زندگی ماشینی و مدرن و نداشتن دقت کافی برای تهیه غذاهای سنتی، جذابیت و طعم مطلوب فست فودها به علت وجود انواع افزودنی و چاشنی ها و چربی زیاد، دسترسی آسان به فست فودها و افزایش روزافزون رستوران های متنوع و رنگارنگ، تبدیل شدن رستوران های عرضه این نوع غذاها به محلی برای گذران اوقات فراغت به ویژه در بین جوانان، قیمت مناسب این نوع غذاها نسبت به غذاهای سنتی از جمله علل گرایش زیاد به مصرف فست فودها است.

این نوع غذاها به علت دارا بودن چربی و قند زیاد، پرانرژی و پرکالری بوده و منجر به ذخیره سازی چربی اضافی در بدن و چاقی می شوند. چربی موجود در فست فودها حاوی اسیدهای چرب اشباع با ترانس بالا مثل روغن های هیدروژنه، مارگارین و چربی های جامد است که منجر به افزایش کلسترول خون می شود. از آنجا که برای نگهداری طولانی مدت این غذاها از انواع نگه دارنده ها مثل نمک استفاده می شود، مصرف زیاد آنها موجب افزایش فشار خون و احتمال بروز بیماری های قلبی- عروقی، مغزی و کلیوی در میانسالی می شود.

استفاده زیاد از سوسیس و کالباس که برای ماندگاری بیشتر آنها از مواد نگهدارنده ای چون نیترات و نیتریت استفاده می شود، سرطان زا خواهد بود. مواد رنگی غیرخوراکی موجود در نوشیدنی های طعم دار و کولاها موجب اختلال در تمرکز و یادگیری کودکان شده و نوآوری و مهارت های آنها را کاهش می دهد و موجب بیش فعالی آنها می شود.

چاقی که در نتیجه خوردن فست فودها حاصل می شود، مقاومت در برابر انسولین را کاهش داده و منجر به بروز دیابت نوع2 یعنی غیروابسته به انسولین می شود. بیماری های قلبی عروقی از عمده ترین علل مرگ و میر در سراسر جهان است که پیشگیری از ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی و آترواسکلروز یا انسداد عروق نیاز به تلاش و پیگیری های ممتد دارد.

هر چند در بعضی افراد به لحاظ ژنتیکی استعداد ابتلا به آترو اسکلروز یعنی رسوب چربی در جدار عروق بیشتر است، اما عوامل اکتسابی زیادی در بروز این بیماری ها نقش دارند که به عنوان فاکتورهای خطر شناخته می شوند که با تغذیه صحیح و رژیم غذایی مناسب می توان از آنها پیشگیری کرد.

دیابت، بی تحرکی، استفاده از قرص های ضدبارداری و مصرف چاقی، بالا بودن فشار خون، افزایش کلسترول بد خون و دخانیات از جمله عوامل خطر در بروز بیماری های قلبی و عروقی است.

تغییر الگوی زندگی

چاقی به عنوان فاکتور خطر، سلامت عموم مردم را تهدید می کند و هم اکنون تغییرات در الگوهای غذایی و استفاده از فست فودها، تغییر در شیوه زندگی، به مدت زیاد نشستن جلوی تلویزیون، نشستن زیاد پشت میز کامپیوتر، استفاده زیاد از ماشین و بی تحرکی در بروز چاقی موثر هستند.

مصرف تنقلات و میان وعده های پرانرژی، کاهش مصرف غذاهای حاوی فیبر به علت نداشتن میل و رغبت به مصرف سبزی های خام و پخته، حبوبات و غلات، افزایش استرس و اضطراب که خود عامل پرخوری و خرده خواری است، مصرف بیش از حد بستنی های خامه ای، شکلات، شیرینی و نوشیدنی های مصنوعی، از جمله عواملی هستند که به چاقی دامن می زنند و ارتباط مستقیمی با بروز بیماری های قلبی و دیابت نوع2 و بیماری های کیسه صفرا، انواع سرطان ها، التهاب و درد مفاصل دارند.

محققان توصیه می کنند برای اصلاح روش زندگی و حفظ سلامتی، کاهش اضافه وزن، افزایش فعالیت به مدت 30 تا 45 دقیقه در بیشتر روزهای هفته، مصرف مواد غذایی متنوع برای حفظ کفایت تغذیه ای، کاهش مصرف چربی های اشباع و منابع غنی از کلسترول، مصرف بیشتر سبزی و میوه ها، تامین کلسیم در رژیم غذایی، کاهش مصرف قند و نمک، مصرف زیاد مواد غذایی حاوی فیبر، نوشیدن روزانه 4لیوان آب، را حتما جدی بگیرید.

همچنین استفاده از هرم غذایی که از 5گروه ماده غذایی شامل، شیر و جانشین های شیر، گوشت و جانشین های گوشت شامل گوشت سفید (مرغ و ماهی) گوشت قرمز، تخم مرغ، حبوبات و خشکبار، گروه سبزیجات شامل انواع سبزی های برگ سبز، زرد و قرمز، گروه میوه های غنی از ویتامین و گروه نان و غلات الگوهای صحیح غذایی هستند که ضامن سلامت آینده شما خواهند بود.

اما خطر دیگر از سوی نوشیدنی های حاوی افزودنی هایی از قبیل محرک های مجاز، ویتامین ها به ویژه ویتامین های گروه«ب»، مواد معدنی، کافئین، قهوه، گیاه گوارانا، ساخارین و کراتین هستند که در برخی از آنها، ممکن است مقدار زیادی گلوکز یا شکر نیز به کار رفته باشد.

