از حافظیه تا مدرسه خان+ تصاویر
طبیعت، بناهای تاریخی و فرهنگی این شهر سالهاست که مسافرین زیادی را از سر تا سر جهان به سمت خودش جذب میکند.
شیراز را میبایست به عنوان یکی از بهترین مقاصد گردشگری ایران به شمار آورد که جاذبههای گردشگری پرتعدادی را چه برای مسافرین ایرانی و چه گردشگران خارجی در خود جای داده است.
شیرازه، جاذبه های گردشگری شیراز را در سلسه گزارش هایی منتشر می کند.
معرفی تعدادی از جاذبه های فرهنگی و تاریخی شیراز
دروازه قرآن یکی از دروازههای به جای مانده از دورههای قدیم در شیراز است که امروزه به عنوان یکی از آثار تاریخی این شهر به حساب میآید
دروازه قرآن در شمال شرقی شهر شیراز در تنگ الله اکبر میان کوه چهل مقام و کوه باباکوهی قرار دارد و در واقع در خروجی شیراز بسمت شهر مرودشت واقع شدهاست. این بنای تاریخی در کنار فلکه طاووسیه شیراز قرار دارد. دروازه قرآن در فاصله کمتر از ده متری مقبره خواجوی کرمانی و همچنین فاصله کمتر از پانصد متری باغ جهان نما و همچنین فاصله کمتر از هزار متری مقبره شاعر نامدار پارسی زبان حافظ شیرازی و باغ جهان نما قرار دارد.
آرامگاه حافظ شیرازی
خواجه شمسالدین محمد ملقب به «لسانالغيب» و متخلص به «حافظ» از غزلسرایان بنام است كه در حدود سال 726 هجري قمري در شیراز به دنیا آمد. پدرش بهاءالدین پيش از آنکه بتواند پسرش را سرپرستی و تربیت کند، دیده از جهان فرو بست. حافظ در شيراز به فراگيري دانش پرداخت و نزد استادان نامآور آن دوران مانند سيد شريف جرجاني و ابو عبدالله قوامالدين به فراگيري علوم و ادبيات پرداخت. وي سپس وارد دنياي سير و سلوك شد و مشرب عرفان اختيار كرد. حافظ همه قرآن را از بر داشته و آن را با چهارده روايت ميخوانده؛ از اين رو وي متخلص به حافظ است.
حافظ علاقه فراواني به شیراز داشت؛ از این رو بجز دو سفر کوتاه، در تمام عمر در شیراز اقامت گزید. حافظ در سال 791 هجري قمري دیده از جهان فروبست و وي را در مصلای آن زمان شیراز به خاک سپردند.
مجموعه سعدیه
نخستین جهانگردی که از آرامگاه سعدی نام برده، «ابن بطوطه» جهانگرد مراکشی است که در سال 748 هجري قمري؛ یعنی 57 سال پس از مرگ سعدی از آرامگاه وي بازدید كرده است.
بنای نخستين سعدی تا سال 1327 خورشيدي برپا بود تا اینکه به پیشنهاد انجمن آثار ملی فارس و تلاش علی سامی و علی اصغر حکمت، بنای در خور مقام شامخ سعدی ساخته شد. این بنا دارای گنبدی زیبا است که در جلوی آن ایوانی تالار مانند قرار دارد كه توسط هشت ستون سنگی نگه داشته میشود.
در بنای جدید، قبر سعدی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشیکاری شده قرار دارد. در داخل باغ و در محوطهاي پایینتر از سطح زمین، چشمه آب زلالی در جریان است. در ميانه این مکان، حوضچهای قرار دارد که آن را حوض ماهی مینامند. بر پايه یک سنت قدیمی، مردم شیراز برای برآورده شدن حاجات خود در حوض ماهی سکه میاندازند.
ارگ کریمخاني، مهمترین و بزرگترین بنای دوران زندیه است که در سال 1180 هجري قمري به دستور کریمخان زند ساخته شده است. این ارگ، مرکز حکومتی کریمخان و خاندان زند و همچنين محل سکونت آنان بوده است. این ساختمان با زیر بنای 4000 متر مربع و در زمینی به گستردگي 12800متر مربع بنا شده است.
دیوارهای آجری این بنا، 12 متر ارتفاع دارند و در هر چهار گوشه ارگ، برجی به ارتفاع حدود 15 متر قرار دارد. بر روی بدنه دیوارها و برجها، نگارههای ساده و زیبای آجری دیده میشود. بر سردر ارگ، صحنه نبرد کشته شدن دیو سفید به دست رستم به صورت کاشیکاری هفت رنگ نقش بسته است. این کاشیکاری در دوران قاجاریه به ارگ افزوده شده است.
یک هشتی، ورودی ارگ را تشکیل میدهد که از یک سو به حیاط خلوت و از سويي دیگر، به محوطه داخلی ارگ راه پیدا میکند. ارگ دارای شاهنشین شمالی (زمستاننشین)، شاهنشین جنوبی (تابستاننشین) و ساختمان غربی چهار فصل است. برخلاف نمای بیرونی، ساختمان داخلی ارگ از نمای زیباتری برخوردار است.
