کد خبر: ۱۴۲۵۷۶
تاریخ انتشار: ۱۳:۴۹ - ۲۲ مهر ۱۳۹۹
با حضور دکتر مختاری، دکتر شمسا و دکتر قادری؛

طرح نظام انتخابات تناسبی در انتخاب اعضای شوراهای شهر و روستا بررسی شد

نشست علمی بررسی طرح نظام انتخابات تناسبی در انتخاب اعضای شوراهای شهر و روستا با سخنرانی دکتر مهدی مختاری (مدرس دانشگاه تهران)، دکتر محمدرضا شمسا (پژوهشگر)، دکتر جعفر قادری (نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسالمی و طراح طرح) برگزار شد.
به گزارش شیرازه, در راستای برنامه ی کمیته ی سیاست و تنظیم گری مبنی بر بررسی طرحها و لوایح، نشست علمی بررسی طرح انتخابات تناسبی در شورای شهر و روستا به صورت مجازی برگزار و در آن دکتر مهدی مختاری، دکتر محمدرضا شمسا و دکتر جعفر قادری به ارائه دیدگاههای خود پرداختند. در ابتدا دکتر راضیه امامی به عنوان دبیر نشست مقدماتی در خصوص جلسه مطرح نمود. سپس دکتر قادری به عنوان طراح طرح نظام انتخابات تناسبی در انتخاب اعضای شوراهای شهر و روستا، به تشریح آن پرداخت. در ادامه، دکتر مختاری و دکتر شمسا دیدگاههای خود پیرامون موضوع را بیان کردند. 

طرح نظام انتخابات تناسبی در انتخاب اعضای شوراهای شهر و روستا بررسی شد
دکتر قادری نخست اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران نظام انتخابات اکثریتی را مد نظر قرار داد ه است که در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس، شوراها و خبرگان بر اساس این شیوه عمل می شود. سپس به ایرادات موجود در این نوع از نظام انتخاباتی اشاره نمود و عدم توجه به تنوع سیاسی، قومی و قبیله ای، حاکمیت 
اقلیت منسجم بر اکثریت غیر منسجم، نادیده گرفته شدن رقابتهای درون جریانی، انفصال و جدایی نمایندگان از یک جریان سیاسی پس از انتخابات، عدم پذیرش مسؤولیت و پاسخگویی جناح پیروز در قبال عملکرد نمایندگان منتخب و فقدان یک نظام حزبی را به عنوان مشکالت این نوع از نظام انتخاباتی مطرح نمود. وی راهکار غلبه بر مشکالت مطرح شده را حرکت به سمت نظام انتخاباتی تناسبی ذکر کرد زیرا در نظام انتخابات تناسبی علاوه بر توجه به گروهها و اقلیتهای مختلف، شرایطی فراهم میگردد تا نمایندگان کارامد و شایسته مجدداً انتخاب شوند. در این نوع از نظام انتخاباتی اگرچه سهم جناحهای مختلف از قدرت در دوره های مختلف متغیر است، اما هیچ جناحی حذف نمیشود که این امر به کنترل قدرت و جلوگیری از فساد کمک فراوانی میکند. 
وی افزود: در مجلس هشتم یکی از مواردی که مورد بررسی قرار گرفت، استانی شدن حوزه انتخابات بود که با مخالفت شورای نگهبان مواجه شد. زیرا در صورتی که نظام انتخابات اکثریتی در سطح استان اجرا میشد، این امر میتوانست به حذف کامل یک جریان قومی، مذهبی یا سیاسی منجر شود و در نتیجه مشکلاتی را ایجاد نماید. در نظام انتخابات تناسبی این فرصت فراهم میشود تا افراد مستقل هم مشارکت کنند و حتی بتوانند ائتلافهایی بر پایه تخصص، مذهب یا قومیت ایجاد نمایند. در مجموع اصلاح نظام انتخاباتی میتواند زمینه شکل گیری احزاب پاسخگو را فراهم نماید، با عدالت اجتماعی سازگارتر باشد، به رقابتهای درون جریانی کمک کند، شرایط همکاری و تعامل جریانهای مختلف را ایجاد نماید و با ایجاد شرایط مناسب برای حضور افراد متخصص، فرایند قانون گذاری را فرایندی تخصصی نماید . 
