جانباختگان ایرانی پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی اوکراین «شهید» یا «در حکم شهید» محسوب می‌شوند؟
بر هیچ ایرانی پوشیده نیست که روز‌های اخیر، یکی از غمبارترین و ناگوارترین روز‌ها و لحظاتی است که ایرانیان سراسر عالم ـ چه در داخل و چه در خارج از کشور ـ می‌گذرانند. شهادت سردار سلیمانی و مورد اصابت قرار گرفتن هواپیمای اوکراینی بر فراز آسمان تهران در صبحگاه چهارشنبه هجدهم دی ماه وقایعی بودند که موجب تالمات شدید و زایش سوالات و ابهامات فراوانی برای بسیاری از ایرانیان شدند.
بر هیچ ایرانی پوشیده نیست که روز‌های اخیر، یکی از غمبارترین و ناگوارترین روز‌ها و لحظاتی است که ایرانیان سراسر عالم ـ چه در داخل و چه در خارج از کشور ـ می‌گذرانند. شهادت سردار سلیمانی و مورد اصابت قرار گرفتن هواپیمای اوکراینی بر فراز آسمان تهران در صبحگاه چهارشنبه هجدهم دی ماه وقایعی بودند که موجب تالمات شدید و زایش سوالات و ابهامات فراوانی برای بسیاری از ایرانیان شدند.
به گزارش «تابناک»؛ هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ هواپیمایی کشور اوکراین به شماره پرواز شماره ۷۵۲ صبحگاه چهارشنبه گذشته هنگام پرواز از فرودگاه امام خمینی (ره) و در دقایق اولیه پرواز و بر طبق آنچه ستاد کل نیرو‌های مسلح اعلام کرد، بر اثر یک «خطای انسانی» از سوی نیرو‌های پدافند مستقر در محل مورد اصابت قرار گرفته و ساعت ٦:١٨ در حوالی صبا شهر از توابع استان تهران سقوط کرده و تمامی ۱۷۶ مسافر آن کشته شدند.
پس از این حادثه بسیاری از مقامات مسئول در ابتدا با بیان اینکه علت اصلی حادثه نقص فنی بوده سعی داشتند که تمامی مدارک و مستندات ارائه شده در شبکه‌های اجتماعی را رد کرده و اظهار دارند که علت اصلی ماجرا نقص فنی و سپس سقوط این هواپیما بوده است؛ اما پس از مدتی ستاد کل نیرو‌های مسلح و مقامات نظامی مسئول با صدور اطلاعیه و بیان سخنانی به بخش زیادی از تردید‌ها و ابهامات مطرح در روز‌های اخیر پاسخ دادند و مسئولیت مورد اصابت قرار گرفتن این هواپیما را پذیرفتند.
بر طبق اطلاعات رسمی موجود هواپیمای بوئینگ ٨٠٠-٧٣٧ متعلق به شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال که با علامت ثبت UR-PSR و با شماره پرواز ٧٥٢ در ساعت ٦:١٢ روز چهارشنبه ١٣٩٨/١٠/١٨ از فرودگاه امام خمینی (ره) به مقصد کیف پرواز کرده بود، حامل ١٦٧ مسافر و ٩ نفر خدمه پروازی بوده است.
