از آیات قرآنی این گونه به دست می آید که استکبار، به زمان های بسیار دور باز می گردد. در واقع پیشینه این مسئله را باید در آغاز زندگی اجتماعی انسان پی گرفت. حتی می توان گفت از هنگامی که بشر بوده، استکبار هم وجود داشته است. به سخن دیگر، از روزی که شیطان از اطاعت امر الهی در سجده بر آدم سر پیچید و کبر ورزید، استکبار شکل گرفت⁽²⁾ و از آن زمان که سوگند خورد تا بشر را گمراه کند،⁽³⁾ استکبار وارد عرصه عمل شد.

استکبارستیزی؛ منش پیامبران

مکتب پیامبران الهی دارای پیام های متعدد فکری و اخلاقی است و بهره گیری از این آثار، می تواند چراغ راه جویندگان حقایق باشد. یکی از جلوه های مشترک در بررسی شخصیت پیامبران، منش استکبارستیزی آنان است. کسی که به تاریخ پیامبران توجه کند، می تواند این نکات را در زندگی آنان ببیند: قیام برای برقراری برابری در جامعه، تشویق طبقه مستضعف به قیام بر ضد قدرت های طاغوتی، تلاش در ایجاد عدالت اجتماعی، و مبارزه با طبقه اشراف و ستمگران. در واقع پیامبران از میان مردم برخاستند، مستضعفان را با خود همراه ساختند، قیام مردمی را جهت دادند و ریشه کنی مستکبران و نجات مظلومان را به عنوان شعار خود برگزیدند.⁽⁴⁾

امام علی علیه السلام پرچمدار مبارزه با استکبار

برای رویارویی با استکبار، بهترین الگو امام علی علیه السلام هستند و صحیح ترین روش، از سوی ایشان مطرح شده است. ایشان در طول حیات سراسر شکوه و مبارزه خود، لحظه ای از نبرد با استکبار باز نایستاد. این مطلب که وص�\'ی پیامبر اسلام، هیچ گاه در استمرار راه آن حضرت، پرچم جهاد برضد کفر، استکبار، فزون طلبی و زیاده خواهی را از دوش برنداشت، مورد اتفاق تمامی وقایع نگاران و پژوهش گران تاریخ اسلام است. نکته مهم اینجاست که امام علی علیه السلام در مسیر مبارزه خستگی ناپذیر خود، با جمعی از مستکبران رو به رو گردید که در لباس مسلمانی و با توجیه آیات قرآنی به جنگ وی آمده بودند. بدین ترتیب، حضرت علی علیه السلام از عصر پیامبر تا زمان شهادت، پرچمدار مبارزه با استکبار بود.

مستکبر از دیدگاه امام خمینی رحمه الله

مستکبر و مستضعف، از واژگانی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بیش از گذشته، مورد توجه مردم ایران قرار گرفت. برای تبیین و تفهیم این اصطلاحات، رهبر کبیر انقلاب در سخنان گوناگون، به تشریح معنای آنها می پرداخت. از دید امام خمینی رحمه الله فقط دولت های استعمارگر، مصداقِ مستکبر نبودند، بلکه به نظر ایشان، هر فرد می تواند مستکبر باشد. از دید رهبر کبیر انقلاب، اگر یک نفر به زیر دست های خود ستم کند و آنها را کوچک بشمارد، در حقیقت بنده خدا را کوچک شمرده است. در این صورت، وی مستکبر است و مشمول همان معنایی است که مستکبران هستند.⁽⁵⁾