بیشتر جوانان، افراد پرتحرک و ورزشکاران به این نوع نوشیدنی علاقه دارند. جالب است بدانید اولین نوشابه های انرژی زا با میزان کافئین و شکر بالا سال 1980 در آمریکای شمالی وارد بازار شد و اگرچه در آن زمان نیز خریداران نوشابه های انرژی زا می دانستند که این نوع نوشابه ها صددرصد سالم نیستند، اما همین اندازه که به آنها امکان می داد تا ساعات بیشتری از روز را با انرژی کار کنند، برای آنها کافی بود.

در جست وجوی طعم طبیعی

بررسی ها نشان می دهد این نوشابه ها چهار برابر بیشتر از نوشابه های معمولی کافئین دارند. نوشابه های انرژی زا به طور متوسط حاوی 60 تا 80 میلی گرم کافئین است (یک فنجان قهوه حاوی 60 تا 90 میلی گرم کافئین است.) کافئین، محرکی برای دستگاه عصبی مرکزی است و به طور موقت موجب رفع خواب آلودگی می شود.

رفع خستگی، افزایش تمرکز، اتساع عروق خونی، افزایش عملکرد جسمی و ذهنی، افزایش استقامت، شل کردن عضلات صاف نایچه ها و افزایش اسید معده از اثرهای کافئین بر بدن است. جالب این که، کافئین، اثر داروهای تجویز شده برای درمان سردرد را تا 50درصد افزایش می دهد.

با وجود اثر مثبت کافئین روی بدن، باید در مصرف آن اعتدال را رعایت کرد، زیرا مصرف بیش از اندازه کافئین موجب وابستگی یا «کافئینیسم» می شود که علائمی نظیر اضطراب، تحریک پذیری، انقباض عضلات، عصبانیت، بی خوابی، تپش قلب و زخم معده را به همراه دارد.

تائورین هم از گروه آمینواسیدهای غیرضروری است که بدن به دریافت آنها از محیط خارجی نیاز ندارد و می تواند آن را بسازد. تائورین از اجزای اصلی صفرا است که به منظور هضم چربی ها، تنظیم کلسترول خون و جذب ویتامین های محلول در چربی به آن نیاز داریم. تائورین به همراه «روی» برای سلامتی چشم ها و حس بینایی لازم است. این ماده به علت این که آنتی اکسیدان محسوب می شود، نقش سم زدایی از بدن دارد، همچنین موجب کاهش فشار خون در بدن شده و برای درمان اضطراب، بیش فعالی، فعالیت ضعیف مغز، صرع و آبرسانی به مغز نیز مفید است.

عصاره گوارانا از گیاهان منطقه آمریکای جنوبی است. این گیاه نیز دارای کافئین بوده و عصاره آن خاصیت محرک دستگاه عصبی مرکزی، افزایش انرژی، چربی سوزی دارد.

عصاره جین سینگ نوعی گیاه آسیای شرقی است که مصرف آن موجب افزایش مقاومت بدن در برابر اضطراب، تقویت حافظه، تقویت دستگاه ایمنی و عصبی و افزایش شادابی و انرژی، رفع خستگی، کاهش قند خون و کاهش عوارض پیری و مصرف بیش از حد آن موجب بی خوابی، تهوع، سردرد، اسهال، افزایش یا کاهش فشار خون می شود. البته میزان جین سینگ در نوشابه های انرژی زا کمتر از آن است که موجب این عوارض شود.

متیل زانیتن یک «آلکالوئید» است که در نقش محرک دستگاه عصبی فعالیت می کند و از دیگر مواد تشکیل دهنده این نوشیدنی ها شناخته شده است.

ترکیبی بی خاصیت

ویتامین های گروه ب هم درسوخت و ساز و افزایش سطح انرژی بدن از طریق تولید گلبول های قرمز و پادتن ها، جبران کم خونی، کاهش استرس و اضطراب و مرطوب کنندگان طبیعی پوست نقش دارند.

از سوی دیگر ویتامین های آ و سی و سلنیوم به صورت آنتی اکسیدان ممکن است درنوشابه های انرژی زا وجود داشته باشد. کراتین نوعی اسیدآمینه است که در بدن انسان در هنگام سوخت و ساز پروتئین تولید می شود و انرژی مورد نیاز عضله را تامین می کند و درساختار آنهاست اما در ترکیب با سلنیوم بی خاصیت می شود.

طعم دهنده ها و رنگ های غذایی نیز به طور طبیعی و مصنوعی درانواع نوشابه ها بخصوص نوشابه های انرژی زا وجود دارند. طعم دهنده های مصنوعی از صدها ماده شیمیایی ترکیب شده اند تا مشابه طعم های طبیعی شوند. طعم دهنده ها درمقدار مجاز به احتمال زیاد سالم هستند، اما ممکن است حاوی موادی باشند که بعضی افراد بخصوص کودکان به آنها حساسیت های شدیدی نشان دهند.

دربین ترکیبات به کار رفته در نوشابه های انرژی زا، کافئین و گیاه گوارانا مواد اعتیادآوری هستند که مصرف زیاد و طولانی مدت آنها موجب می شود به نوشابه ها عادت کنیم.

دراین بررسی متخصصان تغذیه مصرف این نوشابه های انرژی زا را برای کودکان، زنان باردار، بیماران دیابتی و کسانی که بیماری قلبی-عروقی دارند بسیار مضر و خطرناک دانسته اند. ترک این مواد کار سختی نیست و سردرد از عواقب اصلی آن است. بنابر این به طور معمول اعتیاد به تغذیه آماده اما غیر مفید جنبه روانی دارد و این خوردنی ها و نه فقط ارزش تغذیه ای قابل توجهی ندارند، بلکه از نظر هزینه نیز مقرون به صرفه نیستند.

علیرضا سزاوار

منبع : روزنامه کیهان   26/11/1390