیست‌محیطی به شمار می‌رود که بخش‌های مختلف مولد اقتصاد کشورها را تهدید میکند اما در ایران این معضل ابعاد وسیع‌تری پیدا کرده و گسترش بیابان‌ها از دیدگاه تمام کارشناسان محیط‌زیست برای اقتصاد کشور و حتی برای زندگی مردم نگران‌کننده است و در حال حاضر به عنوان يك معضل جدي گريبانگير کشور ما مي باشد.
کارشناسان بر این باورند که اكنون نخستين گام در اجراي فعاليت بيابان زدايي جلوگيري از گسترش بيابان مي باشد كه بايد متكي بر شناخت پديده هايي باشد كه هم به طور جداگانه و هم در تقابل با يكديگر تغييراتي را به وجود مي آورند و منجر به بيابان زايي مي شوند يكي از اين پديده ها،فروسائي زمين در نواحي خشك، نيمه خشك و مناطق نيمه مرطوب است که عوامل دخيل در پيدايش آن در وهله اول فعاليتهاي انساني و تغييرات آب و هوا مي باشد.
اين فرآيند در حقيقت به اين دليل رخ مي دهد كه اكوسيستم هاي نواحي خشك كه بيش از يك سوم كره زمين را در بر مي گيرند شديداً در معرض استفاده بيش از حد و عدم بهره برداري صحيح از زمين قرار دارند. فقر، عدم ثبات سياسي، جنگل زدايي و تخريب جنگلها، چراي بيش از حد دامها و روشهاي نامناسب و نادرست آبياري همگي مي تواند به كاهش ميزان حاصلخيزي زمين و در پی آن بیابان زایی بيانجامد.
خبرنگار شیرازه به مناسبت روز جهانی بیابان زدایی عوامل موثر بر بیابان زایی را در یک گفتگوی اختصاصی با دکترحاتم قنبری مدرس دانشگاه شیراز بررسی کرده است.
قطع درختان منجر به افزایش سیلاب و طوفان و در پی آن باعث فرسایش خاک می شود
قنبری که خود دارای دکترای زمین شناسی و پژوهشگر محیط زیست و منابع آب است در خصوص واژه بیابان میگوید: هر جا که بارش باران کم باشد آنجا را بیابان می نامند از طرفی بیابان با کویر خیلی تفاوت دارد چون کویر یک قسمت از اکوسیستم خاص از بیابان است که در آن به علت تبخیر خیلی زیاد، شوره زاری اتفاق افتاده است.
وی با بیان اینکه تقریبا ۴۰ درصد عرصه خشکی جهان را بیابان تشکیل داده که شامل مناطق کم بارش در کل دنیاست،گفت: بیشترین وسعت مناطق بیابانی در آسیا و بیشترین تهدید هم در آفریقا و آسیا اتفاق می افتد.
او اضافه کرد: متاسفانه در حال حاضر در دنیا ۳ میلیارد هکتار از مراتع مان مورد تهدید بیابان است و 5 میلیارد هکتار از اراضی حاصلخیز توسط بیابان‌زایی و بیابان شدگی تهدید می شود که آمار بسیار بسیار بزرگی است، یعنی نزدیک به ۷۰ درصد از مراتع و اراضی حاصلخیز دنیا را شامل میشود.
قنبری با اشاره به اینکه در دنیا یک نرخ متوسط برای پیشرفت بیابان وجود دارد که تقریباً حدود 2 هزار تا 2هزار و ۲۰۰ متر مربع به ازای هر نفر است،عنوان کرد: متاسفانه این میزان در کشور ایران به ازای هر نفر بین ۴۰۰۰ تا ۴ هزار و ۵۰۰ متر مربع است یعنی بالای دو برابرِ میانگین نرم جهانی به سمت بیابانی شدن پیش می رویم.
