با زمزمه های انصراف خالد مشعل، رهبر جنبش حماس برای دور بعدی انتخابات درون حزبی، این روزها تعابیر و تفاسیر مختلفی از تغییر و تحولات موجود در درون این جنبش به گوش می رسد. با توجه به تبعات مهم این تصمیم، اعضای این جنبش در بیانیه ای از مشعل خواسته اند که در تصمیم خود تجدیدنظر کند.

 از سویی برخی از رسانه ها و مطبوعات خارجی نیز این اعلام را ناشی از تغییر مشی و موضع سیاسی حماس متأثر از انقلاب های خاورمیانه ارزیابی کرده اند. حال آنکه واقعیت گویای مسائل دیگری است. اول اینکه، طبق میثاق نامۀ جنبش حماس مدت ریاست در دفتر سیاسی 4 سال است. مدت ریاست خالد مشعل بر دفتر سیاسی تا به امروز قریب 12 سال شده است. در حالی که میثاق نامۀ حماس اجازه ابقاء در این پست را تنها برای دو دوره ممکن ساخته است.

 دورۀ ریاست خالد مشعل در سال 2008 به پایان رسید ولی پایان آن با حملۀ اسراییل به نوارغزه همزمان شد و از همین رو دفتر سیاسی حماس تصمیم گرفت بار دیگر مشعل را برخلاف میثاق و با توجه به شرایط وقت بر ریاست دفتر ابقاء و از این رو وی برای دورۀ سوم انتخاب شد.

 اما امروز با پایان یافتن دور سوم ریاست خالد مشعل او اعلام کرده است که راضی به تغییر میثاق برای ابقای مجدد در این پست نیست و ترجیح می دهد که جای خود را به گزینه های دیگری بدهد. از این رو انصراف مشعل از کاندیداتوری به معنای تأیید شایعات موجود در خصوص ماهیت و مشی این جنبش نیست.

 این در حالی است که بخش مهمی از اعضای جنبش همچنان مایل به باقی ماندن مشعل در این پست هستند و برخلاف میل باطنی رهبر حماس از او خواسته اند که در این جایگاه قرار گیرد. البته برای تحقق این تصمیم در متن میثاق حماس باید تغییر صورت گیرد. اگر این اتفاق بیفتد خالد مشعل می تواند برای یک دورۀ دیگر انتخاب شود و اگر این انتخاب نیفتد فرد دیگری باید جایگزین وی شود. قطعاً موضوع کناره گیری خالد مشعل ارتباطی با شرایط سیاسی شناور و سیال منطقه ندارد بلکه تنها مربوط به انضباط تشکیلاتی و پایبندی به میثاق حماس است.

 شاید یکی از دلایل این شایعات، شائبۀ انتقال دفتر حماس از سوریه باشد. اما ذکر این مسئله ضروری است که فارغ از صحت و سقم این مسئله، جنبش حماس همچنان پایگاه و دفتر خود را در سوریه حفظ خواهد کرد. البته دولت اردن پیشنهاد کرد که دفتر حماس از سوریه به امان(پایتخت اردن) منتقل شود. اما معضلات عمده ای بر سر راه پذیرش این دعوت وجود دارد.

 بزرگترین چالش دولت اردن با اسلامگرایان و به خصوص حزب امل اسلامی است. حزب امل اسلامی از مهمترین حامیان جنبش حماس است و دولت اردن برای تضعیف جنبش اسلامی داخلی اردن دست به هرکاری می زند. کمااینکه با توافق فتح و حماس و امضای سند آشتی ملی در قاهره، شاهد آن بودیم که دولت اردن از این اقدام شوکه شده و ملک عبدالله شتابزده به رام الله رفت و محمود عباس را تحت فشار قرار داد که اولاً پای حماس را به کرانۀ باختری باز نکند و دوم اینکه گفتگو با اسراییل را آغاز کند.

 دور جدید گفتگوهای استکشافی که طی هفته های اخیر در امان آغاز شده نیز با مدیریت و تحت چتر حمایتی اردن در حال صورت گرفتن است. این شواهد نشان می دهد که اردن نمی تواند پایگاهی برای حماس انقلابی باشد، مگر اینکه حماس ماهیت خود را تغییر دهد و در اصول و دیدگاههای خود تغییرات اساسی ایجاد کند.

البته در حال حاضر حماس آمادگی تغییر ماهیت و دیدگاه را ندارد و به همین دلیل پس از بررسی های متعدد، حماس، انتقال به اردن را کاملاً منتفی دانست. حتی بسیاری از کادرهای اصلی حماس اعلام کردند که رفتن به اردن، پذیرفتن نقشی که اردن در روند صلح به سایرین دیکته می کند و این یعنی سقوط قطعی برای جنبش بزرگی همچون حماس.

 گزینۀ دوم برای انتقال دفتر حماس، مصر است. گفتنی است جنبش حماس به تازگی دفتری در این کشور باز کرده است. با این حال انتقال کادر رهبری حماس از سوریه به مصر اساساً مطرح و حتی به مصلحت نیست؛ چرا که به رغم آغاز به کار پارلمانِ مردمی مصر، بخش اجرایی دولتِ موقت همچنان بازماندگان رژیم حسنی مبارک هستند و از این رو حماس نمی تواند با توجه به شرایط امنیتی خود و همچنین تهدید به ترور رهبران حماس از سوی اسراییل در فضای باز و دوگانه ای همچون مصر استقرار یابد.

 لذا انتقال دفتر حماس از سوریه در حال حاضر برای رهبران این جنبش مطرح نیست و شرایط ایجاب می کند که حماس همچنان در سوریه بماند. چرا که معارضۀ سوریه نیز مشکل خاصی با جنبش حماس ندارند و اگر در آینده اسلامگرایان سوری نیز قدرت را در دست گیرند، خطری برای حماس وجود نخواهد داشت. از همین روست که حماسی ها اساساً به ترک سوریه فکر نمی کنند.

 شایعات موجود در باب تغییر ماهیت حماس و ... را باید ریشه در موج خبرسازی جبهۀ سازش علیه سوریه و قرار گرفتن این کشور در جبهۀ مقاومت ارزیابی کرد. انصراف خالد مشعل فارغ از همه شایعات رسانه ای جبهۀ سازش تنها باید در چهارچوب محدودیت زمانی و همچنین تغییراتی که قرار است در میثاق نامۀ حماس صورت گیرد، ارزیابی کرد.

 حسین رویوران کارشناس خاورمیانه

منبع :‌بیداری اسلامی