اشعار ضعیف مداحی‌ها؛ محصول شاعران کم‌سواد
با فرارسیدن محرم و برپایی هیئات عزاداری، مداحان به‌دنبال انتخاب اشعار عاشورایی برای ارائه در مجالس هستند. اما آنچه در این سال‌ها آزاردهنده شده، خواندن اشعار سبک و سطح پایین توسط برخی مداحان در این محافل است.
نوار مغز سرم در محضر دکترا خط‌خطی و قاطی بود
طبیب توی مطب متحیر صدا زد
این چه نوار مغزی بود، این چه نوار مغزی بود
می‌دونی چی دادم من جواب دکتر، علت عیبش اینه آقای دکتر
من روانی‌ام، روانی حسین
خط‌خطی شده از عشق حسین
باز باز بی‌قرارم کاری به طبیبا من ندارم
می‌زنم سرمو توی دیوار، کاری به کسی ندارم...
این شعر سخیف را که چند سال قبل یکی از مداحان در مجلس امام حسین(ع) خوانده و مردم هم با آن سینه زده‌اند را مقایسه کنید با این شعر جاودان مرحوم چایچیان که سال‌هاست خوانده می‌شود و همچنان محبوب است؛
امشب شهادت‌نامه عشاق امضا می‌شود
فردا ز خون عاشقان، این دشت دریا می‌شود
امشب کنار یکدگر، بنشسته آل مصطفی
فردا پریشان جمعشان، چون قلب زهرا می‌شود
امشب صدای خواندن قرآن به گوش آید ولی
فردا صدای الامان، زین دشت برپا می‌شود
امشب کنار مادرش، لب‌تشنه اصغر خفته است
فردا خدایا! بسترش، آغوش صحرا می‌شود...
چند سالی است که برخی اشعاری که در مدح و مرثیه ائمه اطهار و به‌ویژه امام حسین(ع) در هیئات و مجالس مذهبی توسط مداحان خوانده و شنیده می‌شود، انسان را شوکه می‌کند. سطح اشعار هم از نظر ادبی و فنی و هم به لحاظ محتوا آنچنان ضعیف و نازل هستند که به‌سادگی می‌توان گفت وهن حضرات معصومین است. به کار بردن این اشعار توسط برخی از مداحان معروف و ایجاد شور و هیجان و تکرارشان در تلویزیون باعث می‌شود حاضران در هیئت به ضعف محتوای شعر فکر نکنند و گاهی این نوحه‌ها فراگیر و زمزمه هم می‌شوند.
این در حالی است که دیوان‌های شاعران آیینی گذشته و نیز کتاب‌های شعر شاعران جوان، باسواد و خوش ذوق وجود دارند و در دسترس همه هست، آثاری که هم مظلومیت این معصومان را وصف کرده و در عین این وصف، جایگاه عظیم و شأن آنها را حفظ کرده است. اما میل به خواندن شعر جدید و ناشنیده و هماهنگی شعر با آهنگ‌های امروزی، باعث روی آوردن مداحان به شعرهای سست و ضعیف شده است. در گفت‌وگو با مصطفی محدثی‌خراسانی، شاعر معاصر کشورمان به بررسی چرایی این اتفاق و نزول سطح اشعار هیئت‌ها پرداختیم.
به هر قیمتی اشک می‌گیرند
محدثی‌خراسانی درباره کیفیت ادبی اشعاری که در هیئت‌ها خوانده می‌شود، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: این بحث، سال‌هاست که مطرح شده و کارشناسان بسیاری در بحث آسیب‌شناسی اشعار هیئت‌ها صحبت کرده‌اند که به اعتقاد من تأثیرات مثبتی هم داشته است. باید امیدوار باشیم که این روند، رو به اصلاح و پیشرفت برود. مهم‌ترین مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است: کسانی که این اشعار را می‌سرایند و برای خواندن در هیئت‌ها انتخاب می‌کنند، بیشترین دغدغه‌شان تأثیرگذاری عاطفی بر مخاطب است. این افراد به هر قیمتی می‌خواهند در مراسم سوگواری و شهادت اهل‌بیت اشک مخاطب را دربیاورند و اگر مجالس مولودی و شادمانی باشد هم به هر قیمتی تلاش می‌کنند مخاطب را به وجد بیاورند.
وی در ادامه افزود: این مسئله گاهی به هدف اصلی تبدیل می‌شود و می‌گویند هدف وسیله را توجیه می‌کند. در واقع اینها به هر مضمون و تعبیری چنگ می‌اندازند که به هدف برسند که اصلاً روش درستی نیست. من با گریستن بر اهل‌بیت و شادمانی در شادی‌های آنها نه‌تنها مخالف نیستم، بلکه به‌شدت هم موافق هستم، اما به این نوع اشعار نقد دارم.
