از گذر قوام تا بین‌الحرمین/ شیراز؛ شهری با گذرهایی گوناگون
تحلیلگر مطالعات معماری ایران در رابطه با گذرهای بافت تاریخی شیراز گفت: طرح باززنده‌سازی گذر قوام یکی از همین طرح‌هایی است که از باغ نارنجستان قوام و خانه زینت‌الملک آغاز شده و تا محله بالاکف و قلب محله تاریخی اسحاق‌بیگ امتداد می‌یابد تا گردشگران بعد از گذر از کوچه‌پس‌کوچه‌ها و بازدید از آثار داخل بافت، از نقاط تاریخی دیگری چون مجموعه وکیل بازدید کنند.
به گزارش سرویس اجتماعی شیرازه، محمد فریدمصلح، کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران دانشگاه تهران طی گفتگویی با این ر رسانه در رابطه با پیشینه تاریخی فرهنگی و مقاصد گوناگون گردشگری شهر شیراز، بیان کرد: شیراز شهری است که تداعی‌کننده شاعران، باغ‌ها و آثار تاریخی متعددی است؛ از مسجد، بازار و حمام وکیل تا مسجد نصیرالملک و ارگ کریم‌خان و مقابر شاعران نام‌آوری چون سعدی و حافظ و البته کانون پویا و مذهبی شاخص شهر، یعنی حرم مطهر شاه‌چراغ(ع) که تنوع اماکن یادمانی، تاریخی و مذهبی این شهر را یادآور می‌گرداند و طیف‌های گوناگونی از گردشگران را به این شهر می‌کشاند تا هرکدام بسته به علائق خویش مقاصد گردشگری خود را انتخاب کرده و از آن بازدید کنند.
وی با اشاره به خاطراتی که توسط گردشگران از هویت شهر شیراز به خاطر خواهد ماند، افزود: بنابراین شیراز هویت و شخصیت خود را مدیون ابنیه متعددی است که در سراسر شهر پراکنده شده است. اما آنچه که این نقاط را به یکدیگر پیوند می‌دهد بافت شهری است. چیزی که این کم‌تر به اهمیت توجه می‌کنیم. شیراز برای گردشگران همچون شهری است پر از نقاط جذاب و گوناگون و برایشان خاطراتی زنده باقی خواهد گذاشت. اما گردشگر کم‌تر نسبت به روابط این نقاط با یکدیگر به آگاهی می‌رسد.
این کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران ادامه داد: در گردشگری نوین مسیر رسیدن به اندازه خود مقصد اهمیت دارد. چرا که گردشگر در طول مسیر فرصت پرسه‌زدن می‌یابد و با فرهنگ میزبان آشنا شده و در آن زیست می‌کند.
فرید مصلح، دبیر و عضو شورای مرکزی انجمن مطالعات معماری ایران با تاکید بر اطلاق بافت تاریخی به جای بافت فرسوده در محدوده‌های واجد ارزش، بیان کرد: ساکنین محله‌های تاریخی هم با فروش و یا ارائه خدماتی که در آن محل وجود دارد از گردشگران کسب درآمد می‌کنند.
وی گفت: این‌چنین است که بافت تاریخی واجد ارزش می‌شود و دیگر برای ساکنینش بافت فرسوده نخواهد بود؛ بلکه میراثی است واجد ارزش فرهنگی و اقتصادی؛ بنابراین مسالۀ این روزهای شهر شیراز احیای گذرهایش است.
فرید مصلح، دبیر و عضو شورای مرکزی انجمن مطالعات معماری ایران با تاکید بر اطلاق بافت تاریخی به جای بافت فرسوده در محدوده‌های واجد ارزش، بیان کرد: ساکنین محله‌های تاریخی هم با فروش و یا ارائه خدماتی که در آن محل وجود دارد از گردشگران کسب درآمد می‌کنند.