در ادامه، دکتر مختاری به ارائه دیدگاههای خود پیرامون نظام انتخابات تناسبی پرداخت. وی نخست نظام-های انتخاباتی را به دو دسته اکثریتی و تناسبی تقسیم کرد و گفت در سه دهه اخیر ترکیبی از این دو هم پدیدار شده است. البته نظامهای انتخاباتی اصلی همان نظام انتخاباتی اکثریتی و تناسبی هستند که هر کدام تعدادی زیرمجموعه دارند. هر کدام از این دو نظام انتخاباتی مبنای فکری ویژه ای دارند.
وی ادامه داد مهمترین هدفی که در نظام انتخاباتی اکثریتی دنبال میشود، این است که با یک روش ساده یک حکومت کارامد برای مدت زمان مشخص به اداره امور بپردازد و برای این منظور، الزم به کسب همه آرا نیست. بهترین نمونه در این مدل کشور انگلستان است. البته به دلیل وجود نظام دو حزبی در این کشور، حزبی که دارای اکثریت نسبی است، اکثریت مطلق را نیز دارد. مهمترین امتیاز این نوع از نظام ثبات دولت و مهمترین عیب آن بیعدالتی است. این بیعدالتی را میتوان در خصوص انتخابات ایران نیز مشاهده نمود. 
برای نمونه در انتخابات مجلس در شهر تهران این بیعدالتی مشاهد ه میشود و برخی از جریانها می توانند با اقلیت آراء قدرت را در اختیار بگیرند. نظامهای اکثریتی به دو دسته اکثریت ساده و اکثریت دو دوره ای تقسیم می شوند. 
این مدرس دانشگاه افزود در نظام تناسبی بر عدالت تأکید میشود و در واقع برای جبران بیعدالتیهای موجود در نظام انتخابات اکثریتی ابداع شده است. این امر باعث میشود تا در مورد انتخابات پارلمانی مشکل بی ثباتی دولتها ایجاد شود. به بیان دیگر، در نظام تناسبی برخالف نظام اکثریتی، برنده و بازنده وجود ندارد و هر نامزد یا حزبی به اندازه سهم خود مشارکت داده میشود. در این گونه از نظامهای انتخاباتی، تلاش می -شود تا بین میزان آرای یک حزب سیاسی و سهم آن حزب از کرسیهای پارلمان یا شورا، تناسب دقیقی ایجاد شود. مهمترین مزیت این نظام عدالت و مهمترین ایراد آن بی ثباتی است. در مجموع امروزه تمایل به این نظام بیشتر شده است.
وی تاکید کرد در رابطه با انتخابات شوراها عمدتاً نظام انتخاباتی اکثریتی مورد پذیرش قرار گرفته است و نظام انتخاباتی تناسبی کمتر استفاده شده است. یکی از امتیازات نظام انتخاباتی اکثریتی البته به شرط کوچک بودن حوزه، شناخت فردی نسبت به کاندیدای مورد نظر است. یعنی به سبب کوچک بودن حوزه، کاندیدای محلی عمدتاً به جای توجه به مسائل حزبی و کلیتر بر مسائل محلی متمرکز میشود که این امر امتیازی برای انتخابات محلی محسوب میشود. به همین دلیل مدل تناسبی در زمینه انتخابات شوراها با استقبال کمتری همراه بوده است. در ادامه ، دکتر مختاری دلایل عدم موافقت خود با این طرح را نبودن فرمول تناسبی در آن و سخن از ائتلاف به جای ایجاد احزاب برشمرد. وی یادآور شد در انتخابات محلی مسأله ارتباط چهره به چهره و شناخت فردی از اهمیت زیادی برخوردار است. همچنین پیچیدگیهای نظام تناسبی عامل دیگر ی در جهت استفاده کمتر از آن در خصوص انتخابات شوراها محسوب می شود. 
