به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه تحلیلی خبری«شیرازه»، باقرالعلوم لقب امام پنجم است. امام باقر(علیه السلام)، در سال ۵۷ هجری در شهر مدینه، دیده به جهان گشود. درباره روز ولادت ایشان بین تاریخ‌نویسان اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی آن را اول ماه رجب و برخی سوم ماه صفر می‌دانند. از مهم‌ترین امتیازات امام باقر(ع) که زمان، زمینه آن را فراهم کرد، این است که حضرت بنیان‌گذار انقلاب فرهنگی و نهضت علمی شیعه و بلکه اسلام شمرده می‌شود.

شناسنامه امام محمد باقر علیه‌السلام

امام محمد باقر(ع) در روز جمعه یا دوشنبه اول ماه رجب یا سوم ماه صفر سال ۵۷ هجری، در مدینه به دنیا آمد و در روز دوشنبه هفتم ذی حجه یا ربیع الاول و یا ربیع الاخر سال ۱۱۴ هجری، در همان شهر بدرود حیات گفت. بنابراین، آن حضرت ۵۷ سال در این جهان زیست . از این مدت چهار سال با جدش امام حسین (ع) و پس از وی ۳۵ سال با پدرش زندگی کرد و هیجده سال بقیه عمرش را به تنهایی به سر برد.


کنیه‌های امام پنجم علیه‌السلام

آن حضرت القاب بسیاری داشت که از آن میان لقب «باقر یا باقر العلم» از همه مشهورتر است.

برای امام محمدباقرعلیه السلام، در کتب روایی، دو کنیه بر شمرده‌اند:

1. ابوجعفر: به مناسب این که امام پنجم پدر امام جعفر صادق علیه‌السلام است.

2. ابوجعفر الاوّل: به این دلیل که با کنیه امام جوادعلیه‌السلام اشتباه نشود؛ چرا که هردو امامِ همام، مُکنّا به ابوجعفر هستند. امام نهم علیه السلام کنیه اش ابوجعفر الثّانی است.

القاب امام باقر(ع)

القاب پنجمین امام معصوم علیه‌السلام به شرح ذیل است:

1. الامین؛ امانت‌دارِ اسرارِ الهی.

2. الباقر به معنی شکافنده.

3. باقرالعلم (العلوم) به معنی شکافنده دانش (دانش‌ها).

4. الشاکر به معنی شُکر کننده.

5. الشاکرلله به معنی شکرکننده خداوند.

7. محمد بن علی الاوّل برای اینکه با امام جواد(ع) که آن حضرت نیز ملقّب به محمد بن علی است، اشتباه نشود.

8. الهادی  به معنی هدایت کننده جامعه.

9. الباقری به این معنی که این صفت را داراست که شکافنده علوم است.

10. الباقران؛ لقب امام پنجم و ششم.

11. الصادقان؛ لقب امام پنجم و ششم.

12. الصادقَیْن؛ لقب امام پنجم و ششم.

13. الصادقون؛ لقب امام پنجم و ششم.

برخی از روایات منتسب به این دو امام بوده است؛ لذا از این واژه‌ها بهره می‌برده‌اند.

14. السیّدان؛ لقب امام پنجم و ششم.

در برخی موارد، رُوات از باب تقیّه کلمه السیّدان را به کار می‌برده‌اند.

15. احدهما؛ لقب امام پنجم و ششم.

در برخی روایات که مشخص نبوده است روایت از امام پنجم و یا ششم است، از لقب احدهما استفاده می‌کرده‌اند.

دوران زندگی و سیره سیاسی امام محمد باقر علیه‌السلام

در دوران امام باقر علیه السلام، حاکمان اموی به دلیل تعارضات داخلی از نهضت عظیم علمی آن حضرت غافل بودند، ولی این به معنای در امان بودن آن امام نیست; بلکه حجم وسیعی از روایات گویای اوضاع خشونت‌آمیز آن دوره، و ظلم و تجاوز حاکمان وقت نسبت به دین، مسلمانان و امام آنان است، به گونه‌ای که امام علیه‌السلام بارها تقیه می‌کرد و سرانجام نیز بر سر تعارضات مبنایی با نظام خلافت ظالمانه، توسط هشام به شهادت رسید .

