شیرازه- دکتر حسن بهشتی پور- در یک سال گذشته جهان شاهد وقوع رویدادها و حوادث متعدد در مناطق مختلف و عرصه های گوناگون بود که برای برخی کشورها سالی موفق و برای بعضی دیگر سالی همراه با شکست و ناکامی بود.  مهمترین رویدادهای سیاسی جهان در سال گذشته شامل بحران ها و تحولات زیر بود.

روابط بین قدرت های بزرگ

ناآرامی های اوکراین بسرعت ابعاد بین المللی به خود گرفت. ناآرامی ها درست از زمانی آغاز شد که ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهور روس گرای اوکراین امضای قرارداد همکاری تجاری با اتحادیه اروپا را طی سخنانی با این استدلال (که پذیرش شروط اقتصادی پیشنهادی اتحادیه اروپا تحقیر آمیز است) به حالت تعلیق در آورد و از امضای نهایی این قرارداد خودداری کرد. با ادامه مخالفت ها و سقوط دولت موضوع اوکراین از جمله مهمترین  مسائل  بین قدرت های  بین المللی در سال گذشته شد. در واقع موضع گیری که روسیه در  مورد اوکراین انجام داد به گونه ای بود که به نظر میرسد  این کشور در حال تعریف مناسبات جدیدی در بین روابط با کشورهای اروپایی است. چرا که نظام امنیتی اروپا بعد از جنگ جهانی دوم تداوم پیدا کرد و حتی  در سالهای بعد از  فروپاشی دیوار برلین دچار تحریف جدی نشد، اما اکنون با تغییراتی روبرو است. یعنی در دوران جنگ سرد وضعیت امنیت اروپا فقط بازسازی شد، اما اکنون روسیه تلاش می کند نوعی تحول جدید در روابط با اروپا بوجود آورد.

اگر بحران آن گونه که روسها برنامه ریزی کرده اند و به پیش می برند به جلو رود فصلی جدید در روابط روسیه با اروپا، روابط غرب اروپا و روسیه و روابط روسیه با امریکا ایجاد می شود. جدا از این در این بین باید گفت در صحنه بین المللی مسئله ناتو و موضوع حضور در افغانستان مهم است. ناتو و مجموعه کشورهای غربی تصمیم گرفته اند در سال 2914  افغانستان را  ترک کنند. اگر این امر رخ دهد فصل جدیدی است و باید دید افغانستان منهای ناتو به چه سمت و سویی حرکت می کند.  باید دید خارج شدن ناتو از افغانستان چه معادلات جدید قدرت در افغانستان شکل خواهد گرفت تا امنیت و ثبات را در این کشور پایدار بماند. در این حال اگر خلا قدرت بوجود آید نمی توان پیش بینی کرد که دولت  بتواند امنیت را به گونه نسبی برقرار کند.

در بعد دیگری از مباحث عمده در زمینه قدرت های بزرگ در یک سال اخیر روابط امریکا و چین است. آقای اوباما در دکترین امنیتی جدید بعد از سال 2012 از تمرکز بر مسائل حوزه خاورمیانه به سوی شرق و شرق دور توجه کرده اند. چرا که قدرت و رقیب اصلی در معادلات آنها چین است. چین اکنون دومین قدرت  اقتصادی دنیا است و تا   چند سال دیگر ممکن است به قدرت نخست اقتصادی جهان بدل گردد. این امر بزرگترین تهدید بر ضد امریکا است. امریکا در این حال به شیفت دادن تغییر سیاست خود در شرق آسیای و توسعه مناسبات با اقیانوسیه توجه کرده است. در این بین هر چند آقای کری توجه به خاورمیانه را مورد نظر قرارداده است، اما به نظر میرسد این امر برای دلگرم کردن عربستان و متحدان عرب خود در خلیج فارس باشد. اگر نه واقعیت آن است که امریکا چین را نوعی تهدید جدی تلقی کرده و تلاش کرده تا با تمرکز امکانات در شرق آسیا قدرت خود در  شرق  آسیا بازسازی کند. این امر تحولی مهم در سال 1392 بوده و همچنان ادامه یافته است.

حوزه اروپا

این سال برای قاره سبز سال وقوع رویدادهای خاصی بوده است. همانند سال های قبل در کنار تداوم پیامدهای بحران، سیاست های ریاضت اقتصادی در کشورهای بحران زده انجام گرفت. کشورهای اروپایی چون اسپانیا، پرتغال، یونان، ایتالیا همچنان با رویکرد اقتصادی روبرو بودند و بحران اقتصادی در این قاره همچنان ادامه یافته است. همچنین گرایش های راستگرایی افراطی در این قاره رشد کرده و توانسته در انتخابات این قاره  آرای بیشتری را به دست آورد. در مجموعه به نظر میرسد هنوز اتحادیه اروپا از بحران  سال 2008 خود خارج نشده است و مهمترین مساله یک سال گذشته این قاره تداوم و یا ادامه پیامدهای بحران بوده است.