این حادثه تالم بار باعث شکلی گیری سوالات زیادی در اذهان عمومی جامعه شد. سوالاتی که از نگاه‌ها و نگرانی های گوناگون مردم نشات می‌گرفت. برخی به دنبال معرفی و مجازات مقصر حادثه بودند. برخی به دنبال چرایی شکل گیری چنین خطایی بوده و برخی دیگر هم این سوال را مطرح کردند با توجه به حضور مسافرانی از اتباع کشور‌های مختلف که البته اکثر آن‌ها ایرانی یا دارای تابعیت ایرانی کانادایی بوده اند، پیگیری حقوقی و قضایی و جبران خسارت وارد شده چگونه خواهد بود؟ برخی از این سوالات در مطلب گذشته مورد بررسی قرار گرفت و به برخی از ابهامات ماجرا از نگاه حقوقدانان کشور پاسخ داده شد. اما سوال دیگری که مطرح شد این بود که با توجه به موارد دیگری که قبلا و حتی اخیرا رخ داده است، آیا این مسافران شهید محسوب می‌شوند؟ مثلا هنگام وقوع ناآرامی‌های آبان ماه گذشته هنگامی که برخی از هموطنان به علت حضور غیرمستقیم و غیرعامدانه در صحنه‌های اغتشاشات جان خود را از دست دادند بر اساس استیذانی که از سوی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی از محضر رهبر انقلاب صورت گرفت این افراد شهید محسوب شده و بر اساس دستورات رهبری قرار بر این شد که از خانواده‌های آنان هم به صورت کامل دلجویی شود.
حال با توجه به موارد پیش گفته این سوال مطرح می‌شود که آیا می‌شود مسافران جانباخته در این ضایعه بسیار غمبار را هم شهید محسوب کرد یا خیر. در جستجو و تدقیق در قوانین و مقرارت موجود کشو متوجه خواهیم شد که برای پاسخ به این سوال باید به «آیین نامه تعیین مصادیق عملی شهید، درحکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری» مراجعه کرد. این آیین نامه که آخرین آیین نامه صادره درباره این موارد در سال ۱۳۹۳ است، کامل درباره مصادیق عملی شهید و در حکم شهید اظهار نظر داشته است.
لازم به ذکر است که هیات وزیران به پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح و همکاری بنیاد شهید و امور ایثارگران و ستاد کل نیرو‌های مسلح و به استناد تبصره (۱) ماده (۴) اصلاحی قانون اساسنامه بنیاد شهید و امور ایثارگران ـ مصوب ۱۳۸۷ ـ و تبصره بند (الف) ماده (۱) قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران ـ مصوب ۱۳۹۱ ـ، آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری (مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر) را ر. تاریخ دهم دهم خردادماه سال ۱۳۹۳ تصویب کرده است.
در ماده ۲ این آیین نامه گفته شده است:
افراد و کارکنان مشمول بند‌های زیر، شهید محسوب می‌شوند
۱ ـ. رزمندگانی که در میدان نبرد توسط دشمن کشته می‌شوند.
۲ ـ. رزمندگانی که در حین نبرد و درگیری با دشمن فوت می‌کنند.
۳ ـ. افرادی که به سبب ماموریت‌های محوله در داخل منطقه عملیاتی توسط دشمن و عوامل آن کشته می‌شوند.
تبصره ـ. افرادی که در زمان جنگ به سبب انجام ماموریت‌های مرتبط با جبهه و جنگ در اثر حوادث و سوانح در داخل منطقه عملیاتی کشته شده یا فوت می‌کنند نیز مشمول این بند می‌باشند
لذا با تدقیق در این ماده و تبصره مربوط به بند ۳ آن متوجه خواهیم شد که می‌توان در شرایطی این افراد را شهید محسوب کرد. در توضیح کامل تر باید گفت با توجه به شرایط خاص سپری شده در آن روز‌ها یعنی ترور سردار سلیمانی یکی از ارشدترین مقامات نظام و رسمی ایران در کشور عراق و به استناد قوانین بین المللی و ایجاد «حق دفاع مشروع» برای ایران و همچنین و پاسخ به این اقدام آمریکا و مورد اصابت قرار دادن پایگاه این کشور در کشور عراق در اصل حالتی از تخاصم بین دو کشور برقرار بوده و فضای کشور را از حالت عادی خارج کرده و باعث به وجود آمدن شرایط خاص جنگی برای ساعاتی در کشور شده است.
