مهدی محمدی:
امروز، به‌یک معنا تاریخی‌ترین روز در پرونده هسته‌ای است/شاخص‌های ارزیابی توافق
هیچ کدام از جزئیاتی که در آینده بر سر آنها بحث خواهد شد، نمی‌تواند با چارچوب کلی که امروز توافق می‌شود در تضاد قرار گیرد یا آن را نقض کند.
شیرازه: به گزارش تسنیم، مهدی محمدی کارشناس مسائل هسته ای طی یادداشتی در مورد مذاکرات این دوره نوشت: تا ساعاتی دیگر، چنانکه طرفهای مختلف تأیید کرده‌اند، متن توافق سیاسی میان ایران و 1+5 منتشر خواهد شد. این متن در واقع تعیین تکلیف اصولی همه مسائل اصلی روی میز، در قالب یک توافق سیاسی است که جزئیات آن تا روز 9 تیر معین خواهد شد. تا آنجا که به مذاکرات هسته‌ای مربوط است، متنی که امروز منتشر می‌شود متن اصلی توافق نهایی است.
تعهداتی که ایران در این متن می‌پذیرد، قطعی و بازگشت ناپذیر است. درست است که هنوز جزئیات اجرایی توافق نشده اما همه این جزئیات، درون چارچوبی قرار خواهد گرفت که امروز توافق می‌شود. هیچ کدام از جزئیاتی که در آینده بر سر آنها بحث خواهد شد، نمی‌تواند با چارچوب کلی که امروز توافق می‌شود در تضاد قرار گیرد یا آن را نقض کند. بنابراین، امروز، به یک معنا تاریخی‌ترین روز در پرونده هسته‌ای ایران است. امروز روزی است که یک سلسله ترتیبات بلندمدت درباره برنامه‌ای نهایی می‌شود که بیش از یک دهه است موضوع مهمترین مناقشات دیپلماتیک، سیاسی، مذاکراتی و امنیتی بوده است. بنابراین، اکنون مهمترین سؤال این است که چه‌کسی برنده شده است؟
هم اکنون، ما مطلقاً در موقعیتی نیستیم که درباره مطلوبیت توافق قضاوت کنیم. این امر صرفاً پس از انتشار متن امکان‌پذیر خواهد بود. اما همین حالا، یعنی در حالی که هنوز متنی وجود ندارد، می‌توان شاخص‌هایی را برشمرد که باید ملاک ارزیابی هرگونه توافق باشد. این ملاک‌ها، در حکم اصولی است که امکان اندازه گیری درجه مطلوبیت متن را فراهم می‌کند.
1 ــ مبانی و پیش‌فرض‌ها. اولین شاخص این است که ببینیم متن بر اساس کدام مبانی و پیش‌فرض‌ها نوشته شده است. مبانی و پیش‌فرض‌ها معمولاً تصریح نمی‌شود ولی در تعیین میزان مطلوبیت متن نقش کلیدی دارد، به‌عنوان نمونه بسیار مهم است ببینیم NPT تا چه‌حد در این متن به‌عنوان یک سند پایه مفروض گرفته شده است؟
2 ــ تناظر. مقصود از تناظر این است که ببینیم کدام اقدام ایران با کدام اقدام 1+5 متناظر شده است؟ در واقع، سؤال این است که آیا اتصالات متقابل تعهدات، بر اساس ملاک‌های قابل فهمی صورت گرفته یا یک طرف موضع خود را دیکته کرده است؟ درک ماهیت تناظر ایجاد شده، یکی از مهمترین شاخص‌های ارزیابی ساختمان توافق خواهد بود.
3 ــ توازن. سپس نوبت به بررسی این موضوع می‌رسد که تعهدات تا چه‌میزان هم‌وزن است؟ به‌عبارت دیگر، آیا امتیازهایی که ایران واگذار کرده با آنچه دریافت کرده سنخیت دارد؟ در اینجا یکی از مهمترین مسائل این خواهد بود که ببینیم انتظارات اصلی و نگرانی‌های فوری طرف ایرانی تا چه‌حد مورد توجه قرار گرفته است؟
4 ــ ضمانت‌های پایبندی. ملاک دیگر این است که ببینیم درون متن چه ضمانت‌هایی در نظر گرفته شده که پایبندی طرفین به تعهداتشان را تضمین کند؟ با فرض اینکه توافق یک توافق متوازن است، این پرسش کلیدی است که چه تضمینی وجود دارد آنچه روی کاغذ نوشته شده، عملاً هم اجرا شود؟
5 ــ صراحت. شاخص بعدی این است که توافق تا چه‌حد صریح و بدون ابهام، دوپهلوگویی است؟ هرچه درجه تفسیر پذیری توافق بیشتر باشد از مطلوبیت آن کاسته خواهد شد.
6 ــ قطعیت. شاخص بعدی این است که المان‌های توافق تا چه‌حد فیکس و تثبیت شده است؟ به‌عبارت دیگر، پرسش در اینجا این است که مثلاً در حوزه زمان بندی‌ها تا چه‌میزان زمان بندی‌ها قطعی و نهایی است. هرچه تعهدات مشروط‌تر و به سلیقه طرفها وابسته‌تر باشد، از درجه مطلوبیت توافق کاسته می‌شود.
7 ــ پایبندی. شاخص بعدی میزان پایبندی توافق به خطوط قرمزی است که ایران از ماه‌ها قبل به‌طور صریح مطرح کرده است. این خطوط قرمز کاملاً روشن و خالی از ابهام است. نسبت توافق با این خطوط قرمز اصلی‌ترین شاخصی است که مطلوبیت آن را معین خواهد کرد.