میزان اهتمام حضرت باقر(ع) به تقیه چنان بود که می‌فرمود: «التقیة من دینی و دین آبائی و لا ایمان لمن لا تقیة له: تقیه از دین من و دین پدران من است . و کسی که تقیه ندارد، ایمان ندارد.» این امر به دلایل متعددی مانند: حفظ جان نیروهای خودی، حفظ توان اقتصادی خودیها، اجرای برنامه‌های مهم‌تر، حفظ ارزش‌ها و ... صورت می‌گرفت و امام با رعایت این اصل، حرکت سری خود در تداوم وظیفه امامت را طی می‌کرد.

سیره علمی و فرهنگی امام محمد باقر علیه‌السلام

امام باقر(ع) در دوران امامت خویش، با وجود شرایط نامساعدی که بر عرصه فرهنگ اسلامی سایه افکنده بود، با تلاشی جدّی و گسترده نهضتی بزرگ را در زمینه علم و پیشرفت‌های آن طراحی کرد. تا جایی که این جنبش دامنه‌دار به بنیان‌گذاری و تأسیس یک دانشگاه بزرگ و برجسته اسلامی انجامید که پویایی و عظمت آن در دوران امام صادق(ع)، به اوج خود رسید.

امام با برقراری حوزه درس، با کج اندیشی‌ها، زدودن چالش‌های علمی، تحکیم مبانی معارف و اصول ناب اسلامی با تکیه بر آیات رهنمون‌گر قرآن مبارزه کرد و تمام ابواب فقهی و اعتقادی را از دیدگاه قرآن بررسی کرد و به پرورش دانشمندان و فرهیختگان عصر خود و جنبش بزرگ علمی کمر بست؛ به گونه‌ای که دانشمندی چون «جابر بن یزید جعفی» هر گاه می‌خواست سخنی در باب علم به میان آورد، با آن توشه‌ای که از دانش داشت، می‎گفت: «جانشین خدا و میراث‌دار دانش پیامبران محمد بن علی(ع) برایم این گونه گفت» و به دلیل ناچیز دیدن موقعیت علمی خود در برابر جایگاه امام، از خود نظری به میان نمی‌آورد.

سیره اخلاقی امام محمد باقر علیه‌السلام

هر چند امام عائله زیاد و زندگی ساده‌ای داشت، ولی بین مردم به بخشندگی و کرامت مشهور بود. همواره به نیازمند و بی‌نیاز بخشش می‌کرد و این رفتار را مایه خرسندی خویش قرار داده بود. در بخشش‌ها، همیشه شأن و مرتبه افراد را در نظر می‌گرفت به اندازه‌ای که نه موجب اسراف و زیاده روی و نه سبب تحقیر و پایین آمدن شأن آنان شود.

امام از شاد کردن دیگران خشنود می‌شد و از زبان جد بزرگوارش رسول اکرم صلی الله علیه وآله این روایت را برای مردم می‌خواند که هر کس مؤمنی را شاد کند، مرا شاد کرده و هر کس مرا شاد کند، خدای را خشنود ساخته است.

رشحاتی از کلام نورانی امام محمد باقر علیه‌السلام

امام محمد باقر علیه‌السلام در شعر و ادب

در پنجمین فصل کتاب امامت، روایت زندگی‌ات را نوشته‌اند: نامت محمد است و تصویر محمد صلی الله علیه و آله رسول خدا، در آیینه چشمانت افتاده است.

لقبت باقر است و پهنای علوم دینی را شکافته‌ای؛ شیعه هنوز از دسترنج کِشته‌های تو بهره می‌گیرد.

کُنیه‌ات ابوجعفر است و تشیع جعفری، در دست تو بزرگ شده است.

خانه‌ای که در آن نفس کشیدی، عطر و عود نیایش داشت و دامنی که در آن رشد یافتی، نظیر نداشته است.

پنجمین نامه مهر شده وصیت را به تو سپرده‌اند؛ تو، پنجمین تفسیر قرآن و پنجمین باب ورود به بهشت موعودی.

فصاحت و بلاغت تو اینک به زبان می‌آید تا جلوی خرافات را بگیرد و در برابر انحراف‌ها بایستد. شمشیر سخن را آخته‌ای تا شاخه‌های بی‌ثمر را ببری و ریشه‌های خشک را بزنی.

قرار بسته‌اند با تو، تا به یاری رمق‌های مانده در کالبد دین بشتابی و هرزه‌های روییده بر حاشیه کتاب رسالت را هرس کنی.