وی گفت: این‌چنین است که بافت تاریخی واجد ارزش می‌شود و دیگر برای ساکنینش بافت فرسوده نخواهد بود؛ بلکه میراثی است واجد ارزش فرهنگی و اقتصادی؛ بنابراین مسالۀ این روزهای شهر شیراز احیای گذرهایش است.
این فعال شهری در رابطه با گذرهای بافت تاریخی شیراز، اذعان کرد: طرح باززنده‌سازی گذر قوام یکی از همین طرح‌هایی است که از باغ نارنجستان قوام و خانه زینت‌الملک آغاز شده و تا محله بالاکف و قلب محله تاریخی اسحاق‌بیگ امتداد می‌یابد تا گردشگران بعد از گذر از کوچه‌پس‌کوچه‌ها و بازدید از آثار داخل بافت، از نقاط تاریخی دیگری چون مجموعۀ وکیل بازدید کنند.
از سوی دیگر، ایجاد و احیای این گذرها، ساکنین هم جوارش را ترغیب می‌سازد تا الگوهای سنتی خانه‌های خویش را حفظ کنند و در کنار تمام این مزایا، امنیت نسبی را در محلات قدیمی به‌وجود می‌آورد. در حال حاضر خانه‌هایی در امتداد گذرها قرار گرفته که با تغییر کاربری به اقامتگاه‌های بوم‌گردی مجال زیستن در محله‌های تاریخی را به گردشگر می‌دهد.
مصلح با گلایه از نداشتن الگوی ثابت برای مداخلات در بافت تاریخی، مطرح کرد: باید توجه کرد که تمام گذرهای شیراز مانند گذر قوام نیست. شیراز در حال حاضر الگوی ثابتی برای ایجاد یا احیای گذرهای تاریخی ندارد و به نظر می‌رسد که جریان‌های متولی شهر، هر یک بر اساس منافع و ایده‌آل‌هایشان، راهکارهای گوناگونی را برای احیای گذرها در نظر گرفته‌اند.
مصلح با گلایه از نداشتن الگوی ثابت برای مداخلات در بافت تاریخی، مطرح کرد: باید توجه کرد که تمام گذرهای شیراز مانند گذر قوام نیست. شیراز در حال حاضر الگوی ثابتی برای ایجاد یا احیای گذرهای تاریخی ندارد و به نظر می‌رسد که جریان‌های متولی شهر، هر یک بر اساس منافع و ایده‌آل‌هایشان، راهکارهای گوناگونی را برای احیای گذرها در نظر گرفته‌اند.
وی گفت: برای مثال یکی دیگر از طرح‌های گذر شیراز که در حال حاضر در منطقۀ تاریخی شیراز در حال ساخت است، گذر بین حرم مطهر حضرت احمدبن‌موسی(ع) و حرم مطهر سید‌علاءالدین(ع) بوده که به اختصار به طرح «بین‌الحرمین شیراز» شهرت یافته است. در این طرح، علاوه بر آنکه ابتدا و انتهای گذر به دو نقطۀ مذهبی منتهی می شود، در طول مسیر نیز عرصه‌های وسیعی برای کاربری‌های تجاری، اقامتی و فرهنگی در نظر گرفته شده تا گردشگران علاوه بر بازدید از امامزاده‌ها و مسجد عتیق، در مسیری تعریف‌شده، امن و توسعۀیافته عبور کرده و به امکانات رفاهی لازم دسترسی داشته باشند.
این کارشناس ارشد حوزه مطالعات معماری ایران، گفت: طرح درشت‌دانه است و ساختمان‌های بزرگی را جایگزین خانه‌های قدیمی این محله می‌کند. بنابراین اجرای این طرح لاجرم منجر به تخریب بسیاری از خانه‌های ارزشمند بافت تاریخی می‌شود. در واقع این گذر بر روی خرابه‌ها و محله‌ای ساخته می‌شود که امکان حفظ و نگهداری آن‌ها وجود داشت. در واقع خانه‌هایی که واجد ارزش تاریخی بوده اند و به نظر می‌رسد که متولیان گذر بین‌الحرمین نگاهی کاملاً متفاوت به گذر دارند.
