چرخه مالی سازمان حج و زیارت همواره یکی از مسائل مورد توجه رسانه ها و یکی از نقاط حساسیت بر انگیز در مسئله حج است که همه ساله در ایام اعزام زائران، جان دوباره ای گرفته و اظهار نظرهای فراوانی را به خود جلب می کند، تا جایی که در برخی از این اظهار نظرهای از این چرخه مالی با تعابیری چون “غیرشفاف” و “غیراقتصادی” یاد می شود. 

 فارغ از مشکلاتی که به سبب این گردش مالی و سود حاصل از آن در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوران اصلاحات رخ داد حجم این گردش مالی – که گاها تا صدها میلیارد تومان می رسد- نیز یکی از نقاطی است که در جلب بیشتر این اظهار نظرها و تحلیل ها موثر بوده است. یادداشت شفاهی حسین نصیری مدیر کل اسبق روابط عمومی سازمان حج و زیارت پیرامون این مسئله را در ادامه می خوانید:
 
سیستم عرضه و تقاضا؛ تنظیم کننده حجم ثبت نام از زائرین
از سالیان قبل و به لحاظ اینکه در ثبت نام حج تمتع و عمره همواره تقاضای ثبت نام چند برابر عرضه بوده است، سازمان حج و زیارت برای انتخاب زائران به این سفر نیاز به قرعه کشی داشته است. از این جهت سیستمی که در حج و عمره شکل گرفته سیستم ثبت نام چند برابر ظرفیت است.
 
البته در خصوص حج تمتع، با توجه به اینکه در هر سال تنها امکان اعزام حدود ۱۰۰ هزار نفر وجود دارد و وجود دو تا سه میلیون فرد مستطیع در کشور- که غالبا کهولت سنی دارند- به جهت رفع تکلیف شرعی افراد مستطیع اقدام به ثبت نام می نمایند.
 
سیستم ثبت نام حج بعد از انقلاب
هزینه های این سفر زیارتی، تا مدت طولانی پس از انقلاب اسلامی هزینه ثبت نام حج تمتع مبلغ ۲۷۰ هزار ریال بود که با توجه به عدم اطلاع رسانی به ثبت نام شدگان در خصوص علی الحساب بودن هزینه ثبت نام، بنا به استفتائی از محضر مقام معظم رهبری (حفظه الله) دولت تا چندین سال برای جبران تفاوت هزینه ثبت نام و هزینه واقعی حج، مبلغی را به عنوان یارانه حج قرار داده بود.
اما در دوران دولت اصلاحات مبلغ هشت میلیون ریال و پس از آن هم مبلغ ۱۰ میلیون ریال جهت این ثبت نام در نظر گرفته شد که البته به صورت علی الحساب بود.
علی الحساب بودن هزینه ثبت نام نیز به این علت است که دو سوم امور مربوط به حج در کشور عربستان و بر اساس ارز آن کشور صورت می گیرد که با توجه به نوسان قیمت ارز و سایر هزینه های سفر نیاز به دریافت مابقی هزینه به نرخ روز ضروری است.
 
اصلاح سیستم ودیعه ثبت نام زائران
مبالغ ودیعه ثبت نام حج در دوران اصلاحات در اختیار بانک قرار داشت و سود آن نیز با نظر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت هزینه می شد که در آن دوران مشکلات فراوانی را برای این وزیر ایجاد کرد.
 
 پس از دوران اصلاحات تصمیم بر این شد که مبلغ و سود بانکی حاصل از آن با همکاری بانک عامل در اختیار زائران قرار گیرد و سازمان حج و زیارت در این گردش مالی دخالتی نداشته باشد تا هم از حجم مشکلات کاسته شود و هم شائبه‌ای در خصوص سود آن به وجود نیاید.
 
اگرچه انتفاع از محل ثبت نام متقاضیان برای بانک های عامل غیر قابل انکار است اما سازمان هیچ مبلغی را از بانک دریافت نمی‌کند و طی قراردادی، این بانک ها متعهد شده اند که تعدادی از اقلام فرهنگی مورد نیاز سفر حج را تامین نمایند.
 
ودیعه ثبت نام، نیاز سازمان برای ساماندهی حج
سازمان حج و زیارت هر ساله باید پس از پایان مراسم حج نسبت به تامین نیازهای حج آتی هزینه های مورد نیاز را انجام دهد و نسبت به عقد قرارداد و پرداخت حداقل ۲۰درصد هزینه ها به طرف عربستانی اقدام کند. این برنامه ریزی باعث اطمینان از برگزاری حجی موفق می شود. اگر این اقدامات صورت نگیرد کشورهایی مانند ترکیه و اندونزی که رقبای ایران در مراسم حج هستند دست زائر ایرانی را از امکانات تهی می گذارند.
 از این جهت نیاز است که سپرده ای متناسب با هزینه واقعی حج در اختیار این سازمان باشد تا در این خصوص ا
 قدام نماید.
 
سپرده های حج و تاثیر آن بر مسائل اقتصادی
هر چند سپرده های حج ممکن است باعث کاهش نقدینگی مردم شود و بر تورم تاثیرگذار باشد و یا دولت بتواند در جهتی از آن استفاده نماید، اما با توجه به اینکه تصمیم گیری‌های سازمان حج و زیارت در شورای عالی حج صورت می گیرد و نیاز به هماهنگی با دولت ندارد به نظر می رسد برنامه ریزی در این مسائل چندان محتمل نیست.
 
در خصوص استفاده هدفمند از این سرمایه های کلان در جهت کسب و کار و رشد اقتصادی هم باید گفت که سازمان حج و زیارت از سوی قانون گذار به عنوان متولی زائرگردانی تعیین شده است و ورود به عرصه های اقتصادی در خور این سازمان نیست و آن را از وظیفه اصلی خود دور می کند. به همین جهت امور اقتصادی با رعایت مسائل اسلامی به بانک ها واگذار شده که به نفع زائران نیز هست.
 
دلایل عدم کاهش حجم اعزام زائران
در حج تمتع بنا به مصوبه سازمان کنفرانس اسلامی سهمیه هر کشور به ازای هر یک میلیون جمعیت، یک هزار نفر است. که این تعداد در کشور ما ۷۵هزار نفر می شود که ما هر سال با استفاده از ظرفیت کشورهای دیگر ۹۷هزار نفر زائر اعزام می کنیم. این افزایش به این علت است که تعداد زیادی از افراد مستطیع سن بالایی دارند و نیاز است که به سرعت به این واجب دینی اقدام کنند.
 
در حج عمره نیز با توجه به تقاضای زیاد مردم امکان کاهش اعزام وجود ندارد و با توجه به اینکه در حال حاضر حجم سفرهای غیرزیارتی به کشورهای دیگر نیز افزایش یافته است، به نظر می رسد این هزینه در صورت کاهش زائران حج در جای دیگری خرج خواهد شد.
 
در حال حاضر حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در تمتع و حدود هشت میلیون و ۴۰۰ هزار نفر هم در عمره ثبت نام کرده اند که حدود دو میلیون نفر از افراد در نوبت اعزام به عمره هستند.
 
منبع : رصد