8 ــ بازگشت پذیری. آخرین شاخص این است که تعهدات واگذار شده تا چه‌حد، در چه‌زمانی و با چه‌مقدار هزینه بازگشت پذیر است و با فرض نقض عهد از سوی طرف مقابل ــ که بسیار جدی است ــ در چه‌مدت زمانی ایران می‌تواند وضعیت ماقبل توافق را احیا کند؟
تعهداتی که ایران در این متن می‌پذیرد، قطعی و بازگشت ناپذیر است. درست است که هنوز جزئیات اجرایی توافق نشده اما همه این جزئیات، درون چارچوبی قرار خواهد گرفت که امروز توافق می‌شود. هیچ کدام از جزئیاتی که در آینده بر سر آنها بحث خواهد شد، نمی‌تواند با چارچوب کلی که امروز توافق می‌شود در تضاد قرار گیرد یا آن را نقض کند. بنابراین، امروز، به یک معنا تاریخی‌ترین روز در پرونده هسته‌ای ایران است. امروز روزی است که یک سلسله ترتیبات بلندمدت درباره برنامه‌ای نهایی می‌شود که بیش از یک دهه است موضوع مهمترین مناقشات دیپلماتیک، سیاسی، مذاکراتی و امنیتی بوده است. بنابراین، اکنون مهمترین سؤال این است که چه‌کسی برنده شده است؟
هم اکنون، ما مطلقاً در موقعیتی نیستیم که درباره مطلوبیت توافق قضاوت کنیم. این امر صرفاً پس از انتشار متن امکان‌پذیر خواهد بود. اما همین حالا، یعنی در حالی که هنوز متنی وجود ندارد، می‌توان شاخص‌هایی را برشمرد که باید ملاک ارزیابی هرگونه توافق باشد. این ملاک‌ها، در حکم اصولی است که امکان اندازه گیری درجه مطلوبیت متن را فراهم می‌کند.
1 ــ مبانی و پیش‌فرض‌ها. اولین شاخص این است که ببینیم متن بر اساس کدام مبانی و پیش‌فرض‌ها نوشته شده است. مبانی و پیش‌فرض‌ها معمولاً تصریح نمی‌شود ولی در تعیین میزان مطلوبیت متن نقش کلیدی دارد، به‌عنوان نمونه بسیار مهم است ببینیم NPT تا چه‌حد در این متن به‌عنوان یک سند پایه مفروض گرفته شده است؟
2 ــ تناظر. مقصود از تناظر این است که ببینیم کدام اقدام ایران با کدام اقدام 1+5 متناظر شده است؟ در واقع، سؤال این است که آیا اتصالات متقابل تعهدات، بر اساس ملاک‌های قابل فهمی صورت گرفته یا یک طرف موضع خود را دیکته کرده است؟ درک ماهیت تناظر ایجاد شده، یکی از مهمترین شاخص‌های ارزیابی ساختمان توافق خواهد بود.
3 ــ توازن. سپس نوبت به بررسی این موضوع می‌رسد که تعهدات تا چه‌میزان هم‌وزن است؟ به‌عبارت دیگر، آیا امتیازهایی که ایران واگذار کرده با آنچه دریافت کرده سنخیت دارد؟ در اینجا یکی از مهمترین مسائل این خواهد بود که ببینیم انتظارات اصلی و نگرانی‌های فوری طرف ایرانی تا چه‌حد مورد توجه قرار گرفته است؟
4 ــ ضمانت‌های پایبندی. ملاک دیگر این است که ببینیم درون متن چه ضمانت‌هایی در نظر گرفته شده که پایبندی طرفین به تعهداتشان را تضمین کند؟ با فرض اینکه توافق یک توافق متوازن است، این پرسش کلیدی است که چه تضمینی وجود دارد آنچه روی کاغذ نوشته شده، عملاً هم اجرا شود؟
5 ــ صراحت. شاخص بعدی این است که توافق تا چه‌حد صریح و بدون ابهام، دوپهلوگویی است؟ هرچه درجه تفسیر پذیری توافق بیشتر باشد از مطلوبیت آن کاسته خواهد شد.
6 ــ قطعیت. شاخص بعدی این است که المان‌های توافق تا چه‌حد فیکس و تثبیت شده است؟ به‌عبارت دیگر، پرسش در اینجا این است که مثلاً در حوزه زمان بندی‌ها تا چه‌میزان زمان بندی‌ها قطعی و نهایی است. هرچه تعهدات مشروط‌تر و به سلیقه طرفها وابسته‌تر باشد، از درجه مطلوبیت توافق کاسته می‌شود.
7 ــ پایبندی. شاخص بعدی میزان پایبندی توافق به خطوط قرمزی است که ایران از ماه‌ها قبل به‌طور صریح مطرح کرده است. این خطوط قرمز کاملاً روشن و خالی از ابهام است. نسبت توافق با این خطوط قرمز اصلی‌ترین شاخصی است که مطلوبیت آن را معین خواهد کرد.
8 ــ بازگشت پذیری. آخرین شاخص این است که تعهدات واگذار شده تا چه‌حد، در چه‌زمانی و با چه‌مقدار هزینه بازگشت پذیر است و با فرض نقض عهد از سوی طرف مقابل ــ که بسیار جدی است ــ در چه‌مدت زمانی ایران می‌تواند وضعیت ماقبل توافق را احیا کند؟
نظرات بینندگان
