خشکسالی در شیراز و استان فارس از سال 1385 آرام آرام از پشت بي‌ابري‌ها و كم‌باراني‌ها، سربيرون آورد و عوارض و حواشي حضورش امسال، به اوج خود رسید، عوارضي كه براي برخي همچون كشاورزان، كمرشكن بود.

 معاون وقت اجرايي رئيس جمهور رئيس ستاد خشكسالي كشور در سال 87 در خصوص اين حادثه كه تا آن زمان بخش‌هاي زيادي از كشور را در نورديده بود، گفت: علي‌رغم تصويب قانون متمم بودجه سال 1387 كل كشور در تير ماه 1387، به دليل بروز مشكلات سرمازدگي و خشكسالي در سال زراعي 87 - 1386 به منظور كاهش آثار ناشي از خشكسالي و همچنين ايجاد هماهنگي لازم در بين دستگاه هاي اجرايي، با رهنمود و پيشنهاد رئيس‌جمهور، ستاد خشكسالي تشكيل شد.

علي سعيدلو ادامه داد: اين قانون از دو بخش تشكيل شده كه بخش اول مربوط به مبلغ 20هزار ميليارد ريال وزارت بازرگاني است كه براي تامين صادرات كالاهاي اساسي و ضروري بر اساس مصوبه هيئت وزيران هزينه مي‌شود و بخش دوم مربوط به مبلغ 21هزار ميليارد ريال وزارت جهاد كشاورزي و 4هزار ميليارد ريال وزارت نيرو است.



رئيس ستاد خشكسالي كشور گفت: البته قبل از تصويب قانون متمم بودجه سال 1387، در گام اول، چهارده استاني كه در معرض خطر خشكسالي شديد بودند، طي مصوبه مورخ 15/2/1387 تصميم نمايندگان رئيس جمهوري به منظور اجراي طرح‌هاي اضطراري تامين آب شرب انساني و دامي، خريد دام و همچنين تهيه و تامين تانكر آبرساني ثابت و سيار، جمعا به مبلغ 400 ميليارد ريال براي وزارتخانه‌‌هاي جهاد كشاورزي و نيرو (هر يك 200 ميليارد ريال) جهت هزينه اقدام شد.

وي افزود: همچنين مبلغ 2 هزار و 300 ميليارد ريال نيز بابت صندوق بيمه محصولات كشاروزي براي پرداخت به خسارت ديدگان ناشي از خشكسالي و سرمازدگي براي سال زراعي 87-1386 تصويب شد، ضمن اينكه قرار شد بالغ بر 5/23 ميليارد ريال براي استان‌هاي خراسان شمالي، سمنان و لرستان جهت تهيه و تامين علوفه به صورت توزيع اعتبار هزينه شود.

سعيدلو به ساير اقدامات نمايندگان ويژه رئيس جمهور در ستاد خشكسالي اشاره كرد و ادامه داد: به دستگاه هاي اجرايي در استان ها اجازه داده شد تا سقف 5 درصد براي عمليات اضطراري خشكسالي را با پيشنهاد رئيس دستگاه مربوطه و تصويب ستاد حوادث استان در قالب پروژه‌هاي مشخص اقدام و در مورد دستگاه‌هاي ملي مقرر شد اين سقف در قالب پروژه مشخص، پس از تصويب ستاد خشكسالي هزينه كنند.

علاوه بر آنچه سعيد‌لو آن‌روز اعلام كرد، مصوبه توزيع اعتبارات استاني مرتبط با بخش‌هاي كشاورزي و آب به تفكيك استان‌ها در قالب اصل 127 قانون اساسي به عنوان تصميم نمايندگان ويژه رئيس جمهور، مصوبه نحوه استمهال خسارت‌ديدگان ناشي از خشكسالي و سرمازدگي در قالب اصل 127 قانون اساسي به عنوان تصميم نمايندگان ويژه رئيس جمهور، دستور‌العمل نحوه امهال مجدد خسارت‌ديدگان ناشي از خشكسالي، بررسي طرح جامع بيمه كشاورزي، دستور العمل توزيع اعتبارات استاني بخش‌هاي آب و كشاورزي،  مصوبه ستاد خشكسالي كشور براي ايجاد مركز ملي مطالعات و تحقيقات خشكسالي كشور در دانشگاه شيراز توسط وزارت علوم، تحقيقات و فناوري با توجه به سفر مقام معظم رهبري به استان فارس، مصوبه ستاد خشكسالي كشور براي ايجاد مركز ملي مطالعات و پايش هشدار در امور خشكسالي در سازمان هواشناسي كشور، هماهنگي با صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران براي برنامه‌هاي اطلاع‌رساني و تبليغات لازم جهت مقابله با موضوع خشكسالي، مصوبه اختصاص 100درصد اعتبارات ماده 10 قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت براي پروژه هاي آب و خاك و كشاورزي (اعم از استاني و ملي) در مناطق متاثر از خشكسالي در سال 1387 و ... از جمله تصميمات و مصوباتي بود كه اتخاذ و تاييد و اعلام شد.