دکتر مختاری افزود: استفاده از نظام تناسبی به صورت واقعی در ایران به ویژه در زمینه انتخابات پارلمانی، بسیار سودمند است. زیرا نخستین اثر مثبت استفاده از آن استقرار نظام حزبی در کشور خواهد بود. البته نظام تناسبی در مورد انتخابات شوراها نیز میتواند مورد استفاده قرار بگیرد و با توجه به اینکه در زمینه انتخابات پارلمانی تا کنون تحقق پیدا نکرده است، میتواند به صورت آزمایشی در مورد شوراها اجرا گردد. وی تأکید کرد فرمول انتخاباتی در طرح پیشنهادی به نظا م تناسبی منتهی نمیشود و در این طرح فرمول تناسبی وجود ندارد. به علاوه در نظام تناسبی، وجود حزب ضرورت دارد. حال آنکه در این طرح به ائتلاف و نه احزاب اشاره شده است. 
طرح نظام انتخابات تناسبی در انتخاب اعضای شوراهای شهر و روستا بررسی شد
در ادامه، دکتر شمسا نخست به اهمیت فراوان شوراها اشاره نمود و آنها را دریچه ای برای تحقق توسعه در عصر حاضر دانست.
وی اظهار داشت: در حال حاضر ما دارای نظام اداری متمرکز هستیم و شوراها به عنوان راهی برای خروج از این وضعیت محسوب میشوند. نظام انتخاباتی ساز و کاری است که آراء مردم را به کرسی تبدیل می کند و دارای چند عنصر فرمول انتخاباتی، حوزه بندی انتخاباتی، ساختار برگه رأی، و حد 
نصاب میباشد. وی تصریح کرد در مورد نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی و شوراهای شهر نوعی به هم ریختگی وجود دارد. نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی و شورا ی شهر با هم متفاوت است. ایراد اصلی نظام اکثریت نسبی، موضوع تناسب است.یعنی میان آرا و کرسیها تناسب وجود ندارد و هرچه حوزه بزرگتر میشود عدم تناسب موجود نیز افزایش مییابد. از دیگر مشکالت مطرح شده، بزرگ بودن حوزه های انتخاباتی است. از نظر ایشان، مسأله مشارکت در قدرت و وجود حدی از بی ثباتی نیز یکی دیگر از مشکلات موجود میباشد . وی در رابطه با حکومتهای محلی به پنج شاخص ثبات، همکاری ارکان حکومت محلی، نظارت، تناسب و ارتباط با محله اشاره و تأکید کرد الزم است در نظام انتخاباتی به همه این موارد توجه شود. این پژوهشگر علوم سیاسی ضمن موافقت با بحث نظام انتخابات تناسبی در شوراهای شهر، بر این امر تأکید کرد که گزینش نظام انتخاباتی میبایست با در نظر گرفتن فرهنگ سیاسی کشور صورت پذیرد و البته فرهنگ سیاسی ایران تا حدی شبیه به الگوی اکثریت جمعی است. به علاوه در خصوص نظام انتخاباتی تناسبی، باید به مواردی همچون تعامل احزاب مخالف در زمینه گزینش شهردار و نظارت نیز توجه شود. در مجموع در زمینه نظام انتخابات شورای شهر الزم است تا هم عناصر آن مورد توجه قرار گیرد و هم روابط بین ارکان مختلف قدرت همچون شورای شهر و شهردار در نظر گرفته شود.
