به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «شیرازه»، خداوند در آیه ۲۸۰ سوره بقره می‌فرماید:

 «وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَيْسَرَةٍ ۚ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»

 «و اگر [بدهکار] تنگدست بود [بر شماست که] او را تا هنگام توانایی مهلت دهید؛ و بخشیدن همه وام [و چشم پوشی و گذشت از آن در صورتی که توانایی پرداختش را ندارد] اگر [فضیلت وثوابش را] بدانید برای شما بهتر است.»

بر اساس تفسیر آیات، حکم اولیه این آیه، حمایت قاطع اسلام از قشر ناتوان اقتصادی و مستضعف است. مطابق دستور صریح «فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَيْسَرَةٍ»، مهلت دادن به بدهکاری که در پرداخت ناتوان است، بر طلبکار واجب است و اصل در زمان‌بندی بازپرداخت، توان مالی و استطاعت بدهکار است.

 این حکم نشان می‌دهد که نه تنها رباخواری ممنوع است، بلکه در بازپس‌گیری اصل سرمایه نیز باید جانب مدارا و نرمی رعایت شود. این حکم اخلاقی-حقوقی، اجبار بدهکارانی را که توانایی پرداخت دارند، بلا مانع می‌داند؛ اما در عین حال، حبس کردن بدهکارِ معذور (ناتوان در پرداخت) را نیز ممنوع اعلام می‌کند و در موارد اضطراری، وظیفه حکومت اسلامی را پرداخت بدهی فرد نادار تعیین می‌کند.

فضیلت بخشش؛ پاداشی معادل صدقه روزانه و اجر شهیدان

با وجود آنکه بازپس‌گیری وام حقّ مشروع طلبکار است، آیه با جمله «وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ»، برتری ساحت اخلاق بر حقوق را گوشزد می‌کند. گذشت از بدهکار نیازمند به مثابه یک عمل «صدقه» تلقی می‌شود و پاداش آن، طبق احادیث، بسیار عظیم است.

 برای مهلت‌دهندگان، پاداشی چون پاداش شهیدان ثبت می‌شود و برای هر روز که به بدهکار مهلت داده شود، پاداش صدقه‌دادن همان مبلغ برای طلبکار نوشته می‌شود.

 این برتری نه تنها به دلیل کسب رضایت خالق، بلکه به دلیل کسب رضایت دل محروم و ایجاد یک چرخه حمایتی در جامعه است، چرا که «مال فراموش می‌شود، ولی بخشیدن به نادار هرگز فراموش نخواهد شد.»

هشدار به سوءاستفاده‌کنندگان؛ مرز میان عسر واقعی و تأخیر عمدی

گرچه قانون اسلام حامی بدهکار نادار است، اما تأکید شده که بدهکار نباید از این موقعیت سوءاستفاده کند. تأخیر عمدی در پرداخت بدهی، بدون داشتن عذر موجه، گناهی بزرگ است. در حدیث تصریح شده است: برای کسانی که بدون عذر، بدهی خود را نمی‌پردازند، گناه «دزد» نوشته می‌شود.

 بدین ترتیب، نظام اقتصادی اسلام مرز بین فقر واقعی و بخل یا تباه‌کاری را مشخص می‌کند تا روح عدالت در اقتصاد اسلامی خدشه‌دار نشود. این مجموعه احکام در نهایت به انسان می‌آموزد که محدودیت ذاتی و ثروت‌دوستی بشر، مانع از درک حقیقت ارزش‌های والای انسانی است، مگر «إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» (اگر بدانید).

انتهای خبر/224224