در گذر بین‌الحرمین هر آنچه که باید «احیاء» شود، نابود می‌شود و به‌جای آن عرصه‌های وسیعی برای سرمایه‌گذاری‌های کلان و «ایجاد» فراهم می‌شود. چنین روحیه‌ای بیش از هر دورانی در مدرنیسم به اوج رسید و سنت و تاریخ بی‌ارزش شد. بنابراین با اینکه الگوها و نمادهای به‌کار رفته و ظواهر گذر بین‌الحرمین سنتی است، اما روحیه‌ای کاملاً مدرن بر آن حکم‌فرما است. این گذر که با اتصال دو بنای مذهبی هویت می‌گیرد تداعی‌کنندۀ طرح‌های توسعۀ شهرهای مذهبی چون مشهد و قم و مکه است؛ شهرهایی که طرح‌های توسعۀ آن منجر به تخریب بسیاری از اماکن ارزشمند تاریخی آن شده است. تکرار این الگوی توسعه به معنای صحیح‌بودن آن نیست. باید پرسش‌گر باشیم و مطالبه‌گر بمانیم؛ لحظه‌ای فکر کنیم و با خود بیندیشیم: مزایا و معایب این گذرهای تخریب‌گر چیست؟ منافع آن برای کیست و کدام‌یک بیشتر در جهت رفع نیاز گردشگران، شهروندان و سرمایه‌گذاران است؟
فرید مصلح با اشاره به الگوهای متفاوت مداخلات در گذرهای بافت تاریخی شیراز، افزود: شیراز می‌تواند ما را یک قدم به پاسخ‌های این پرسش نزدیک کند. چرا که در یک شهر واحد شاهد الگوهای متنوعی از گذرها هستیم و هر شهروندی با مقایسۀ این گذرها با یکدیگر، می‌تواند به این پرسش‌ها پاسخ دهد. از جمله گذرهای قابل توجه شیراز عبارتند از: بازار وکیل که با کهن‌ترین الگو در معماری ایرانی همچنان به‌عنوان مسیر پررونق و تجاری شهر زنده است؛ خیابان زند که یادگاری است از توسعۀ مدرن دوران پهلوی و خیابان‌سازی‌هایی که بی‌هیچ ابایی بافت قدیمی شهر را تکه‌پاره می‌کرد.
وی گفت: گذرهای وفادار به بافت همچون گذر قوام که با کم‌ترین مداخله‌ای صرفاً به بهسازی بافت قدیمی کمک می‌کند؛ و در نهایت طرح توسعۀ بین‌الحرمین که با تخریب بافت تاریخی عرصه‌ای جدید و مدرن پدید می‌آورد.
این کارشناس مطالعات شهری با ابراز امیدواری از بهره برداری از پژوهش‌ها و بهره‌گیری از تجربه ها، گفت: مطالعه، پژوهش و قیاس این طرح‌ها و بررسی پیامد هریک از آن‌ها می‌تواند فرصتی استثنایی را برای پژوهشگران به‌وجود بیاورد و به آگاهی‌بخشی شهروندان این شهر کمک کند تا بدون پیش‌فرض‌ها به بررسی آثار مثبت و آسیب‌های هر یک از الگوها بپردازند؛ به این امید که با انباشت این تجربه‌ها از تکرار خطاهای پیشین بپرهیزیم و آگاهانه‌تر به ایفای نقش و اظهارنظر دربارۀ شهرمان بپردازیم.
سعید زحمت‌کشان، کارشناس معماری و منتقد حوزه مدیریت شهری نیز در گفتگویی دیگر با اشاره به اهمیت صنعت گردشگری در استان فارس و شهر شیراز به عنوان یک اولویت فرهنگی و اقتصادی، مطرح کرد: فارس و مرکز آن شیراز به عنوان شهر جهانی از دیرباز مورد توجه سیاحان و گردشگران مختلفی بوده که با خاطراتی که از تجربه حضور در ارزش ها به وجود آمده است بر اعتبارات این شهر تصویر مطلوبی داشته که با بهره برداری کارآمد از این ارزش ها می توانیم در حوزه فرهنگ و اقتصاد، درآمد زایی حاصل کنیم.
