به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «شیرازه»، یکی از رویکردهای نوین در تغذیه، استفاده از غذاهای عملکردی (Functional Foods) است. این غذاها علاوه بر تأمین انرژی و مواد مغذی مورد نیاز بدن، اثرات فیزیولوژیکی مثبتی نیز دارند که به ارتقای سطح سلامت عمومی و پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کنند

تعریف غذاهای عملکردی

 غذاهای عملکردی به آن دسته از مواد غذایی گفته می‌شود که نه‌تنها نیازهای تغذیه‌ای روزانه را برطرف می‌کنند؛ بلکه با دارابودن ترکیبات فعال زیستی، در بهبود عملکرد دستگاه‌های مختلف بدن نقش دارند. این ترکیبات می‌توانند شامل پروبیوتیک‌ها پری‌بیوتیک‌ها، ویتامین‌ها آنتی‌اکسیدان‌ها اسیدهای چرب ضروری، فیبرهای غذایی و مواد فیتوشیمیایی باشند.
 
 غذاهای عملکردی ممکن است به‌صورت طبیعی چنین ترکیباتی را در خود داشته باشند «مانند ماهی‌های چرب که سرشار از امگا ۳ هستند»، یا از طریق غنی‌سازی و فراوری علمی، این ترکیبات به آن‌ها افزوده شده باشند «مانند شیر غنی‌شده با ویتامین D».

انواع و منابع غذاهای عملکردی

 پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که در صورت مصرف در مقادیر کافی، باعث بهبود سلامت دستگاه گوارش می‌شوند. این باکتری‌های مفید، تعادل میکروبی روده را حفظ کرده و به تقویت دستگاه ایمنی، کاهش التهابات روده‌ای و حتی کاهش اضطراب و افسردگی کمک می‌کنند و نیز منابع غذایی همچون ماست‌های پروبیوتیک، کفیر، کیمچی، تمپه، ترشی‌های تخمیری طبیعی را می‌توان از این دسته پروبیوتیک‌ها نام برد.

 پری‌بیوتیک‌ها (Prebiotics)

 پری‌بیوتیک‌ها یا همان فیبرهای غیر قابل هضمی هستند که توسط بدن انسان جذب نمی‌شوند؛ اما باعث تغذیه و تحریک رشد باکتری‌هایمفید روده می‌گردند آن‌ها عملکرد پروبیوتیک‌ها را بهبود می‌دهند و در سلامت گوارشی، کنترل قند خون و کاهش چربی خون مؤثرند و منابع غذایی آن‌ها را می‌توان سیر، پیاز، تره‌فرنگی، مارچوبه، موز نارس، جو دوسر نام برد.

 آنتی‌اکسیدان‌ها 

آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که با رادیکال‌های آزاد مبارزه می‌کنند تجمع این رادیکال‌ها در بدن می‌تواند منجر به پیری زودرس، سرطان، بیماری‌های قلبی و آسیب سلولی شود. آنتی‌اکسیدان‌ها از طریق مهار استرس اکسیداتیو، بدن را در برابر بسیاری از بیماری‌ها محافظت می‌کنند و منابع غذایی این آنتی‌اکسیدان‌ها شامل: چای سبز، توت‌ها انگور سیاه، گوجه‌فرنگی «لیکوپن»، سبزیجات برگ‌دار تیره است.
 
 غذاهای غنی شده (Fortified Foods)
 
 این نوع غذاها به‌صورت مصنوعی با ویتامین‌های مواد معدنی تقویت می‌شوند تا کمبودهای تغذیه‌ای در جوامع مختلف جبران شود و همچنین غذاهایی همچون: 
شیر غنی شده با ویتامین D برای پیشگیری از پوکی‌استخوان، آرد غنی شده با اسیدفولیک برای کاهش خطر نقص‌های مادرزادی، آب‌میوه‌های غنی شده با کلسیم برای سلامت استخوان‌ها استفاده می‌شود.

 اسیدهای چرب امگا ۳

 اسیدهای چرب امگا ۳ از خانواده چربی‌های غیراشباع هستند که نقش حیاتی در عملکرد مغز، سلامت قلب و کاهش التهاب دارند. آنها می‌توانند سطح تری‌گلیسرید را کاهش دهند و خطر سکته و حمله قلبی را پایین بیاورند و از این دسته از منابع غذایی می‌توان از ماهی‌های چرب مانند سالمون، تُن، دانه چیا، گردو، دانه کتان و... نیز نام برد.
 
 مطالعات متعدد نشان داده‌اند که مصرف منظم «غذاهای عملکردی» دارای پیامدها و فواید مثبتی همچون: کاهش فشارخون و کلسترول LDL، کنترل بهتر قند خون در بیماران دیابتی، بهبود عملکرد دستگاه ایمنی و کاهش دفعات ابتلا به سرماخوردگی، تسکین علائم سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، کاهش التهاب مزمن و کاهش خطر برخی از سرطان‌ها مانند سرطان روده بزرگ و نیز بهبود سلامت روان و کاهش علائم اضطراب و افسردگی «به‌ویژه در ارتباط با سلامت روده - مغز» هستند.

 چالش‌ها و مشکلات

 باوجود فواید چشمگیر، چالش‌هایی نیز در زمینه تولید و بازاریابی غذاهای عملکردی وجود دارد و همچنین اطلاعات نادرست برخی شرکت‌ها ممکن است از واژه «عملکردی» برای تبلیغات گمراه‌کننده استفاده شود بدون آنکه محصول واقعاً تأثیر اثبات شده‌ای داشته باشد.
 
هزینه بالا: قیمت این محصولات معمولاً از غذاهای معمولی بیشتر است که ممکن است دسترسی برابر را کاهش دهد.
 
 میزان اثربخشی: مقدار ماده فعال زیستی باید در سطحی باشد که اثر فیزیولوژیکی واقعی داشته باشد. برخی محصولات به‌قدری کم‌مقدار از ماده مفید دارند که تأثیر خاصی ندارند.

غذاهای عملکردی به‌عنوان یک راهبرد نوین در ارتقای سلامت عمومی، نقش مهمی در پیشگیری و کنترل بیماری‌های مزمن دارند؛ بااین‌حال، مصرف این غذاها باید آگاهانه و همراه با انتخاب‌های تغذیه‌ای درست باشد. همچنین نظارت علمی و مقررات دقیق برای تولید و تبلیغ این محصولات ضروری است تا مصرف‌کننده بتواند با اطمینان از مزایای واقعی آنها بهره‌مند شود.
 
نویسنده: نسترن نیک‌جو

 کارشناس ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی، دانشکده تغذیه و علوم غذایی