اما آنچه كه تاكنون اجرايي و عملياتي شد، چه ميزان از اين مصوبات بود، مصوباتي كه اگر به‌درستي و دقت اجرا مي‌شد، امسال نمود و بروز خشكسالي شايد كمتر بود.

بررسي بايگاني اخبار و رويدادها نشان مي‌دهد در ارديبهشت سال 87، گفت: در جلسه هیئت دولت با استانداران در فروردین ماه، 250 میلیارد تومان برای خشکسالی و کاهش مشکلات ناشی از کاهش بارندگی در نظر گرفته شده که بالاترین رقم آن یعنی 39 میلیارد تومان برای استان فارس است، همچنین ایجاد مرکز تحقیقات خشکسالی نیز یکی از مصوبات دولت برای فارس است.

پرويز داوودي افزود: طرح خوبی نیز از سوی وزارت کشاورزی برای ایجاد تحقیقات جدید در خصوص افزایش کارایی کشت در مصرف آب ارائه شده که به‌زودی عملیاتی می‌شود.

 
وی خاطرنشان کرد: دولت تصویب کرد که لایحه ای برای رفع مشکلات ناشی از خشکسالی و سرمازدگی در کل استان‌ها به مجلس ارائه دهد و برای این مصوبه حدود 20 هزار میلیارد ریال در نظر گرفته شده و فارس نیز در این بخش سهم بالایی خواهد داشت.

علي‌رغم تمام مصوبات و تزريق بخشي از اعتبارات پيش‌بيني شده و تسهيلات و كمك‌هايي كه به‌اشكال مختلف در راستاي كاهش ضررها و تبعات خشكسالي خصوصا در بخش كشاورزي از سوي دولت و دستگاه‌هاي مختلف انجام شد، اما اين پديده تاثيرات عميقي در ابعاد مختلف در استان فارس برجاي گذاشت.

كاهش سطوح زير كشت، كاهش ذخيره آب زيرزميني، كاهش منابع آبي پشت سدها، خشك‌شدن ده‌ها تالاب، آبگير و درياچه خصوصا بختگان، كافتر، پريشان و ...، از بين رفتن زيست‌گاه‌ برخي از پرندگان مهاجر، كاهش علوفه دام، آتش‌سوزي در مراتع و ..... كه صدها هزار ميليارد تومان به بخش‌هاي مختلف زيان وارد كرد، زيان‌هايي كه در بعضي موارد به‌هيچ عنوان جبران پذير نيست، مگر طي سال‌هاي متوالي و اختصاص برنامه‌ها و اعتبارات كلان به‌شكل مداوم.

و به اعتقاد كارشناسان، ايران با توجه به منابعي كه در اختيار دارد، قادر به جبران بخش زيادي از اين زيان‌ها است، اگر برنامه‌ريزي دقيق و كارشناسانه‌اي انجام و با پيگيري و حساسيت اجرايي شود.

برخي از صاحب‌نظران معتقد هستند، خشكسالي غيرقابل پيش‌بيني نيست، خصوصا در كشوري كه به‌عنوان يك كشور نيمه خشك طبقه بندي شده است، مي‌توان روند بارندگي و وضعيت جوي را از مدت‌ها قبل محاسبه و پيش‌بيني كرده و ملاك برنامه‌ريزي‌هاي كلان مديريتي قرار داد.

علي‌رغم اينكه در سفر مقام معظم رهبري به استان فارس، يكي از مصوبات كليدي ايجاد مركز تحقيقات خشكسالي در دانشگاه شيراز بود، مركزي كه تا پايان سال 89 هنوز شكل نگرفته بود و اكنون نيز هيچ رد و نشاني از فعاليت آن به‌چشم نمي‌خورد، با آنكه مسوولان دانشگاه شيراز و ديگر مديران مرتبط، مورد خطاب و سووال خبرنگاران قرار گرفته‌اند اما هيچ پاسخ قانع‌كننده‌اي تاكنون به افكار عمومي داده نشده است.

كارشناس ارشد جهاد كشاورزي شهرستان كازرون در سال 88 به خبرنگاران گفته بود: مركز تحقيقات خشكسالي كه از بركات سفر مقام معظم رهبري به فارس بود، مسير خروج از بحران خشكسالي است.


عبدالرسول گندمي افزوده بود: يكي از دستاوردهاي سفر مقام معظم رهبري در سال 1387 به استان فارس تاسيس مركز تحقيقات خشكسالي بود و در حقيقت آغاز فعاليت چنين مركزي مي‌تواند استان فارس را در مسير خروج از بحران خشكسالي كمك كند.