این کارشناس و فعال میراث فرهنگی با تاکید بر اهمیت مقاصد گردشگری متنوع و قابل توجه شهر کهن شیراز، گفت: شیراز با پیشینه غنی و ساختار شهری بسیار ویژه ای که دارد در کاربری های مختلفی چون گذر، فضاهای شهری، خانه، مسجد، گرمابه، سقاخانه، آب انبار، بازار و ... ظرفیت هایی را به وجود آورده که می توان آن را فرصت طلایی برای پایداری و به وجود آوردن بسیاری از مولفه های لازم برای زندگی بهتر شهروندان به حساب آورد.
وی گفت: در حال حاضر، شهر کهن شیراز با دو گفتمان با اولویت زیست پذیری و گردشگری مواجه است که هر یک از آن ها شرایطی فراهم می کند و برنامه ریزان و طراحان شهری، معماران، مرمت گران، متخصصان گردشگری و همچنین شهروندان برای بهره برداری بیشتر و بهتر از منافع آن در حال تلاش برای برداشتن گام هایی هستند.
زحمت کشان در رابطه با گذرهای موجود و ایجاد شده در شهر کهن شیراز، بیان کرد: گذر یا معبر با مقیاس های مختلفی که داشته اند دارای طراحی و ویژگی هایی منحصربفردی بوده اند که اکنون برخی از آن ها هویت و اصالت خود را حفظ کرده و برخی هم با مداخلات و عدم مداخلات روبرو بوده اند؛ این فضاها از این جهت اهمیت دارند که آمد و شد روزانه، هفتگی و سالانه اقشار مختلفی چون جامعه محلی، شهروندان و گردشگران هستند و تجربه آن ها از این فضاها با پیامدهای مثبت و منفی همراه خواهد بود.
وی گفت: گذر قوام به عنوان یک مسیر تعریف شده محلی که قابلیت حضور گردشگران را هم دارد و گذر بین الحرمین که محصول طرح و برنامه هایی چندین ساله در دهه های اخیر که اکنون با فرصت‌ها و چالش‌هایی روبرو شده است.
منتقد حوزه مدیریت شهری گفت: شیراز می تواند فرصت ها را به نفع اغلب شهروندان برساند یا می تواند زمینه ای برای پیشبرد اهداف جریان سرمایه و سودجویان زیاده خواه باشد که این مهم بیش از هر چیز نیازمند شناخت جامع و کامل برای تصمیم سازان، تصمیم گیران و شهروندان است.
زحمت‌کشان در پایان گفت: امیدواریم در ادامه مداخلات در شهر کهن شیراز با تکیه بر خرد جمعی و تجربه های موفق و ناموفق، تدبیر بر امور شهری حاکم باشد تا شاهد بهره‌برداری ها از محیط زیست و همچنین نیازها و خواسته‌هایمان باشیم.
وی گفت: گذرهای وفادار به بافت همچون گذر قوام که با کم‌ترین مداخله‌ای صرفاً به بهسازی بافت قدیمی کمک می‌کند؛ و در نهایت طرح توسعۀ بین‌الحرمین که با تخریب بافت تاریخی عرصه‌ای جدید و مدرن پدید می‌آورد.
این کارشناس مطالعات شهری با ابراز امیدواری از بهره برداری از پژوهش‌ها و بهره‌گیری از تجربه ها، گفت: مطالعه، پژوهش و قیاس این طرح‌ها و بررسی پیامد هریک از آن‌ها می‌تواند فرصتی استثنایی را برای پژوهشگران به‌وجود بیاورد و به آگاهی‌بخشی شهروندان این شهر کمک کند تا بدون پیش‌فرض‌ها به بررسی آثار مثبت و آسیب‌های هر یک از الگوها بپردازند؛ به این امید که با انباشت این تجربه‌ها از تکرار خطاهای پیشین بپرهیزیم و آگاهانه‌تر به ایفای نقش و اظهارنظر دربارۀ شهرمان بپردازیم.