پرونده اسنودن

فرار و افشاگری های تکان دهنده ادوارد اسنودن کارمند سابق آژانس امنیت ملی امریکا رویداد بسیار مهم سیاسی در سال 92 در جهان بوده است. در این سال اسنودن کارمند سابق آژانس امنیت ملی امریکا ضمن فرار از این کشور و پناهندگی به روسیه، با افشای بیش از 200 هزار مدرک در رابطه با جاسوسی سازمان های اطلاعاتی امریکا و متحدانش شامل مکالمات تلفنی و اینترنتی شهروندان امریکایی و دیگر کشورها از جمله رهبران و مقامات ارشد اروپایی رسوایی بزرگی برای دولت امریکا رقم زد که  خود نقطه عطفی در فعالیت های جاسوسی اطلاعاتی امریکا به شمار رفت و عملا امریکا را بی حیثیت کرد. این امر بخش وسیعی از  مداخلات امریکا در اتحادیه اروپا را نشان داد. شنود تلفن ها و دفتر مقامات عالی اروپایی از جمله  خانم مرکل، اولاند رئیس جمهور فرانسه و حتی مقامات انگیلسی موجب واکنش رسمی مقامات اتحادیه اروپا در شکل های مختلف شد. در این راستا امریکا  از عذرخواهی در این مورد خودداری ورزید و موجب بازنگری اساسی کشورهای  اروپایی در سیستم های اینترنتی و وسایل ارتباط جمعی چون موبایل اندرویدی، فیس بوک، تویتر و .. شد. چرا که همه در خدمت  فعالیت های جاسوسی  امریکا قرار داشت.

بحران سوریه

مهمترین موضوع سال گذشته سوریه تثبیت قدرت آقای بشار اسد بود. یعنی پیروزی های چشمگیر ارتش سوریه در میادین نبرد از جمله بسیاری از مناطق این کشور از شهرها و روستاهای دور با استفاده از تاکتیک جدید (یعنی اتکا به نیروهای مردمی و سازماندهی آنها) موجب شد که این نیروها در مقابل گروه هایی چون جبهه النصره و  داعش پیروز بوده  و سرزمین های بسیاری (که  تحت  تصرف مخالفان و گروه های  تندرو  داعش و.. بود) را آزاد کنند.  در واقع دولت اسد در سال 92 نسبت به سال 91 و  نود بسیار قدرتمند تر و باثبات تر شده و توانسته بخش وسیعی از  فعالیت های مسلحانه  و غیرقانونی (که از سوی عربستان و قطر .. امارات متحده عربی و اردن حمایت میشد) را کنترل کند و از آن مهمتر کشورهایی  چون ترکیه و قطر را وادار به تجدید نظر در رویکرد سیاست خارجی خود در مورد سوریه کند. جدا از این مساله پرونده شیمیایی سوریه در این سال بسیار مهم بود.

توافق دولت امریکا و روسیه مبنی بر خلع سلاح شیمیایی دولت سوریه یکی دیگر از رویدادهای مهم جهان با تأثیرات منطقه ای و بین المللی در سال 92 بود. چرا که از یک سو ابتکار ایران و روسیه موجب شد که آقای اسد در مورد خلع سلاح شیمیایی قانع گردد و   سلاح های خود را در اختیار سازمان بین المللی نظارت و امحا سلاح های شیمیایی قرار دهد و در مقابل آن از جنگی که امریکایی ها بستر آن را فراهم کرده بودند بگریزد. در واقع  اگر این جنگ رخ میداد همه منطقه را فرامیگرفت. لذا ابتکار صلح ایران و روسیه (اگر چه  بیشتر به نام روسیه تمام شد، اما ایران همچنان نقشی کلیدی و موثر در این امر داشت) موجب شد  امریکایی ها نتوانند جنگ بر ضد سوریه را تحمیل کنند. در مقابل نیز خلع سلاح نوعی دستاورد برای امریکا و رژیم صهیونیستی بود و آنها توانستند سلاح های شیمیایی  سوریه را  شناسایی و  مراحل از بین بردن آنها را فراهم کنند . یعنی این امر تا حدی به نفع اسرائیل و امریکا هم بود. واقعیت آن است که از بین بردن سلاح های  شیمیایی سوریه خدمت بزرگی به اسرائیل در راستای برهم زدن توازن قوا هم بود. گذشته از این نیز در سال گذشته کنفرانس ژنو دو برای حل بحران سوریه و حضور نمایندگان نظام سوریه و مخالفان با حضور 32 کشور برگزار و بحث و گفتگوی در مورد سوریه و بین دو طرف انجام شد.