ناهوشمندی نظام فرهنگی
وی با توجه به این نکته که بسیاری از اشعار نوحه‌ها به زبان محاوره است و وزن‌های اصلی آنها شکسته شده، بیان کرد: اینها همه تبعات ناهوشمندی نظام فرهنگی ما است. در حوزه موسیقی هم این ولنگاری را داشتیم و موجب شده که هر کلام سخیف، مبتذل و دارای ضعف تألیف و اشکالات دستوری به‌عنوان ترانه به رسانه‌های ما و به ذوق و سلیقه مردم تحمیل شود و ذوقشان را عوض کند. این اتفاق در برخی از اشعار هیئتی هم افتاده است. به‌ظاهر سهل بودن این‌گونه شعر گفتن در زبان محاوره خیلی‌ها را به این توهم انداخته که می‌توانند دست به قلم شوند و بدون اینکه دارای مطالعات پیشینی در این حوزه باشند و به ظرفیت و ظرائف زبان فارسی تسلط داشته باشند، شعر محاوره‌ای بنویسند. آسیب‌های زیادی از این بابت متوجه شعر آیینی و جایگاه زبان فارسی شده است. البته که هر شعر محاوره‌ای محکوم به ابتذال و ضعف نیست.
اشعار محاوره‌ای خوب
«ما شعرهای محاوره‌ای خیلی خوب و تأثیرگذاری داشته و داریم. کسانی هستند که همه راه‌های شعر را تجربه و آزموده‌اند و ورزیده شده‌اند و زبان محاوره‌ای را برای ارتباط بیشتر با مخاطب انتخاب کرده‌اند. این افراد با کسانی که از سر ناتوانی به این زبان روی آورده‌اند، متفاوت هستند.»
نمی‌توان از شعر گفتن افراد جلوگیری کرد
این شاعر در پاسخ به این پرسش که چه کسانی باید به این‌گونه اشعار و ابیات که مداحان در مداحی‌ها می‌خوانند نظارت کنند، عنوان کرد: ما نمی‌توانیم از شعر گفتن یا محبت کسی که با اندک سرمایه‌ای از لحاظ سواد زبانی دارد و می‌خواهد در این حوزه کار کند، جلوگیری کنیم. اما می‌توانیم کسانی که پل ارتباطی ادبیات ما با مخاطب هستند که بیشتر هم مداحان و مرثیه‌سران اهل بیت هستند را متوجه این مشکلات کنیم. با کمک از تشکل‌های مداحان و ناشران، سطح سواد این گروه از شاعران و مداحان را بالا ببریم و این افراد را با شأن و جایگاه ائمه از یک سو و از طرف دیگر با زبان فارسی آشنا کنیم که بتوانند انتخاب‌های شایسته‌ای از شعر و ادبیات داشته باشند.
برخی مداحان سواد و اطلاعات تاریخی کافی ندارند
مصطفی محدثی‌خراسانی درباره همخوانی نداشتن محتوای برخی اشعار با زندگی ائمه اطهار و به عبارتی، مستند نبودن اشعار گفت: متأسفانه این مسائل در اشعاری وجود دارد که ناشی از همان عدم مطالعه و آشنایی کافی و اشراف به تاریخ و کتب معتبر است. برخی از شعرا و مداحان سواد و اطلاعات تاریخی لازم درباره تاریخ اسلام را ندارند و مداحان هم برای اینکه کارشان راه بیفتد، این آثار را می‌خوانند.
چه کیمیا به زمین ریخت
شعری در وصف ظهر عاشورا را که سروده مصطفی محدثی خراسانی است را بخوانید؛
اگرچه باغِ پر از لاله تو پرپر شد
زمین برای همیشه، شهیدپرور شد
زمین برای همیشه به قصد یاری تو
تمام پاسخ آن پرسش مکرر شد
زمین به یمن نفس‌های عاشقانه تو
پر از طراوت دل‌های دردباور شد
چه کیمیا به زمین ریخت حلق تشنه تو
که خاک در نفس آسمان معطر شد؟!
تو ذوالفقار شدی با دو تیغ، در دو نبرد
جهاد اکبر تو هم‌رکاب اصغر شد
به ظهر واقعه آدم به نام تو بالید
اگر چه چشم تمام پیمبران تر شد
کنون دوباره تو و کربلا و عاشورا
سپاه اندکت اما هزار لشکر شد
گفت‌وگو از هنگامه ملکی
نظرات بینندگان