این مدرس دانشگاه مواردی را که باعث توسعه بیابان در هرکشوری میشود، اول خشکسالی دوم توسعه کشت کشاورزی سوم قطع درختان و تبدیل اراضی کشاورزی و مراتع به ویلا و تغییر کاربری های غیر مجاز میداند و می گوید: خشکسالی باعث می شود که رطوبت خاک کم شود و کاهش رطوبت خاک هم باعث می گردد آب های شور به لایه‌های سطحی نفوذ کرده و خاک را شور کنند همچنین قطع بوته ها و پوشش گیاهی باعث فرسایش خاک شده و موجب می شود آن منطقه تبدیل به بیابان شود.
قنبری در ادامه ابراز داشت: قطع درختان منجر به افزایش سیلاب و طوفان و در پی آن باعث فرسایش خاک می شود.
وی با بیان اینکه جهان ما ظرفیت داشتن یک تعداد مشخصی از انسان را دارد،آن هم نه به واسطه محدودیت خاک،عنوان کرد: هر فردی که متولد می شود نیاز به مسکن، خوراک، پوشاک و امکانات اولیه زندگی دارد که همه اینها می طلبد مصالح ساختمانی تولید، آب استخراج،کشاورزی و دامپروری انجام شود که توسعه دامپروری و کشاورزی خود باعث ایجاد یک بار اضافی به زمین می شود.
این پژوهشگر محیط زیست و منابع آب با بیان اینکه فاجعه ای که اکنون در بخش کشاورزی در کشور ما در حال رخ دادن است و آن را جدی نمی گیریم کشت دو و سه باره زمین است،تصریح کرد: اراضی ما کشت شتوی شده بلافاصله درو میشوند و سپس کشت صیفی که همه به کمک کودهای شیمیایی است و عملاً با این روش ها خاک قدرت تجدید بنا ندارد و پس از مدتی به سمت نابودی می رود.
او همچنین اضافه کرد: اگر در حال حاضر یک آزمایش از خاک برخی نقاط استان فارس به عنوان یک استان قطب کشاورزی گرفته شود، عملاً مواد آلی خاک از 2.5 درصد به نیم درصد رسیده است و این یک تهدید بسیار بزرگ برای کشور ما به شمار می رود.
هیچگاه آمایش سرزمین را به درستی انجام نداده ایم
این متخصص حوزه زمین شناسی با اشاره به اینکه الان فصلی است که باقیمانده محصولات کشاورزی و کاه و کلش را آتش میزنند،افزود: این کار علاوه بر آلودگی هوا یک منبع بسیار بزرگ مواد آلی که می تواند به عنوان گیاه خاک وارد زمین شده و مجموعه مورد نیاز آلی خاک را تامین کند را از بین میبرد و وارد جو می کند.
قنبری در ادامه بحث آمایش سرزمین را مطرح کرد و گفت: آمایش سرزمین یعنی ما پتانسیل سنجی کنیم تا بدانیم در این سرزمین چه محصول کشاورزی مناسب کشت است و در آن آب و هوا بهتر رشدمیکند،همچنین چه کارخانه ای باید احداث شود، به طور مثال پتروشیمی یک واحد صنعتی پرآب بر است که متاسفانه در سال های اخیر در نقاط مختلف کشور احداث شده بدون توجه به اینکه آن منطقه، خشک و کم آب است در حالی که پتروشیمی باید در مناطقی مثل عسلویه، کنگان،بوشهر و مناطقی که دریاست احداث شود تا از در آب دریا استفاده کند.
او با تاکید بر اینکه ما هیچگاه آمایش سرزمین را به درستی انجام نداده ایم،عنوان کرد:اگر برگردیم و تاریخ را مطالعه کنیم می‌بینیم در این دو هزار و پانصد سال قالب کشاورزی ما چه بوده آیا در آن زمان و حتی تا دویست سیصد سال پیش کشته ذرت و یا برنج در ایران وجود داشته؟ پس نتیجه می گیریم برخی محصولات مناسب اقلیم ما نیست و وقتی سازگار با اقلیم نباشد آب، خاک و انرژی را خراب میکند،پس بیابان زایی در دل زمین های کشاورزی در حال رخ دادن است.