بحران های داخلی در ترکیه و تغییر سیاست خارجی

سال 92 برای حزب حاکم عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در ترکیه با تحولاتی عمده همراه بود. در این سال   ترکیه  شرایط حساسی را  پشت سر گذاشت و هم در سیاست داخلی و هم در سیاست خارجی خود تجدید نظرهایی را داشت . در این سال ترکیه در موضوع سوریه تجدید نظر هایی را مد نظر قرار داد. چرا که بر روی اسب باخته شرط بندی کرده بود. در واقع آقای اردوغان تمام توانایی های خود را در اختیار اخوانی های سوریه قرار داده بود، اما آنها نتوانستند موقعیت آنچنانی به دست آورند. از سوی دیگر با توجه به ضربه به اخوانی ها در مصر، پشت اردوغان  خالی شد و وی مجبور به تغییرات در سیاست خارجی خود شد. در  سیاست داخلی نیز با توجه به افشای  فساد مالی و  شنود های تلفنی اردوغان ضربه حیثیتی بزرگی به  حزب اردوغان وارد شد و نتایج آن را باید در نتایج  شهرداری ها و  شورای شهر ترکیه دید. اگر در این انتخابات باز هم مردم به آک پارتی اعتماد کنند بیانگر آن است که مجموعه اقداماتی که  ترکیه و اردوغان انجام داده کارساز بوده و اعتماد مردم را به دست آورده است. در این حال حزب اردوغان در سال نود و در پرونده هایی چون اختلاس مالی و همچنین سیاست ها و مخالفت های داخلی  ضربه مهمی خورد و این امر دولت آنکارا را در شرایط بسیار سختی قرار داد.

عربستان

در واقع عربستان کارنامه موفقی در سال گذشته نداشت.در سال 92 این مساله (که  سیاست خارجی صرفا با پول کارساز نیست)  اثبات شد. این کشور که میلیارد ها دلار در سوریه و در کشورهایی مانند مصر و.. هزینه کرده بود، شکست خورد و نتیجه مورد دلخواه را به دست نیاورد. واقعیت آن است که سیاست عربستان در این سال تحت فشار و انزوای بیشتری قرار گرفت. یعنی بعد از قرارداد ژنو بین ایران و غرب عربستانی ها پشت خود را خالی  دیدند. در این بین هر چند قرار است اوباما به عربستان سفر کند و به نوعی  عربستان را در مورد اتحاد با واشنگتن دلداری دهد، اما عربستان عملا نتوانسته به موفقیت قابل توجهی دست یابد و شکستهای مفتضحانه ای در حوزه نظامی در سوریه خورده است. همچنین آنها نتوانستند دولت بحرین را تثبیت کنند. در واقع هزینه های ریاض در مصر هر چند منجر به سرنگونی  اخوانی ها شد، اما رویکرد دولت جدید در مصر مطابق با نظر عربستان شکل نگرفته و این دولت به سمت  امضا قرارداد های جدید با روسیه و تثبیت موقعیت خود رفته است. در حالی که عربستان انتظار داشت به نوعی موقعیتش در مصر تقویت گردد.

تحولات مصر

سال 92 برای مصر نیز سال پر فراز و نشیبی بوده است. چرا که در 12 تیرماه 1392 محمد مرسی رئیس جمهور منتخب ملت مصر با حکم فرمانده کل نیروهای مسلح از قدرت برکنار و زمام امور به دست دولتی که توسط ارتش بوجود آمد سپرده شد.در واقع هر چند اینگونه تبلیغ شد که کودتا امریکایی است، ولی تمام  قرائن و شاهد نشان میدهد ارتش مصر  با وجود روابط خوب با پنتاگون و دریافت کمک های زیاد اقدامش بر ضد مرسی و سرنگونی دولت مرسی امریکایی نبوده است. بعدها ثابت شد که دولت جدید در روابط با اخوان در سوریه، روابط با دولت سوریه و... دست به تجدید نظرهای زده است. در واقع شواهد نشان میدهد امریکایی ها موافق با انجام چنین کودتایی نبودند. چرا که به نفع امریکایی ها نبود و این امر  موجب فاصله گرفتن بیشتر دولت مصر از امریکا شد.

آفریقا

در آفریقای سال گذشته چند تحول عمده رخ داد. در این سال با مداخله نظامی  فرانسوی ها مواجه بودیم. چنانچه در آفریقا مرکزی این امر رخ داد اما نتیجه آن به کشتار مسلمانان انجامید و گروهک مسیحی تروریستی "آنتی بالاکا" صدها مسلمان را در آفریقای مرکزی کشته و هزاران نفر را آواره کردند. در مورد  لیبی و تونس شاهد تغییر مکرر دولت بوده ایم. چرا که در بین انقلابیون طیف های متعدد  ملی، سلفی،  ملی گرا،  وهابی و.. حضور داشتند. در همین راستا لیبی روی آرامش را ندید. حتی در این سال شاهد محاصره ساختمان های دولتی از جمله کنگره ملی لیبی و وزارت خارجه و دفاع و کشور توسط انقلابیون مسلحی بودیم که به نحوه اداره کشور اعتراض داشتند. در واقع در شمال آفریقا ما شاهد درگیری در لیبی و کشاکس قدرت در تونس هستیم و  ثبات همچنان با خطر عمده روبرو بوده است.