شب چله در شیراز و آئین‌های بلندترین شب سال
شب یلدا از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی و آخرین شب پاییز است که در میان خانواده‌های ایرانی، اهمیت زیادی دارد و به‌عنوان بلندترین شب سال، اگرچه با رنگ و لعابی جدید، اما همچنان، پابرجا و برقرار است.
به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه تحلیلی خبری«شیرازه»، شب یلدا یا همان شب چله یک سنت قدیمی است و هر ساله با آیین خاص و جالبی در شیراز همانند سراسر ایران جشن گرفته می‌شود و همیشه موردتوجه واقع شده است. معنی لغوی یلدا زایش و تولد است، یلدا فرصتی را فراهم می‌آورد تا خانواده‌ها در این شب گرد هم جمع شده و با پهن کردن سفره یلدایی، شعر و شاهنامه‌خوانی، مشاعره و...، خاطرات خوشی را از بودن در کنار اعضای خانواده در طولانی‌ترین شب سال رقم بزنند و باقی سال را با حالی به‌مراتب بهتر پشت سر بگذرانند.
این شب از غروب آفتاب ۳۰ آذرماه شروع می‌شود و تا طلوع آفتاب اول دی ادامه داره و طولانی‌ترین شب سال را به کوتاه‌ترین روز سال می‌رساند و بعد از آن طول روزها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود.
فلسفه یلدا
در شب یلدا، خورشید در بیشترین فاصله با مدار سماوی قرار می‌گیرد و همین اتفاق باعث می‌شود طولانی‌ترین شب سال رخ دهد. البته این طولانی‌بودن تنها یک دقیقه با دیگر شب‌ها تفاوت دارد؛ اما لذت با هم بودن را چندین برابر می‌کنند.
تاریخ شب یلدا ۱۴۰۲
تاریخ شمسی شب یلدا برابر با پنجشنبه، ۳۰ آذر ۱۴۰۲، ۲۱ دسامبر ۲۰۲۳ و ۷ جمادی‌الثانی ۱۴۴۵ است.
تغییر نام شب یلدا
بر اساس تصویب شورای‌عالی انقلاب‌فرهنگی ایران، آئین شب یلدا به «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» تغییر نام‌یافته و از سال ۱۴۰۳ آئین ایرانی شب یلدا با عنوان جدید در تقویم رسمی ایران ثبت خواهد شد.
چله پیرزن و چارچار شیرازی‌ها
مردم شیراز به شب یلدا، شب چله می‌گویند و از روزها قبل برای آن تدارک مراسمی خاصی می‌بینند، به گفته بزرگان اصیل شیرازی یکی از دلایلی که به شب یلدا، شب چله می‌گویند این است که چله در واژه‌های باستانی به معنای زمستان است و با شروع زمستان، دوره چله بزرگ آغاز می‌شود که از ابتدای دی‌ماه تا ۱۰ بهمن چله بزرگ و از ۱۰ بهمن تا ابتدای اسفند، چله کوچک می‌گویند، و همین‌طور اول تا آخر اسفندماه را چله پیرزن می‌نامند، چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک یا "چارچار"، می‌گویند که اوج سرما را در این ۸ روز می‌بینیم.
جالب است بدانید که ابوریحان بیرونی این شب را «میلاد اکبر» نامیده است. همین موضوع نشان می‌دهد که شب چله یا همان یلدا قدمت بسیار زیادی داشته و هزاران سال است که ایرانی‌ها به آن توجه ویژه‌ای دارند.
شیرازی‌ها در شب چله چه مراسمی دارند؟
گرفتن فال کلوک (کوزه)
تفال به دیوان حضرت حافظ
شعر و شاهنامه‌خوانی
تازه عروسان و شب چلگی
فال کلوک
یکی از مراسم‌هایی که در شب یلدا و در میان خانم‌ها انجام می‌شود فال کلوک است. کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه‌گشاد است که در این شب خانم‌ها نشانه خاصی را در کوزه می‌اندازند و سپس یک دختربچه می‌آید و نشانه‌ای را از داخل کوزه خارج می‌کنند و سپس زنی باسواد ترانه‌های محلی را می‌خواند و هرکسی از ترانه مخصوص به خودش نتیجه‌ای می‌گیرد، به‌جای ترانه‌های محلی بعضی از اشعار ناب حافظ استفاده می‌کنند.
