فریبا رئیسی، عضو هیئت علمی و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز در این خصوص گفت: حفظ و نگهداری لهجه‌های محلی باید به عنوان یک ضرورت مورد توجه کارگزاران فرهنگی و نهادهای آموزشی قرار بگیرد. لهجه‌ها به عنوان یکی از مهمترین و گرانبهاترین مواریث فرهنگی نقش ارزشمندی در شناخت اقوام مختلف دارد.

وی تاکید کرد: در دانشگاه‌های خارج کشور، دانش توده یا فرهنگ عامه (فولکلور) به عنوان یکی از رشته‌های دانشگاهی شناخته شده و تحقیقات گسترده‌ای در این خصوص صورت می‌گیرد. تنوع اقوام و گروه‌های مختلف ایران و نحوه معیشت، آداب و رسوم، هنرهای بومی و لهجه‌های محلی این سرزمین، یکی از موضوعات جالب برای شرق شناسان اروپایی محسوب می‌شود. در این میان استان پهناور فارس با تعدد لهجه‌های دلنشین یکی از استان‌های مناسب برای پژوهش‌های مردم شناسی به شمار می‌رود.

رئیسی با بیان اینکه در فارس، لهجه شیرازی به عنوان یکی از پرکاربردترین لهجه‌هاست، توضیح داد: درباره لهجه شیرازی نمی‌توان به طور قطع و یقین پیشینه‌ای را ارائه کرد، اما مسلم اینکه، این لهجه یکی از لهجه‌های قدیمی ایران است که رد پایی از فارسی میانه و پهلوی نیز در آن وجود دارد. عده‌ای، قدمت لهجه شیرازی اصیل را به قرن‌های چهارم و پنجم هجری قمری یعنی دوره حکومت آل بویه در شیراز نسبت می دهند، اما این لهجه بعدها در اثر تحولات زبانی دچار تغییراتی شد.

وی ادامه داد: در آثار بزرگانی چون شاه داعی شیرازی شاعر قرن هشتم تعدادی غزل به لهجه شیرازی دیده می‌شود. همچنین در مثلثات سعدی یک بیت از هر سه بیت شعر به لهجه شیرازی است. در دیوان شیخ ابو اسحاق اطعمه نیز بسیاری از کلمات به لهجه شیرازی ذکر شده است.

رئیسی خاطرنشان کرد: لهجه شیرازی با توجه به تنوع اقوام بومی شیراز به سه لهجه میانه، پودنکی و قصر الدشتی تقسیم می‌شود. اگر چه ریشه تمام کلمات در این لهجه‌ها یکی است اما نوع تلفظ مردم مناطق مختلف شیراز این شبهه را به وجود می‌آورد که شاید این لهجه‌ها با هم تفاوت عمده دارند.

این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز اضافه کرد: مهمترین ویژگی در قواعد لفظی این لهجه عبارتند از افزودن "او" به پایان برخی اسم‌ها و کلمات به عنوان مثال : دختر = دخترو ، لباس= لباسو، کفش= کفشو و... اضافه کردن مصوت " اُو" در پایان کلمات منتهی به "ه" نیز یکی دیگر از ویژگیهای این لهجه است . مثال: خونه= خونُو، و..., ستاره = ستارُو..ویژگی دیگر این لهجه تکیه بر روی بعضی هجاها است که گاه معنای واژه را تغییر می‌دهد. مثلا تکیه بر روی مصوت بلند "آ" در واژه "آقو" (آقا) به معنی روحانی است و عدم تاکید بر روی آن به معنی پدر است.

وی خاطرنشان کرد: یکی از عادات زبانی در بین شیرازی‌ها تلفظ هر چه ساده تر کلمات است که به یک اصل کلی در تلفظ این لهجه تبدیل شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز گفت: در حال حاضر اگرچه لهجه شیرازی نیز مثل سایر لهجه‌ها تا حد زیادی تحت تاثیر زبان رسمی مملکت است اما هنوز هم این لهجه تفاوتی اساسی با لهجه‌های رسمی دارد به طوری که بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحات شیرازی برای غیر شیرازی ها نا آشناست. متاسفانه تکلم به این لهجه در میان جوانان خصوصا دانش آموزان و دانشجویان اقبال کمتری دارد و متکلمان این لهجه بیشتر افراد مسن جامعه هستند. همچنین زنان خانه دار و مردانی که کار آزاد دارند آشنایی بیشتری با این لهجه دارند.

  بر اساس نوشته‌ها و اسناد موجود، از زمان آل بویه تا دوره قاجار فقط یک گونه لهجه شیرازی وجود داشته که هم اکنون به نام شیرازی اصیل شناخته می‌شود. در شیراز به شیرازی میانه می‌گویند شیرازی، به شیرازی پودنکی می‌گویند شیرازی غلیظ و به شیرازی قصردشتی می‌گویند شیرازی شهری. در لهجه شیرازی مانند بسیاری از لهجه‌ها، تاکیدات، نوع تلفظ کلمات و نشانه‌ها و محل قرار گرفتن یک واژه معنای خاصی دارد.

کاربرد مثل‌ها و متل‌ها در زبان شیرازی، بسیار گسترده است و قدیمی‌های شیراز، همچنان کاربرد متل‌ها و مثل‌ها را به‌خوبی می‌دانند و استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، در کلام و لهجه شیرازی، معمولا به پدر آقو با آ کوتاه گفته می‌شود، حال آنکه اگر شهروند شیرازی مرد محترمی را با احترام صدا کند، از همین واژه با همین بسامد استفاده خواهد کرد.

در عین‌حال آقو با آ کشیده، به معنای آخوند یا سید، معنا و استفاده می‌شود. هرچند شیرازی‌ها وقتی می‌خواهند مراتب اعتراض خود را توام با احترام به فردی بیان کرده یا تعجب خود را در موضوعی به مخاطب منعکس کنند، باز همین واژه را مورد استفاده قرار می‌دهند.

 اگر تمام اسامی، افعال و قیود این لهجه را بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که ضمن حفظ ساختاری ثابت در همه این مقوله‌ها، هر جا عادت زبانی شیرازی‌ها ایجاب کرده، از آن ساختار ثابت عدول شده است. برای مثال اغلب کلماتی که در فارسی رسمی به مصوت بلند آ یا a ختم می‌شود، در گویش شیرازی به مصوت کوتاه او یا o ختم شده و با توجه به این اصل، با، بو – بالا، بالو – بابا، بابو- حالا، حالو، کاکا، کاکو .... تلفظ می‌شود، اما در لهجه شیرازی، اسامی هیچگاه به مصوت کوتاه ختم نمی‌شود، مثلا به میدان گاز، فلکه‌ی گازو، اطلاق نمی‌شود.