داخل اتاقها با نقشهاي اسلیمی، ترنج و گل و مرغ تزئین شده است. پس از سرنگوني حکومت زندیه و روی کار آمدن سلسه قاجار، ارگ به دارالحکومه تبدیل شد و به مکانی برای استقرار والیان و حاکمان فارس تبدیل گردید و تا اوایل سلطنت پهلوی به عنوان زندان مورد استفاده قرار ميگرفت.بخشی از تزئینات این بنا، توسط خاندان قاجار به تهران منتقل شد. اين بنا در سال 1351 خورشيدي در فهرست آثار ملی ثبت شد.
نارنجستان قوان
ساخت نارنجستان قوام توسط علی محمدخان قوامالملک دوم در سال 1290 هجري قمري آغاز و در سال 1305 هجري قمري توسط فرزندش محمد رضا خان قوامالملک به پایان رسید. این باغ محل حکومت خاندان قوامالملک و همچنين براي تشکیل جلسات عمومی و نشستهای بزرگان و اشراف در دوران قاجار مورد استفاده قرار میگرفته است. این باغ به دلیل داشتن درختان نارنج فراوانش به «نارنجستان» معروف شده است. مساحت کل نارنجستان 3085 متر مربع است که حدود 940 متر آن زیربناست. عمارت نارنجستان دربرگيرنده دو طبقه و یک طبقه زیرزمین است. ساختمان بیرونی نارنجستان به وسیله تونلی به اندرونی خانه زینتالملک متصل میشده است. نارنجستان مدتها محل اقامت خاندان قوام بود و در دهه چهل از سوی ابراهیم قوام به دانشگاه شیراز واگذار شد. اين مجموعه پس از انقلاب اسلامی بازسازی شد و هم اینک به عنوان موزه مورد بازدید گردشگران قرار میگیرد.
باغ ارم
در اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار این باغ به مدت 75 سال به دست سران ایل قشقایی افتاد. در روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، حسنعلیخان نصیرالملک، ساختمانی زیبا در آن پیریزی کرد اما با مرگ وی در سال 1311 هجري قمري، خواهرزاده او ابوالقاسمخان (نصیرالملک دوم) امور باغ را برعهده گرفت و ساختمان نیمهکاره دایی خود را کامل کرد و آن را به نحو شایستهای به پایان رساند که تاکنون باقی مانده است.
این بنای ارزشمند را حاج محمد حسن، معمار برجسته دوران قاجار ساخت. پس از آن باغ به دليل بدهی مالکان به تصرف دولت درآمد و به دانشگاه شیراز واگذار شد. این باغ در بين سالهای 1345 تا1350 خورشيدي بازسازی شده و در سال 1359 خورشيدي به باغ گیاهشناسی تبديل گردید.
برجستهترین ویژگی این بنا، ایوان مرکزی دو طبقه آن است. در قسمت بالايي این بنا، هلالی وجود دارد که بر روی آن نقوش کاشیکاری شده شامل شخصیتهای تاریخی، ادبی و اسطورهای است که به گونه زیبایی به نمایش گذارده شدهاند. در میان این شخصیتها، میتوان به نقش ناصرالدین شاه سوار بر اسب سفید، حضرت سلیمان(ع)، یوسف و زلیخا، داستانهای فردوسی و نظامی و نقش داریوش هخامنشی اشاره كرد. بر روی ازارههای عمارت، اشعاری از سعدی، حافظ و شوریده شيرازي به خط نستعلیقِ میرزا علی نقی، خطاط دوران قاجار کار شده است.
سراى مشير که آن را سراى گلشن هم مىگويند جنب بازار وکيل قرار دارد و از يادگارهاى مرحوم ميرزا ابوالحسن مشيرالملک است. چون کاشيکارىهاى زيبا و ريزهکارىهاى چوبى و شيشههاى الوان درکهاى آن رو به انهدام بود، در سال ۱۳۴۸ تحت تعمير و مرمت قرار گرفت. درکهاى فرسوده و شکسته آن نوسازى گرديد و حوضخانه آن هم که از حيث کاشيکارى و مقرنسکارى بىنظير است به شکل چايخانه درآمد و اطاقهاى آن براى نمايش هنرهاى دستى و محلى فارس اختصاص يافت و به «سراى هنر» معروف شد.
روبروی ارگ کریمخان باغی است که عمارت هشت ضلعی بسیار زیبایی را در خود جای داده است. این عمارت به نام کلاه فرنگی خوانده میشود و موزه ای زیبا در آن دایر است. از جمله اقلام با ارزش درون موزه می توان از شمشیر کریم خان زند و قرآن های هفده من دوازه قرآن نام برد.