انحراف آفرینی استکبار

استکبار، زمینه ساز مفاسد و انحراف هایی است که به نابودی آدمی می انجامد و در این مسیر، هیچ انسانی در امان نیست، مگر آنکه به تعبیر قرآن، مورد رحمت ویژه خداوند قرار گیرد.⁽⁶⁾ همین معنا در کلمات امام علی علیه السلام مورد توجه قرار گرفته است. نفی هویت انسانی، شکل دهی به جنون قدرت، ویرانگری ایمان و اخلاق، فراهم ساختن مقدمات بحران و اختلاف و به وجود آوردن راه ها و انگیزه های گناه و لغزش، بخشی از پی آمدهای استکبار است.⁽⁷⁾ امیرمؤمنان علیه السلام در جای دیگر تصریح می کند که اگر خدا تکبرورزی و خودپسندی را می پسندید، حتماً به بندگان مخصوص خود، یعنی پیامبران و امامان اجازه می داد خودپسندی کنند، درحالی که خداوند برای بهترین بندگانش فروتنی را پسندیده است.⁽⁸⁾

نبرد همیشگی با استکبار

دقت در جهان آفرینش و نیز خلقت آدم، جلوه های گوناگونی از تدبیر الهی را به نمایش می گذارد که یکی از آنها، مسئله استکبارزدایی در آفرینش انسان است. در کتاب شریف نهج البلاغه از زبان امام یکتاپرستان آمده است که خداوند، فرشتگان مقربش را آزمود تا فروتنان از مستکبران جدا شوند. ایشان در ادامه، ضمن اشاره به کبرورزی شیطان، پیروان وی را فرزندان نخوت و خود بزرگ بینی، و سوار کاران میدان کبر دانسته است. از دید آن حضرت، راه و رسم پیامبران، نفی استکبار بوده است.⁽⁹⁾ ایشان در جایی دیگر، ستیز با مستکبران را، رأس سیاست های اسلامی معرفی کرده اند.⁽¹⁰⁾ مسئله مبارزه با استکبار، حتی در احکام عبادی نیز مشاهده می شود. به نظر امام علی علیه السلام ، خداوند نماز و دیگر اعمال را قرار داد تا جان های مؤمنان خاکساری پذیرد و دل هایشان شکستن آموزد و خودپسندی و کبر از آنان دور شود.⁽¹¹⁾ در یک کلام می توان گفت نبرد همیشگی با استکبار درون و برون، فریاد بلندی در گلوی همه زمان ها در همه مکان هاست.

استکبار جهانی

انقلاب اسلامی ایران، همراه با مبارزه و قیام برضد رژیم شاهنشاهی، در عرصه بین الملل نیز شعار مبارزه با استکبار جهانی را مطرح ساخت. از دیدگاه نظام اسلامی، استکبار، خصلتی از مجموعه خصلت های کُفر است. این بدان علت است که حالت استکباری نظام های سلطه گر در دنیا، خود یکی از نمادهای کفر به شمار می آید. بر همین اساس، گاه از واژه کفر جهانی نیز استفاده می شود. به سخن دیگر، اگر چه سردمداران نظام های قدرت طلب، خود را به ادیان الهی پای بند می دانند، ولی در مقام عمل، بزرگ ترین ویژگی کافران، یعنی برتری جویی و استکبار را در وجود خود جای داده اند. از این دیدگاه، نظام سلطه در جهان معاصر، نظام کفر و استکبار است.⁽¹²⁾

مستکبران در پایان راه

یکی از مفاهیمی که در قرآن کریم بررسی و مصادیق آن مشخص شده، مسئله استکبار و مستکبران است. از دیدگاه قرآن، زمانی فرا می رسد که در آن روز، مستضعفان پس از غلبه بر مستکبران، حکومت و هدایت آنان را برعهده می گیرند.⁽¹³⁾ در توضیح کلام نورانی قرآن، امام خمینی رحمه الله چنین می فرماید: «مستکبرین غاصبند؛ باید از میدان خارج بشوند.⁽¹⁴⁾ سلامت و صلح جهان، بسته به انقراض مستکبرین است و تا این سلطه طلبان بی فرهنگ در زمین هستند، مستضعفین به ارث خود، که خدای تعالی به آنها عنایت فرموده است، نمی رسند».⁽¹⁵⁾ از دیدگاه رهبر کبیر انقلاب، مستضعفان باید مطمئن باشند که وعده حق تعالی نزدیک است و ستاره نحس مستکبران رو به زوال و افول است.⁽¹⁶⁾