به لحاظ حقوق بین الملل فقط ممکن است این سوال مطرح شود که آیا وضعیت جنگی یا وضعیت مخاصمه مسلحانه تحقق یافته یا نه. با توجه به تعریفی که از کمیته بین المللی صلیب سرخ ارایه شده است با شلیک اولین گلوله یک دولت علیه حاکمیت دیگر، مخاصمه آغاز شده است. از نگاه امریکا هم، چون به دفاع از خود استناد کرده است پس می‌توان تلقی را داشت که از نظر ایالات متحده حمله مسلحانه تحقق یافته است. دیدگاه دیگری می‌گوید، هدف قرار دادن یک فرمانده عالی نظامی یک کشور به لحاظ اهمیت نظامی و سیاسی که دارد به منزله ورود به مخاصمه مسلحانه است و لذا می‌توان قایل شد ایران در وضعیت جنگی قرار داشته است. در نهایت اینکه با توجه به مانور‌های جنگنده‌های امریکایی و شرایط خاص و حساس زمان پس از حمله به پایگاه‌های نظامی، باید هر جای قلمرو ایران را، چون بالقوه به عنوان هدف نظامی می‌توانست باشد به عنوان منطقه جنگی دانست.
همچنین باید توجه داشت که با توجه به اینکه شهید سلیمانی از عالی‌ترین شخصیت‌های نظامی و سیاسی کشور قلمداد می‌شد، لذا اقدام نظامی ایالات متحده مبنی بر آماج قرار دادن کاروان ایشان در خاک عراق را باید به منزله حمله مسلحانه علیه دولت جمهوری اسلامی ایران تلقی کرد و از این رو در چارچوب حقوق توسل به زور و به استناد ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد ـ. همان گونه که در نامه وزرات امور خارجه ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد قید شده است که ایران حق توسل به دفاع مشروع را برای خود محفوظ می‌داند ـ. پس جای تردیدی نمی‌ماند که اقدام ایران در هدف قرار دادن پایگاه‌های نظامی امریکا خلاف حقوق بین الملل نبوده است.
همچنین با نگاه دیگر به موضوع می‌توان به بند ۱۸ ماده ۳ مراجعه نمود که درباره مصادیق افراد «در حکم شهید» صحبت به میان آورده است. در این ماده گفته شده است «افرادی که در حین درگیری بین نیرو‌های مسلح و دشمن یا گروه‌های معارض کشته می‌شوند» در حکم شهید محسوب می شوند. به هر حال آنچه مهم به نظر می‌رسد، این است که با توجه به تالمات روحی بسیار شدید حادث شده بر بازماندگان و ایرانیان سراسر دنیا به جهت وقوع این حادثه بهتر است مسئولان هرچه سریعتر نسبت به جبران خسارت حادثه، پیگیری قضایی مقصرین و دلجویی از خانواده‌های بازماندگان برآیند.
به گزارش «تابناک»؛ هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ هواپیمایی کشور اوکراین به شماره پرواز شماره ۷۵۲ صبحگاه چهارشنبه گذشته هنگام پرواز از فرودگاه امام خمینی (ره) و در دقایق اولیه پرواز و بر طبق آنچه ستاد کل نیرو‌های مسلح اعلام کرد، بر اثر یک «خطای انسانی» از سوی نیرو‌های پدافند مستقر در محل مورد اصابت قرار گرفته و ساعت ٦:١٨ در حوالی صبا شهر از توابع استان تهران سقوط کرده و تمامی ۱۷۶ مسافر آن کشته شدند.
پس از این حادثه بسیاری از مقامات مسئول در ابتدا با بیان اینکه علت اصلی حادثه نقص فنی بوده سعی داشتند که تمامی مدارک و مستندات ارائه شده در شبکه‌های اجتماعی را رد کرده و اظهار دارند که علت اصلی ماجرا نقص فنی و سپس سقوط این هواپیما بوده است؛ اما پس از مدتی ستاد کل نیرو‌های مسلح و مقامات نظامی مسئول با صدور اطلاعیه و بیان سخنانی به بخش زیادی از تردید‌ها و ابهامات مطرح در روز‌های اخیر پاسخ دادند و مسئولیت مورد اصابت قرار گرفتن این هواپیما را پذیرفتند.