وی در ادامه در خصوص بیابان زایی به مسئله مهم آب نیز اشاره کرد و گفت: ما اکنون ۱۲۰ میلیارد مترمکعب کسری در آبهای زیر زمینی داریم یعنی رتبه اول جهان در این خصوص دارا هستیم.
قنبری با اشاره به اینکه در ۴۰ سال گذشته تقریباً بیش از ۶۰ درصد از منابع آب تجدید شونده مان را استفاده کرده ایم،افزود: اما استاندارد آن در تمام دنیا ۱۵ تا ۲۰ درصد است.
به گفته وی در سال ۵۶ کل چاههای کشاورزی در استان فارس ۹۶۰ حلقه بوده اما اکنون تنها در دشتی همانند مرودشت بالای ۲۰ هزار حلقه چاه وجود دارد و در کل ایران نزدیک به ۸۰۰ هزار حلقه چاه داریم و این امر باعث می شود سالانه ۴۶ هزار میلیون متر مکعب از منابع زیرزمینی آب استخراج می کنیم یعنی عملاً آبهای زیرزمینی کشور به سمت نابودی پیش میروند به همین خاطر است که در برخی جاها مثل داراب تربت حیدریه تا ۲ متر دشتها نشست پیدا کرده اند و فرو چاله هایی که در سال های اخیر در برخی نقاط کشور و شهرستان های فارس هم اتفاق می افتد ناشی از همین امر است.
عامل دیگر بیابان زایی قطع جنگل است که قنبری به آن اشاره کرد و گفت: کشور ما ید طولایی در نابودی جنگل و قطع درختان دارد و هر یک دانه درخت در هر نوبت بارندگی می تواند ۸۰۰ لیتر آب را به سفره‌های زیرزمینی ما تزریق کند، پس عملاً خودمان با دستان خود به سمت بیابانی شدن پیش می رویم.
وی با تصریح به اینکه بیابان‌زدایی به این معنا نیست که جایی را که بیابان است،اکوسیستمش را عوض کنیم اظهار کرد: بیابان زدایی یعنی ما جلوگیری کنیم از سرزمین هایی که اصالتاً بیابان نیستند تا تبدیل به بیابان نشوند و اولین کاری هم که باید بکنیم این است که بوته کاری کنیم،مراتع را احیا کنیم، از چرای بیش از حد دام در مراتع جلوگیری شود و به درختکاری توجه کنیم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه متاسفانه در سطح استان فارس هیچ گونه جنگل کاری در چند سال اخیر نداشتیم، افزود: در ازای آن تا دلمان بخواهد جنگل سوزی و آتش گرفتن مراتع را داشتیم که خیلی از این مسائل مربوط میشود به عدم ناآگاهی مردم پس باید شهروندان باید آموزش ببینند و بدانند که درست است یک درخت قطع می شود تا تبدیل شود به زمین کشاورزی، اما قطع این درخت به منزله قطع نسل آینده فرزندان ما است پس متولیان منابع طبیعی و محیط زیست ما باید خیلی جدی تر در تقویت آگاهی مردم و حفاظت از مراتع و جنگل ها ورود کرده و با متخلفان به جد برخورد کنند.
قنبری در ادامه ابراز داشت: تنها متولیان بخش کشاورزی و یا خاک در راستای بیابان زایی و پیشرفت بیابان در کشور مقصر نیستند بلکه متولیان آب هم آنگونه که باید به وظیفه خود عمل نکرده و با تصمیمات اشتباه به پیشرفت بیشتر این امر دامن زده اند.
وی در پایان با بیان اینکه اگر به طبیعت اجازه دهیم خودش، خودش را نجات می دهد گفت: این کار که انجام نمی شود هیچ در حال نابود کردن طبیعت هم هستیم./
انتهای پیام/
نظرات بینندگان