باغ عفیف آباد
باغ عفیف آباد که آن را باغ گلشن نیز می نامند در مغرب شیراز و در جنوب خیابان قصرالدشت و در انتهای خیابان عفیف آباد واقع است. این باغ به نظر آنوبانینی، یکی از قدیمی ترین و زیباترین باغ های شیراز بوده و مساحت آن حدود 127 هزار متر مربع می باشد. این باغ در دوره صفویه از جمله باغ های آباد شیراز و مقر پادشاهان وقت بوده است. سازنده عمارت فعلی باغ با 17000 متر مربع زیربنا، میرزا علی محمدخان قوام الملک دوم می باشد که آنرا احداث نموده و قنات "لیمک" را که در 15 کیلومتری باغ و در محل قصر قمشه بود برای مشروب نمودن باغ خریداری کرد.
خانه زینت الملک
خانه زینتالملک یا زینتالملوک یکی از آثار به جای مانده از دوره قاجار است که ساخت آن در حدود سال ۱۲۹۰ ه. ق توسط علی محمد خان قوام الملک دوم آغاز و در سال ۱۳۰۲ ه. ق به اتمام رسیدهاست. سقف بیشتر اتقاهای این خانه چوبی است که با نقاشی تصاویر گوناگونی از حیوانات، پرندگان و گل و بوته آراسته شدهاست.
باغ جهان نما پشت آرامگاه حافظ و در امتداد خیابانی که به دروازه قرآن منتهی می شود واقع شده. باغی تاریخی است و فضای سبز بسیار زیبایی دارد.
این باغ در شمال شرقی شیراز و در نزدیکی آرامگاه سعدی واقع شده است. آب که از چشمه قنات آرامگاه سعدی جاری است این باغ را مشروب می سازد. تمام باغ با درختان نارنج پوشیده شده است. باغ دلگشا در دوره صفویع از باغ های معروف شیراز به شمار می آمده است. عمارت ارزنده ای از زمان قاجاریه در میان این باغ دیده می شود.
بازار وکیل
این بازار از شاهکارهای مهماری دوره زندیه است که هنوز پر جنب و جوش به حیات خود ادامه داده است. بازار وکیل در محله درب شاهزاده جنب مسجد وکیل واقع گردیده و از ویژگی های این بازار می توان به زیبایی و معماری خیره کننده و طاق های ضربی با حفره های تعبیه شده در آن اشاره نمود که به منظور تهویه هوا ساخته شده است.
حمام وکیل
حمام وکیل در دوره زندیه بهدست کریم خان زند ساخته شد. این حمام در کانون شهر شیراز و نزدیک دیگر بناهای زمان زندیان، همچون بازار وکیل و مسجد وکیل جای دارد. از بخشهای نگریستنیِ این حمام، بخشی به نام شاهنشین است که ویژه شاه بودهاست. این بنا با شماره ۹۱۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت و نگاشته شدهاست.
کمالالدین ابوالعطا محمود بن علی بن محمود، متخلص به خواجوی کرمانی، شاعر و عارف بزرگ و برجسته ایرانی سده هشتم، در تاریخ سوم دی ماه سال 669 خورشیدی، مطابق با 20 ذی الحجه سال 689 ه. ق. در کرمان به دنیا آمد. او را "نخلبند شعرا"، "خلاق المعانی" و "ملک الفضلا" نامیده اند. خواجوی کرمانی فضایل مقدماتی را در کرمان کسب و سپس راهی شیراز شد و از محضر پرفیض علمای آن دیار توشهها اندوخت.
تکیه هفت تنان که یکی دیگر از بناهای کریم خان زند می باشد؛ باغ مصفایی است که در شمال آرامگاه حافظ در دامنه کوه تخت ضرابی (کوه چهل مقام) قرار گرفته و علت نامگذاری این بنا به هفت تنان، وجود هفت قبر از هفت عارف در این باغ است که کریم خان زند روی هر کدام، سنگ بزرگ بدون کتیبه ای نصب کرده است.قسمت جالب و تاریخی این بنا تالاری است که سقف آن بر دو ستون بزرگ یکپارچه استوار گردیده است.
مدرسه خان
مدرسه خان مدرسهای تاریخی است که توسط اللهوردی خان گرجی و پسرش امام قلی خان در شهر شیراز و همزمان با حکومت شاه عباس صفوی ساخته شده است. اللهوردی خان گرجی با این اقدام خود، دانشگاهی به مفهوم واقعی آن روز بنیان گذاشت، که در آن افزون بر حکمت، فقه، ادب، نجوم، علم حساب، هندسه، زمینشناسی، جانورشناسی، گیاهشناسی و شیمی تدریس میشد. ملاصدرا در پناه فرهنگ دوستی و آزاد اندیشی الله وردی خان گرجی تألیفات فراوانی از خود بر جای گذاشت، اما مهمترین حاصل عمر وی بنیاد نهادن حکمت متعالیه بود. بدین وسیله یک گرجی مسیحی زاده به عالم تشیع خدمتی عظیم نمود.