گندمي البته توجه به طرح‌هايي مانند ذخيره‌سازي آب‌هاي روان ناشي از سيلاب‌ها، بهبود روش‌هاي انتقال آب از سرچشمه تا مبادي مصرف و مديريت پس‌ از آن از جمله راهكارهاي مقابله با خشكسالي بيان كرده بود، راهكارهايي كه هنوز بويي از اجراي كامل آن به مشام نمي‌رسد.

در سال 88 مديركل دفتر بازسازي و حوادث غيرمترقبه وقت استانداري فارس به خبرنگاران اعلام كرد:  500‌ ميليارد ‌ريال اعتبار مصوب سفر دوم هيات دولت به اين استان براي جبران خسارت به منابع آبي ناشي از خشكسالي و طرح‌هاي مربوط به آن در استان توزيع شد.

حميد تقي‌زاده با اعلام اين خبر افزود: يكي از مصوبات سفر دوم دولت به فارس تامين اين مبلغ بوده كه به صورت عمراني براي اجراي طرح‌هاي متاثر از خشكسالي و اجراي طرح‌هاي جامع بهبود و توسعه امور زيربنايي آب و خاك در استان اختصاص داده شده بود.

 

                                                    اما در خصوص مركز تحقيقات خشكسالي

يكي از عوايد خشكسالي در كنار راه‌اندازي سايت‌ها و مراكز اينترنتي تحت عنوان تحقيقات و بررسي‌ها و ... خشكسالي كه در سازمان‌ها، وزارت‌خانه‌ها و اداره‌هاي مختلف راه‌اندازي شد، برگزاري اولين كنفرانس ملي خشكسالي و تغيير اقليم توسط مركز تحقيقات كم آبي و خشكسالي در كشاورزي و منابع طبيعي در ارديبهشت ماه امسال در شهر تهران بود.

 

اگرچه در اين كنفرانس بين‌المللي، بسياري از مسايل پيرامون خشكسالي طي مقالاتي طرح و عنوان شد،‌ اما تاامروز كوچكترين اثري عملي كه هزينه‌هاي گزاف اين كنفرانس و ساير نشست‌هاي اين‌چنين را توجيه كننده باشد، در كشور و استان فارس به‌چشم نمي‌خورد.

خشكسالي همچنان برپيكر استان فارس مي‌تازد و تازيانه خود را محكم‌تر از پيش بر بدن نحيف و كم‌آب فارس كشاورزي خيز مي‌نوازد، درختان مقاوم گردو، آرام آرام نمود خشكي و كم‌آبي را در ثمراتشان بروز مي‌دهند، گردوهايي كوچك و ريز، چه رسد به ساقه‌هاي نازك گندم و ميزان سطح زير كشت اين محصول استراتژيك، كه علي‌رغم اول بودن فارس در توليد گندم در ميان استان‌هاي كشور، اما فاصله زياد بين استان اول و دوم به‌تدريج در حال كم شدن است.

آنچه مسلم است، ايجاد و فعال شدن مركز تحقيقات خشكسالي در دانشگاه شيراز، يكي از مهم‌ترين اقداماتي است كه بايد مد نظر مسوولان قرار گرفته و دنبال شود.

از طرفي، چاره‌انديشي براي مشكلات بخش كشاورزي و كشاورزان، آب شرب در مناطق مختلف خصوصا شهر شيراز و فضاي سبز، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.

يكي از طرح‌هايي كه شوراي اسلامي شهر شيراز براي مقابله با آثار و تبعات خشكسالي مصوب كرد و بعد از آن به تصويب هيات دولت رساند، ايجاد سد تنگ‌سرخ در سومين حرم اهل بيت(ع) است، سدي كه به‌اعتقاد بسياري از كارشناسان، علاوه براينكه در مهار آب‌ها و روان‌آب‌هاي سطحي تاثير بسزايي دارد و زمينه غني‌شدن منابع زيرزميني آب را فراهم مي‌كند، فضاي سبز شيراز خصوصا در قسمت‌هاي شمال و شمال‌غرب اين شهر و باغ‌هاي قصردشت معروف را از نابودي حتمي نجات خواهد داد.
 

 آخرين خبر كه چهارشنبه 13 مهر 1390  اعلام شد، تصويب 6 هزار و 900 ميليارد ريال براي مقابله با خشکسالي توسط هيات وزيران بود.

براساس اين خبر كه در پايگاه اطلاع‌رساني هيات دولت منتشر شده است، هيات وزيران براي مقابله با آثار خشکسالي به ويژه تامين آب شرب شهرها و روستاها، 6 هزار و 900 ميليارد ريال (690 ميليارد تومان) اختصاص داد.