بر طبق اطلاعات رسمی موجود هواپیمای بوئینگ ٨٠٠-٧٣٧ متعلق به شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال که با علامت ثبت UR-PSR و با شماره پرواز ٧٥٢ در ساعت ٦:١٢ روز چهارشنبه ١٣٩٨/١٠/١٨ از فرودگاه امام خمینی (ره) به مقصد کیف پرواز کرده بود، حامل ١٦٧ مسافر و ٩ نفر خدمه پروازی بوده است.
این حادثه تالم بار باعث شکلی گیری سوالات زیادی در اذهان عمومی جامعه شد. سوالاتی که از نگاه‌ها و نگرانی های گوناگون مردم نشات می‌گرفت. برخی به دنبال معرفی و مجازات مقصر حادثه بودند. برخی به دنبال چرایی شکل گیری چنین خطایی بوده و برخی دیگر هم این سوال را مطرح کردند با توجه به حضور مسافرانی از اتباع کشور‌های مختلف که البته اکثر آن‌ها ایرانی یا دارای تابعیت ایرانی کانادایی بوده اند، پیگیری حقوقی و قضایی و جبران خسارت وارد شده چگونه خواهد بود؟ برخی از این سوالات در مطلب گذشته مورد بررسی قرار گرفت و به برخی از ابهامات ماجرا از نگاه حقوقدانان کشور پاسخ داده شد. اما سوال دیگری که مطرح شد این بود که با توجه به موارد دیگری که قبلا و حتی اخیرا رخ داده است، آیا این مسافران شهید محسوب می‌شوند؟ مثلا هنگام وقوع ناآرامی‌های آبان ماه گذشته هنگامی که برخی از هموطنان به علت حضور غیرمستقیم و غیرعامدانه در صحنه‌های اغتشاشات جان خود را از دست دادند بر اساس استیذانی که از سوی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی از محضر رهبر انقلاب صورت گرفت این افراد شهید محسوب شده و بر اساس دستورات رهبری قرار بر این شد که از خانواده‌های آنان هم به صورت کامل دلجویی شود.
حال با توجه به موارد پیش گفته این سوال مطرح می‌شود که آیا می‌شود مسافران جانباخته در این ضایعه بسیار غمبار را هم شهید محسوب کرد یا خیر. در جستجو و تدقیق در قوانین و مقرارت موجود کشو متوجه خواهیم شد که برای پاسخ به این سوال باید به «آیین نامه تعیین مصادیق عملی شهید، درحکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری» مراجعه کرد. این آیین نامه که آخرین آیین نامه صادره درباره این موارد در سال ۱۳۹۳ است، کامل درباره مصادیق عملی شهید و در حکم شهید اظهار نظر داشته است.
لازم به ذکر است که هیات وزیران به پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح و همکاری بنیاد شهید و امور ایثارگران و ستاد کل نیرو‌های مسلح و به استناد تبصره (۱) ماده (۴) اصلاحی قانون اساسنامه بنیاد شهید و امور ایثارگران ـ مصوب ۱۳۸۷ ـ و تبصره بند (الف) ماده (۱) قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران ـ مصوب ۱۳۹۱ ـ، آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری (مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر) را ر. تاریخ دهم دهم خردادماه سال ۱۳۹۳ تصویب کرده است.
در ماده ۲ این آیین نامه گفته شده است:
افراد و کارکنان مشمول بند‌های زیر، شهید محسوب می‌شوند
۱ ـ. رزمندگانی که در میدان نبرد توسط دشمن کشته می‌شوند.
۲ ـ. رزمندگانی که در حین نبرد و درگیری با دشمن فوت می‌کنند.
۳ ـ. افرادی که به سبب ماموریت‌های محوله در داخل منطقه عملیاتی توسط دشمن و عوامل آن کشته می‌شوند.