آثار استکبار

استکبار، صفتی است که در مقام عمل، به مسیری تبدیل می شود که مستکبران آن را می پیمایند. پذیرش و پیمودن این مفهوم، همراه خود آثار و نتایجی دارد که در رهنمودهای بزرگان جامعه مدنظر بوده است. از دیدگاه امام خمینی رحمه الله می توان آثار استکبار را این گونه برشمرد: محرومیت از تمدن، تبعیض و بی عدالتی، وابستگی اقتصادی، ایجاد تفرقه، پایمال شدن حق مظلومان، استعمار فکری و فرهنگی، دگرگون شدن شخصیت فکری ملت ها و در یک کلام، به وجود آمدن وابستگی کشور در تمامی زمینه ها به مستکبران عالم.⁽¹⁷⁾ این نتایجی است که معمولاً از طرف قدرت طلبان و برتری جویان پدیدار می شود. این گروه، تهذیب نفس نمی کنند و دچار خودخواهی و مقام پرستی هستند. به همین دلیل، از مقام آدمی، به موجودی با اخلاق حیوانی تبدیل می شوند.

درمان استکبار فردی

بدون تردید اگر خودپسندی یک بیماری فکری است که چنین نیز هست، باید راه درمانی برای آن باشد. در کلمات و حکمت های امام علی علیه السلام درمان این معضل نیز مطرح شده است که به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم: 1. یادآوری مرگ و اینکه انسان در برابر آن، قدرت کمترین ایستادگی و مقاومت را ندارد.⁽¹⁸⁾ 2. یادآوری قبر و گور که باید آدمی فخر فروشی و تکبر را کناری می نهد و به قبر و محدودیت در آن بیندیشد.⁽¹⁹⁾ 3. تفکر در گذشته و آینده؛ اینکه از چه پدید آمده و چه خواهد شد.⁽²⁰⁾ 4. تأمل در بزرگی و عظمت خدا. خدایی که شکوه فرمان روایی و قدرت و توانایی اش بیش از هر خودپسند و مغروری است و هر سرکش و متکبری را می تواند مهار کند.⁽²¹⁾

شناخت استعمار جدید

بررسی تاریخ معاصر ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی و جهان سوم، بیانگر روش هایی است که استکبار جهانی و به طور مشخص، آمریکا، برای غارت و سلطه گری به کار گرفته است. برخی از این شیوه ها را می توان این گونه برشمرد: اتکا به دولت های ضد مردمی و فاسد، مبارزه با هویت فرهنگی و باورهای مردم، گسترش فساد و پوچ گرایی، متلاشی کردن اقتصاد ملی و سنتی، و نیز اسلام زدایی و منزوی ساختن ارزش ها.⁽²²⁾ بدون تردید شناخت ویژگی های استکبار و آشنایی با عملکرد استعمار جدید، لازمه کامیابی هر ملتی است. باید دانست این ترفندها، مخصوص زمان و مکان خاصی نیست و تمام حکومت ها باید برای مقابله با آن به فکر چاره باشند.

______________________________
1. منصور پویا، علی علیه السلام و استکبار، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1379، چ 1، فصل 1.
2. بقره: 34.
3. حجر: 39.
4. تبیان، دفتر 40، فصل 4.
5. نک: صحیفه امام، ج 7، ص 488.
6. یوسف: 53.
7. عبدالمجید معادیخواه، فرهنگ آفتاب، ج 1، ص 349.
8. نهج البلاغه، خطبه 192.
9. همان .
10. همان ،نامه 46.
11. همان، خطبه 192.
12. جواد منصوری، شناخت استکبار جهانی، ص 22.
13. قصص: 5.
14. صحیفه امام، ج 7، ص 292.
15. همان، ج 12، ص 144.
16. همان، ج 15، ص 62.
17. تبیان، دفتر 40، فصل سوم.
18. نهج البلاغه، حکمت 454.
19. همان، حکمت 398.
20. همان، حکمت 126.
21. همان، نامه 53.
22. جواد منصوری، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، فصل سوم، ص 239.

انتهای خبر/ص