شعر و شاهنامه‌خوانی و فال حافظ در شب یلدا
از سنت‌های دیرینه این شب، شاهنامه‌خوانی و قصه‌گویی پدربزرگ و مادربزرگ دور کرسی برای کوچک‌ترها است که از قدیم‌الایام در بین خانواده‌های ایرانی مرسوم بوده و خاطرات شیرینی را برای آنها فراهم می‌آورد. به این صورت که بزرگ جمع برای افراد دیگر فال حافظ می‌گیرد و اشعار عاشقانه حافظ را می‌خواند.
صحبت حکام ظلمت شب یلداست
نور ز خورشید جوی بو که برآید
خوراکی‌های شب چله شیرازی‌ها
اکثر خانواده‌ها در شیراز همانند شهرهای دیگر ایران، از دوستان و آشنایان خود دعوت می‌کنند برای پذیرایی میهمانان، سفره‌ای رنگین می‌گسترانند و بلندترین شب سال را تا پاسی از شب به شادی سپری می‌کنند.
در این سفره آینه، چند شمع، تمثالی از امام علی (ع)، دو لاله، اسفند، تنقلاتی مانند نخودچی، کشمش، قصبک، انجیر، توت خشک، حلوای ارده، آجیل مشکل‌گشا، رنگینک، ارده‌شیره، خرما و... آراسته می‌شود و بساط میوه‌های فصل هم پهن است.
میوه‌های شب یلدا
برخی میوه‌ها نماد جشن یلدا هستند و به‌عبارت‌دیگر، سفره یلدا با این میوه‌ها تعریف می‌شود. این میوه‌ها شامل: انار هندوانه خرمالو کدو لبو - باقالی است.
انار و هندوانه که عضو ثابت سفره یلدا هستند به دلایل خاصی در این شب استفاده می‌شوند. این میوه خوش‌رنگ، نماد خورشید، شادی، خنده، برکت، زایش و نو شدن بوده و دارای خواص زیادی است.
هندوانه نیز از دیگر میوه‌های خاص شب یلدا است که نماد حرارت خورشید و گرمای تابستان است. علاوه‌برآن در این شب از پرتقال، سیب، موز، کدوتنبل، کیوی و غیره نیز استفاده می‌شود.
حکیم سوری می‌گوید:
میوه‌های شب یلدای تو بس خوشمزه بود
از همه خوشمزه‌تر هندونه و خربزه بود
شیرازی‌ها معتقدند که عموم مردم یا گرم مزاجند یا سردمزاج، معمولاً در شب چله سردمزاج‌ها اگر بخواهند طبعشان برگردد باید چیزهای گرم بخورند، گرم‌مزاج‌ها هم باید برعکس چیزهای سرد بخورند؛ بنابراین در شب چله خوردن ارده‌شیره، ارده و خرما و رنگینک رواج کاملی دارد این خوراک‌ها همه گرم هستند. مردم شیراز اعتقاد دارند در صورت خوردن هندوانه در این شب، از گرمای تابستان و سرمای زمستان در امان هستند.
شیراز و کلم پلویش
غذایی که به‌عنوان شام یلدا در شیراز سرو می‌شود، معمولاً کلم‌پلو شیرازی، هویج‌پلو، سیر پلو و یخنی (دیزی) است که از غذاهای سنتی شیراز به‌حساب می‌آید و مورد استقبال همگان قرار می‌گیرد. در کنار غذای اصلی، نوعی دسر خوشمزه و سالم به نام رنگینک قرار می‌گیرد که از ترکیب خرما به همراه آرد تفت‌داده شده تهیه می‌شود. این دسر در شیراز، خوزستان و به‌صورت کلی، در جنوب ایران بسیار محبوب است.
شب چلگی تازه عروسان
در قدیم خانواده داماد هدایای خود را به همراه آجیل، انار، هندوانه، کدوتنبل، کله‌قند، نقل و تنقلات دیگر روی سینی یا طبق‌هایی قرار داده و به زیباترین شکل ممکن تزیین می‌کردند، سپس داماد و اعضای خانواده‌اش طبق‌ها را روی سر گذاشته و به خانه عروس می‌بردند و اولین یلدای عروس و داماد را جشن می‌گرفتند.
امروزه حداقل در شهرهای بزرگ دیگر خبری از طبق‌های بزرگ نیست و از تزیینات مدرن و برجسته‌تری برای این منظور استفاده می‌شود، به‌عنوان‌مثال معمولاً هندوانه به شکل‌های خاص برش خورده و علاوه بر موارد ذکر شده ژله‌های رنگارنگ، شیرینی‌ها مختلف و حتی گاهی کیک نیز در میان خوراکی‌ها دیده می‌شود.
انتهای پیام/
نظرات بینندگان