و براساس مصوبه شماره 128348/ت47254ﻫ مورخه 27 شهريورماه امسال هيات وزيران و از محل منابع ماده (10) قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت موضوع بند "ش" ماده (224) قانون برنامه پنجم توسعه کشور، مبلغ شش هزار و 900 ميليارد ريال به منظور اجراي پروژه هاي مقابله با آثار خشکسالي به ويژه تامين آب شرب شهرها و روستاها اختصاص يافت.


طبق اين مصوبه، مقرر شده است مبلغ يادشده از طريق شوراي برنامه ريزي استان ها بين طرح هاي مربوطه توزيع شود.


جدول توزيع اعتبارات مقابله با آثارخشکسالي و تامين آب شرب شهرها و روستاها از محل منابع ماده (10)موضوع بند "ش"ماده (224)قانون برنامه پنجم توسعه در سال 1390به تفکيک استاني به شرح ذيل است:

آذربایجان شرقی  196،660؛ آذربایجان غربی  194،390 ؛  اردبیل 155،390 ؛ اصفهان 416،210 ؛ البرز 151،150‌؛ ایلام 178،930؛ بوشهر 186،260 ؛ تهران  251،900 ؛ چهارمحال وبختیاری 184،460‌؛‌خراسان جنوبی 223،470 ؛‌خراسان رضوی  345،550 ؛‌ خراسان شمالی 147،790 ؛‌ خوزستان 338،470 ؛‌ زنجان  146،490؛‌ سمنان 182،470 ؛‌ سیستان وبلوچستان 260،010 ؛‌ فارس  394،780 ؛‌ قزوین 136،380 ؛‌ قم 174،960 ؛‌ کردستان 180،020‌؛ کرمان 341،330 ؛‌ کرمانشاه 196،120 ؛ کهکیلویه وبویراحمد 169،420 ؛ گلستان 191،320 ؛ گیلان 213،570 ؛ لرستان 184،370 ؛ مازندران 238،330 ؛‌ مرکزی 203،040 ؛‌ هرمزگان 284،280 ؛ همدان 171،080؛ یزد 261،410 ؛‌ جمع کل 6،900،000

 

 يكي از اثرات مهم خشکسالی بر منابع آب‌های سطحی که شامل منابع رودخانه‌، چشمه و قنوات بود كه در شيراز باعث كاهش هشتاد درصدي میزان آب اين منابع و كاهش 30 درصدي منابع آب‌هاي زيرزميني اين شهر شده است.

حوادث خشکسالی چند سال اخیر نه تنها بر کمیت منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی بلکه بر کیفیت آب نيز تاثیرگذار بوده است.

و به گفته كارشناسان تغییر کیفی منابع آب سطحی تا در شيراز تا 90 درصد و منابع آب‌های زیرزمینی حتی تا 40 درصد هم مشاهده شده است.

طبق بررسی‌های به‌عمل آمده، سطح آب چاه‌های عمیق سازمان بین 15 تا 50 متر افت داشته و این امر موجب لزوم تغییر در جهت افزایش یا کاهش قدرت الکتروپمپ شناور چاه‌های عمیق شده است.

براساس گزارش ايسنا، در جریان این چند سال حوادث خشکسالی تعداد 8 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق سازمان کاملاً خشک شده و 4 حلقه چاه عمیق سازمان جهت جبران کاهش آب تعمیق شده است.

اين گزارش به‌ نقل از منابع خبري مي‌ افزايد در شيراز، بحرانی‌ ترین منطقه فضای سبز از نظر کمبود آب جهت آبیاری به ترتیب منطقه 6 در حد هشتاد درصد و مناطق 1 و 4 و 5 در حد بيست و سایر مناطق در حد 10 تا 15درصد اعلام شده است.

كارشناسان اعتقاد دارند اگر خشکسالی سال آینده نیز استمرار داشته باشد، بايد از هم اکنون تدابیری جهت مقابله با عوارض و تاثيرات مخرب آن اندیشیده شود.

در غیر اینصورت این امر میتواند پیامدهای ناگواری را در پی داشته باشد که غیر قابل کنترل بوده یا کنترل آن بسیار دشوار و جبران آن موجب صرف هزینه های هنگفت می‌شود.

به نظر مي‌رسد، توجه به ايجاد سد تنگ‌سرخ و سرعت بخشيدن به طرح‌هاي مصوب در خصوص بهينه‌سازي مصرف آب در بخش كشاورزي و همچنين تكميل سد‌ها و آب‌بندهاي مصوب، امري ضروري بوده و بايد به‌صورت ويژه از سوي مسوولان و رسانه‌ها دنبال شود.


مرجع: ایسنا