یکی از مهم ترین تبعات شیوع ویروس کرونا در کشور، تحت تاثیر قرار گرفتن فعالیت های اقتصادی وکسب و کارهای مختلف است. اگرچه این ویروس، تمام کشور را درگیر خود کرده و آحاد مختلف جامعه را در معرض خطر قرار داده اما به نظر می رسد بعضی از اقشار، بیشتر در معرض آسیب ها و فشارهای اقتصادی حاصل از آن هستند. در حقیقت، رکود اقتصادی حاصل از گسترش این بیماری، طبقات پایین جامعه و افراد فقیرتر و محروم را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد. زیرا اولا نیازهای اقتصادی این دسته از افراد، به دلیل عدم برخورداری از سرمایه های انباشت شده، بیشتر وابسته به درآمد جاری و روزانه ی آنان است؛ درآمدی که در دوران فراگیری این ویروس، به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و کاهش قابل توجهی یافته است. ثانیا، سبک زندگی و امکانات طبقات پایین تر به گونه ای است که قدرت انتشار و اثرگذاری این بیماری در میان این طبقات بسیار بیشتر است. در چنین مواقعی است که حضور موثر و به موقع دولت، می تواند کمک شایانی به این قشر کرده و از رسیدن آسیب های جدی اقتصادی و اجتماعی جلوگیری نماید. در ادامه، اقداماتی که دولت می تواند در این راستا انجام دهد، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

اقدامات قابل انجام جهت حمایت از اقشار آسیب پذیر

الف) پرداخت یارانه هدفمند به طبقات خاص

در اثر شیوع ویروس کرونا، تعدادی از مشاغل با رکود جدی مواجه شده اند که باید صاحبان این مشاغل مورد توجه قرار گیرند. به طور خاص، آن دسته از افرادی که از طریق درآمدهای به اصطلاح روزمزد، مخارج زندگی خود را تامین می کردند، باید بیشتر از سایرین مورد حمایت قرار گیرند. اولین اقدام در این راستا، شناسایی و تعیین آن دسته از کسب و کارها و مشاغلی است که هم بیشتر تحت تاثیر این بیماری قرار گرفتند و درآمد حاصل از آن ها برای صاحبان این مشاغل، به صورت جاری و روزانه است. اقدام بعدی، اولویت بندی این افراد از حیث نیاز به پرداخت یارانه معیشتی است؛ به گونه ای که افرادی که نیاز جدی تری به حمایت معیشتی دولت دارند، در اسرع وقت مشمول پرداخت یارانه بشوند. در این راستا، لازم است سرپرستان خانوارهای کم درآمدی که تحت پوشش بیمه های اجتماعی و درمانی نیستند و به واسطه ابتلا به بیماری کرونا، به طور موقت از صحنه کار و فعالیت اجتماعی دور مانده اند، و نیز خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی و زنان سرپرست خانوار، در اولویت این حمایت معیشتی قرار بگیرند.

نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که یکی از هزینه های عمده خانوارهای کم درآمد و کم بضاعت، هزینه اجاره منازل مسکونی است که بسیاری از خانواده ها حتی پیش از شیوع این ویروس، به سختی از عهده آن برمی آمدند. گسترش ویروس کرونا و رکود اقتصادی حاصل از آن، سبب شد تا این دسته از خانوارها، بیش از پیش با مشکل پرداخت اجاره منزل دست به گریبان شوند، تا جایی که این موضوع را به یکی از مهم ترین دغدغه ها و بزرگترین معضل آنان تبدیل کرده است. لذا لازم است، اجاره نشین بودن خانوارها، به عنوان یکی از اصلی ترین مولفه های تعیین کننده در شناسایی خانواده های دارای اولویت جهت برخورداری از حمایت معیشتی دولت، در نظر گرفته شود.

ب) ایجاد حسابی متمرکز جهت جمع آوری کمک های مردمی

در کنار حمایت های دولت از اقشار آسیب پذیر، به منظور جمع آوری کمک های مردمی جهت پرداخت به نیازمندان و کارگران کم درآمدی که از کار بیکار شده اند و اندوخته زیادی جهت تامین معیشت خانواده و مدیریت زندگی خود در دوران رکود فعلی ندارند، بهتر است یک حساب متمرکز ایجاد شود تا از طریق آن، حمایت های انسان دوستانه مردمی نیز جمع آوری شود. تجربه نشان داده است که در مواقع بروز بحران، کمک های مالی از سوی مردم توانسته است به عنوان یکی از منابع قابل توجه در جهت رفع نیاز افراد بحران زده، ایفای نقش نماید. راه اندازی این حساب و تبلیغات لازم جهت جمع آوری کمک های مردمی، می تواند توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بانک مرکزی و سازمان صدا و سیما، زمینه سازی و تسهیل گردد.