در ادامه ، دکتر قادری به انتقادات و مباحث مطرح شده پاسخ داد. وی اظهار داشت در ایران مقاومتهایی برای ایجاد حزب وجود دارد و به همین دلیل حزب وجود ندارد. از طرف دیگر این باور در شورای نگهبان وجود دارد که گزینش شهردار باید از سوی دولت و نه شورای شهر صورت پذیرد و از این رو اصلاحات جدید ممکن است با مخالفتهای شورای نگهبان همراه باشد. در نبود احزاب، تجزیه حوزه تهران به 21 حوزه نه تنها مشکالت را کاهش نمیدهد، بلکه باعث ایجاد مسائل جدیدی میشود. چرا که در این وضعیت حزبی وجود ندارد تا افراد دارای شایستگی و تخصص را معرفی کند و در قبال آنها پاسخگو باشد. در حقیقت نظام تناسبی در چنین وضعیتی میتواند سودمند باشد. زیرا در این فضا افراد صالح و ریشه دار از این جریانها انتخاب میشود و هر نامزد میتواند صرفاً در داخل یک لیست قرار بگیرد و به آن پایبند باشد که این امر باعث افزایش ثبات میشود. سپس این نماینده مجلس توضیحاتی پیرامون مدلهای نظامهای انتخاباتی مورد نظر خود ارائه داد. از این منظر، مدل نخست نظام تناسبی استانی – شهرستانی است که در آن دقیقا حوزه های فرعی شهرستانی حفظ میشود، ولی در حقیقت برای وزن هر حزب و جریان، در کل استان سهمی تعیین میشود. در مدل دوم نیز 180 حوزه تک نماینده ای کنار گذاشته میشود و حوزههایی که بیش از دو نماینده دارند تناسبی میشوند. در بحث انتخابات مجلس میتوان به این شکل حرکت کرد. البته در بحث شوراها با توجه به عدم وجود حوزههای تک نمایندهای و وجود حوزههای چند نمایندهای این اتفاق می تواند کمک کند که هم ثبات سیاسی ایجاد شود و هم از تلون سیاسی نامزدها جلوگیری شود. در انتخابات ریاست جمهوری نیز میتوان از یک مدل تناسبی سود جست. البته با توجه به اینکه در ایران حزب وجود ندارد، شناخت خود فرد از اهمیت برخوردار است. 
دکتر قادری در رابطه با فرمول تناسبی مثال زد میتوان چنین تصور کر د که 100 رأی دهنده و دو ائتلاف و تعدادی نامزد مستقل وجود دارد که برای 21 کرسی رقابت می کنند. فرض میشود که جریان نخست 40 رأی و جریان دوم 50 رأی را به دست آورده اند که در این صورت به ترتیب 40 درصد و 50 درصد کرسیها را به دست میآورند و بقیه کرسیها به کسانی اختصاص مییابد که رأی بیشتری را کسب کرده باشند. در چنین وضعیتی نحوه تقسیم کرسیها بین ائتلافها و بین افراد مستقل کامال مشخص است و اتفاقا یک ثبات رأی وجود دارد. در خصوص شورای شهر، چنانچه بر اساس مدل تناسبی انتخابات انجام شود، این امکان وجود دارد که نمایندگان دو جریان در زمینه انتخاب شهردار قادر به ایجاد اجماع نباشند. در این صورت وزارت کشور میتواند مداخله نماید. 
در بخش دوم نشست، دکتر مختاری درباره امکان اصلاح طرح پیشنهادی اظهار داشت بهترین ویژگی که میتواند از درون نظام تناسبی بیرون آید، تقویت احزاب است. کشورهایی هم که دارای دمکراسی نیرومند هستند، دارای احزاب قوی نیز میباشند. بنابر این با توجه به اینکه استقرار نظام تناسبی مستلزم وجود احزاب است، این امر میتواند زمینه ساز ایجاد احزاب در کشور باشد. این موضوع یک امتیاز برای نظام تناسبی محسوب میشود که در مورد انتخابات شوراها این امتیاز بیشتر است. زیرا در مورد شوراها حساسیت کمتری وجود دارد و به سبب نبودن نظارت استصوابی شورای نگهبان، احزاب نیز تقویت میشوند . همچنین تصویب فرمول انتخابات تناسبی در مورد شوراها حساسیت کمتری را ایجاد می کند . درصورت فقدان امتیازات یاد شده، نظام اکثریتی به سبب سادگی درخصوص شوراها مناسبتر است. وی ایراد طرح را تناسبی نبودن الگوی مطرح شده ذکر کرد که باعث تقویت احزاب نمیگردد. علاوه بر این، طرح ارائه شده باعث تقویت ائتلافهای محلی میشود که این امر خود میتواند باعث افزایش اختلافات قومی و قبیله ای شود.