سعید زحمت‌کشان، کارشناس معماری و منتقد حوزه مدیریت شهری نیز در گفتگویی دیگر با اشاره به اهمیت صنعت گردشگری در استان فارس و شهر شیراز به عنوان یک اولویت فرهنگی و اقتصادی، مطرح کرد: فارس و مرکز آن شیراز به عنوان شهر جهانی از دیرباز مورد توجه سیاحان و گردشگران مختلفی بوده که با خاطراتی که از تجربه حضور در ارزش ها به وجود آمده است بر اعتبارات این شهر تصویر مطلوبی داشته که با بهره برداری کارآمد از این ارزش ها می توانیم در حوزه فرهنگ و اقتصاد، درآمد زایی حاصل کنیم.
این کارشناس و فعال میراث فرهنگی با تاکید بر اهمیت مقاصد گردشگری متنوع و قابل توجه شهر کهن شیراز، گفت: شیراز با پیشینه غنی و ساختار شهری بسیار ویژه ای که دارد در کاربری های مختلفی چون گذر، فضاهای شهری، خانه، مسجد، گرمابه، سقاخانه، آب انبار، بازار و ... ظرفیت هایی را به وجود آورده که می توان آن را فرصت طلایی برای پایداری و به وجود آوردن بسیاری از مولفه های لازم برای زندگی بهتر شهروندان به حساب آورد.
وی گفت: در حال حاضر، شهر کهن شیراز با دو گفتمان با اولویت زیست پذیری و گردشگری مواجه است که هر یک از آن ها شرایطی فراهم می کند و برنامه ریزان و طراحان شهری، معماران، مرمت گران، متخصصان گردشگری و همچنین شهروندان برای بهره برداری بیشتر و بهتر از منافع آن در حال تلاش برای برداشتن گام هایی هستند.
زحمت کشان در رابطه با گذرهای موجود و ایجاد شده در شهر کهن شیراز، بیان کرد: گذر یا معبر با مقیاس های مختلفی که داشته اند دارای طراحی و ویژگی هایی منحصربفردی بوده اند که اکنون برخی از آن ها هویت و اصالت خود را حفظ کرده و برخی هم با مداخلات و عدم مداخلات روبرو بوده اند؛ این فضاها از این جهت اهمیت دارند که آمد و شد روزانه، هفتگی و سالانه اقشار مختلفی چون جامعه محلی، شهروندان و گردشگران هستند و تجربه آن ها از این فضاها با پیامدهای مثبت و منفی همراه خواهد بود.
وی گفت: گذر قوام به عنوان یک مسیر تعریف شده محلی که قابلیت حضور گردشگران را هم دارد و گذر بین الحرمین که محصول طرح و برنامه هایی چندین ساله در دهه های اخیر که اکنون با فرصت‌ها و چالش‌هایی روبرو شده است.
منتقد حوزه مدیریت شهری گفت: شیراز می تواند فرصت ها را به نفع اغلب شهروندان برساند یا می تواند زمینه ای برای پیشبرد اهداف جریان سرمایه و سودجویان زیاده خواه باشد که این مهم بیش از هر چیز نیازمند شناخت جامع و کامل برای تصمیم سازان، تصمیم گیران و شهروندان است.
زحمت‌کشان در پایان گفت: امیدواریم در ادامه مداخلات در شهر کهن شیراز با تکیه بر خرد جمعی و تجربه های موفق و ناموفق، تدبیر بر امور شهری حاکم باشد تا شاهد بهره‌برداری ها از محیط زیست و همچنین نیازها و خواسته‌هایمان باشیم.
انتهای پیام/ م
نظرات بینندگان