ج) استفاده از ظرفیت سازمان های مردم نهاد و خیریه ها

به منظور حمایت مادی و معنوی از اقشار ضعیف و گروه های آسیب پذیر و به ویژه آن دسته از افرادی که در حاشیه شهرهای و محلات فقیرنشین ساکن هستند، بهتر است از ظرفیت سازمان های مردم نهاد و خیریه ها، چه در امر جمع آوری کمک های مردمی و چه در تخصیص و توزیع کمک های جمع آوری شده میان نیازمندان، تا حد امکان استفاده شود تا روند کمک رسانی تسریع و تسهیل گردد.

راه‌های تامین منابع مالی جهت حمایت های دولتی

منابع مالی برای پرداخت یارانه معیشتی و یا تهیه اقلام بهداشتی و کالاهای اساسی برای جامعه هدف، می تواند از طرق زیر تامین گردد:

الف) منابع مربوط به سهمیه بنزین سفرهای نوروزی

با توجه به شیوع ویروس کرونا و الزام به عدم مسافرت و خانه نشینی مردم، منابعی که قرار بود برای سهمیه بنزین خودروها در ایام نوروز اختصاص داده شود، اکنون می تواند جهت حمایت های معیشتی مذکور مورد استفاده قرار گیرد.

ب) منابع حاصل از صادرات فراورده های نفتی از محل ظرفیت آزادشده حاصل از کاهش مصرف روزانه بنزین

با توجه به شرایط خاص فعلی و کاهش چشمگیر ترددها و در نتیجه، کاهش مصرف روزانه بنزین، ظرفیت قابل توجهی از طریق بنزین مصرف نشده آزاد می شود که می توان از این ظرفیت آزادشده، به منظور صادرات فراورده های نفتی و کسب درآمد از این طریق استفاده نمود. لذا این درآمد نیز می تواند به عنوان منبع دیگری جهت پرداخت های حمایتی دولت، مورد توجه قرار گیرد.

در رابطه با حمایت جهت تهیه اقلام بهداشتی ضروری، از آن جایی که هدف، کنترل شیوع بیماری است، حمایت در این زمینه باید به صورت کالایی و نه نقدی صورت پذیرد. البته به منظور کاهش مراجعات خارج از منزل مردم و کاهش ازدحام جمعیت، بهترین راه این است که بسته های شامل نیازهای اولیه به همراه اقلام بهداشتی ضروری به صورت خانه به خانه توزیع شود. دولت برای این کار، نیاز به نیروی کار دارد که می تواند آن را از طریق افرادی که به دلیل این بیماری، شغل خود را از دست داده اند، تامین نماید.

اساساً یکی از اقداماتی که دولت می تواند در راستای جبران درآمدهای از دست رفته خانوارها انجام دهد، این است که آن دسته از نیروی کار را که به دلیل این بیماری از کار بیکار شده اند، در مشاغل جدید ایجاد شده به خدمت بگیرد. به این صورت که برای فعالیت هایی که دولت در بازه زمانی کنترل شیوع کرونا انجام می دهد، از جمله توزیع اقلام ضروری بهداشتی و کالاهای اساسی به صورت خانه به خانه، یک پلتفرم از نیروی کاری که شغل خود را از دست داده اند و یا سایر نیروی کار در بین اقشار محروم استفاده کند. در این صورت، هم افرادی که شغل خود را از دست داده اند، مشغول کار می شوند و درآمد خود را باز می یابند و هم نیروی کار مورد نیاز برای خدمات رسانی دولتی فراهم می گردد.

این برنامه، به برنامه مشاغل اجتماعی معروف است و به این صورت عمل می کند که موقعیت شغلی اجتماعی موجود را مشخص کرده و با دستمزد تعیین شده پیشنهاد می دهد. این برنامه، هم در هند و در امریکا در دوران پس از رکود بزرگ به اجرا گذاشته شده است و قدرت غربالگری خوبی نیز دارد؛ زیرا باعث می شود تا اگر فرد امکان کسب درآمد بیشتر دارد، پیشنهاد شغل را قبول نکند. لازم است توجه شود که چنین برنامه هایی با هزینه کم (ایجاد پلتفرم برای ارتباط دهی بین متقاضیان شغل و مشاغل اجتماعی موجود) منفعت زیادی در پی دارد و از این رو باید حتما در دستور کار قرار گیرد.