تبصره ـ. افرادی که در زمان جنگ به سبب انجام ماموریت‌های مرتبط با جبهه و جنگ در اثر حوادث و سوانح در داخل منطقه عملیاتی کشته شده یا فوت می‌کنند نیز مشمول این بند می‌باشند
لذا با تدقیق در این ماده و تبصره مربوط به بند ۳ آن متوجه خواهیم شد که می‌توان در شرایطی این افراد را شهید محسوب کرد. در توضیح کامل تر باید گفت با توجه به شرایط خاص سپری شده در آن روز‌ها یعنی ترور سردار سلیمانی یکی از ارشدترین مقامات نظام و رسمی ایران در کشور عراق و به استناد قوانین بین المللی و ایجاد «حق دفاع مشروع» برای ایران و همچنین و پاسخ به این اقدام آمریکا و مورد اصابت قرار دادن پایگاه این کشور در کشور عراق در اصل حالتی از تخاصم بین دو کشور برقرار بوده و فضای کشور را از حالت عادی خارج کرده و باعث به وجود آمدن شرایط خاص جنگی برای ساعاتی در کشور شده است.
به لحاظ حقوق بین الملل فقط ممکن است این سوال مطرح شود که آیا وضعیت جنگی یا وضعیت مخاصمه مسلحانه تحقق یافته یا نه. با توجه به تعریفی که از کمیته بین المللی صلیب سرخ ارایه شده است با شلیک اولین گلوله یک دولت علیه حاکمیت دیگر، مخاصمه آغاز شده است. از نگاه امریکا هم، چون به دفاع از خود استناد کرده است پس می‌توان تلقی را داشت که از نظر ایالات متحده حمله مسلحانه تحقق یافته است. دیدگاه دیگری می‌گوید، هدف قرار دادن یک فرمانده عالی نظامی یک کشور به لحاظ اهمیت نظامی و سیاسی که دارد به منزله ورود به مخاصمه مسلحانه است و لذا می‌توان قایل شد ایران در وضعیت جنگی قرار داشته است. در نهایت اینکه با توجه به مانور‌های جنگنده‌های امریکایی و شرایط خاص و حساس زمان پس از حمله به پایگاه‌های نظامی، باید هر جای قلمرو ایران را، چون بالقوه به عنوان هدف نظامی می‌توانست باشد به عنوان منطقه جنگی دانست.
همچنین باید توجه داشت که با توجه به اینکه شهید سلیمانی از عالی‌ترین شخصیت‌های نظامی و سیاسی کشور قلمداد می‌شد، لذا اقدام نظامی ایالات متحده مبنی بر آماج قرار دادن کاروان ایشان در خاک عراق را باید به منزله حمله مسلحانه علیه دولت جمهوری اسلامی ایران تلقی کرد و از این رو در چارچوب حقوق توسل به زور و به استناد ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد ـ. همان گونه که در نامه وزرات امور خارجه ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد قید شده است که ایران حق توسل به دفاع مشروع را برای خود محفوظ می‌داند ـ. پس جای تردیدی نمی‌ماند که اقدام ایران در هدف قرار دادن پایگاه‌های نظامی امریکا خلاف حقوق بین الملل نبوده است.
همچنین با نگاه دیگر به موضوع می‌توان به بند ۱۸ ماده ۳ مراجعه نمود که درباره مصادیق افراد «در حکم شهید» صحبت به میان آورده است. در این ماده گفته شده است «افرادی که در حین درگیری بین نیرو‌های مسلح و دشمن یا گروه‌های معارض کشته می‌شوند» در حکم شهید محسوب می شوند. به هر حال آنچه مهم به نظر می‌رسد، این است که با توجه به تالمات روحی بسیار شدید حادث شده بر بازماندگان و ایرانیان سراسر دنیا به جهت وقوع این حادثه بهتر است مسئولان هرچه سریعتر نسبت به جبران خسارت حادثه، پیگیری قضایی مقصرین و دلجویی از خانواده‌های بازماندگان برآیند.
نظرات بینندگان