 وی افزود: نکته دیگری که در مورد نظام تناسبی و اکثریتی نباید نادیده گرفت، توجه به مدل حوزه بندی است. به این ترتیب این احتمال وجود دارد که با اصلاح وضعیت حوزهها، نیازی به تغییر به نظام تناسبی نباشد. در همین راستا، الزم است تا کمیسیونهای دائمی به منظور مرزبندی حوزهها تشکیل شود. از سوی دیگر تصمیم گیری در مورد قوه مجریه محلی به اندازه تصمیم گیری در مورد شوراهای محلی از اهمیت برخوردار است، زیرا در شماری از کشورها گزینش شهردار از طریق انتخابات انجام میشود. در خاتمه، این استاد دانشگاه تصریح کرد هر فرمول انتخاب شده میبایست برای کل کشور مورد استفاده قرار بگیرد. البته استفاده از فرمول ترکیبی برای مجلس شورای اسلامی میتواند سودمند باشد 
در ادامه، دکتر شمسا درباره امکان افزودن موضوع ترکیبی کردن انتخابات به طرح فعلی اظهار داشت : اگرچه الگوی تناسبی را برا ی شهرداریها و شوراهای شهر قابل پیاده سازی میداند، اما باید اصل را بر الگوی اکثریتی قرار داد. البته اگر قرار بر واگذاری اختیارات جامعه شهری باشد، الزم است تا تعداد نمایندگان شورا افزایش یابد. وی افزود از آنجایی که در الگوی تناسبی قرار است تا مشکلات ناشی از الگوی اکثریت رفع گردد، باید به حد نصاب کم بسنده کرد. وی تصریح کرد طرح ارائه شده را میتوان اصلاح نمود به شرط آن که با ادبیات الگوی تناسبی نوشته شود. وی مهمترین مسأله را انتخاب شهردار دانست و تأکید کرد در الگویی که در خصوص مدیریت شهری تهیه میشود، نخست باید اقتدار شهردار در آن در نظر گرفته شود و در عین حال الزم است تا وضعیت به گونه ای باشد تا شهرداری و شورای شهر با یکدیگر تعامل و همکاری داشته باشند. همچنین در این طرح باید به مسأله نظارت توجه شود و الزم است هر حوزه یک نماینده داشته باشد. در مجموع، عد م نگارش طرح با ادبیات تناسبی و نبودن فرمول تناسبی ایرادات طرح است که الزم است اصلاح شود. 
پس از آن، دکتر قادری نکات پایانی خود را بیان کرد. وی اظهار داشت توجه به نظام تناسبی در شوراها می - تواند به عنوان سکوی پرشی برای مجلس شورای اسلامی محسوب شود. در انتخابات شوراها مشکل نظارت استصوابی وجود ندارد و در صورتی که انتخابات بر اساس نظام تناسبی انجام شود، امکان حذف رقبا کاهش مییابد.
 وی تصریح کرد: اصلاح حوزهی انتخابیه تک نماینده ای بد ون داشتن حزب مشکلات را بیشتر می کند. و انتخاب شهردار به وسیله ی مردم بدون نظام حزبی فاجعه را بیشتر می کند . البته ممکن است الگوی ترکیبی بتواند در شهرهای بزرگ اجرا شود. در مجموع نظام تناسبی میتواند به ایجاد ثبات کمک نماید.
در پایان نشست، دکتر امامی اظهار امیدواری کرد بیان نقاط قوت و ضعف طرح در این جلسه بتواند علاوه بر افزایش دانش این حوزه، بر فرایند بررسی طرح در مجلس شورای اسلامی نیز تأثیر مثبتی داشته باشد. وی تأکید کرد در آینده کمیته سیاست و تنظیم گری نشستهای بیشتری درباره انتخابات برگزار خواهد کرد.

نظرات بینندگان