به گزارش شیرازه حسین دانش آموخته دکتری علوم و مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز  پیرامون خشک سالی اخیر در فارس  به چند سوال پاسخ داده است.

*اکثر صحبت های مسئولان در استان فارس پیرامون آب در سال های اخیر کم آبی است ، آیا این دلیل منطقی برای موفق نبودن کشاورزی در استان فارس است؟

اگر چه استان فارس در ناحیه ای خشک و نیمه خشک قرار دارد و در بسیاری از مناطق آن میانگین سالانه بارش کمتر از میانگین کشوری است، با این حال شرایط بحرانی منابع آب در حال حاضر به دلیل عدم مدیریت صحیح است.

متاسفانه با پیشرفت تکنولوژی در دهه های اخیر (اواخر ده پنجاه به بعد)، امکان برداشت آسان تر و سریع تر از آب های زیرزمینی فراهم گردید و برداشت بی رویه آب شدت یافت.

همزمان و از اواسط دهه هفتاد بارش ها کاهش یافت و این بحران را تشدید کرد در این شرایط، عدم نظارت بر برداشت آب های زیرزمینی و جلوگیری از برداشت های بیشتر از مجوز و همچنین مدیریت نادرست سازمان های مربوطه در صدور مجوزهای حفر، کف شکنی و جابجایی چاه ها باعث افت چشمگیر سطح آب زیرزمینی گردیده است.

بنابراین بنده معتقدم که علیرغم کم آب بودن استان فارس، مدیریت نادرست در دهه های اخیر سبب ایجاد و تشدید شرایط بحرانی منابع آب در کشور و به ویژه در استان فارس شده است و این مدیریت نادرست همچنان ادامه دارد.

نمونه این مدیریت نادرست اجباری شدن اخذ مجوز کف شکنی است که اگر چه به منظور جلوگیری از برداشت بی رویه اعمال شده است اما در عمل تاثیری در جلوگیری از برداشت بی رویه آب نداشته است و سازمان های مربوطه تنها با اخذ مبالغی (منظور از اخذ مبالغ، وجوه غیرقانونی نیست. بلکه هزینه صدور مجوز است.) از بهره بردارن اقدام به صدور مجوز کف شکنی می کنند.

 *به نظر شما علت اکثر هدر رفت آب در کشاورزی به خصوص استان فارس  چیست؟

به نظر بنده، نا آگاهی اکثریت کشاورزان و بهره برداران از چگونگی مصرف آب، دلیل اصلی هدر رفت آب در بخش کشاورزی است به عبارتی کشاورزان دانش کافی در رابطه با نیاز آبی گیاهان مختلف نداشته و از روابط موجود بین آب،خاک و گیاه بی اطلاع هستند.

استفاده از روش آبیاری غرقابی بصورت غیر اصولی شاهد این ادعا است؛ توسعه سیستم های نوین انتقال آب و آبیاری نیز باعث صرفه جویی در مصرف آب نگردیده است و به دلیل افزایش سطح زیر کشت، برداشت ها کاهش نیافته است و تنها باعث مصرف بهینه آب های موجود شده است.

*تا کنون تحقیق مدونی راجع به بحث بی آبی در استان فارس انجام شده ؟

پژوهش های فراوانی در رابطه با مدیریت منابع آب، تغییر الگوی کشت، نیاز آبی گیاهان، مدیریت آبیاری در مزرعه و بارش های استان تاکنون انجام شده است؛ اما عملا نتایج این پژوهش ها مورد استفاده قرار نگرفته است و در حال خاک خوردن در کتابخانه های دانشگاهی هستند، با این حال پژوهش مدونی با هدف مدیریت جامع و بلندمدت منابع آب در استان انجام نگرفته است.

*آیا دانشگاه و مخصوصا دانشکده کشاورزی نمی تواند در این زمینه کمکی به کشاورزان کنند؟

 علیرغم این که در سال های اخیر اندکی نگاه کشاورزان به کارشناسان مثبت شده است با این حال همچنان فاصله عمیقی بین دانشگاه و بخش کشاورزی وجود دارد که ناشی از مدیریت نادرست سازمان جهاد کشاورزی در آموزش و ترویج کشاورزی در گذشته بوده است.

اجرای ناقص و بعضا نادرست بسیاری از طرح های جهاد کشاورزی نمونه بارزی از این مدیریت نادرست  است خوشبختانه در سال های اخیر ارتباط بین دانش آموختگان بخش کشاورزی و کشاورزان از طریق شرکت های بخش خصوصی افزایش یافته است و در کنار اصلاح اندک مدیریت ها در جهاد کشاورزی، اعتماد کشاورزان نسبت به کارشناسان بیشتر شده است بنابراین دانشگاه می تواند با ایجاد مراکز مشاوره ای نسبت به ارتقای آگاهی کشاورزان اقدام نماید.

*تعیین کشت های جایگزین چقدر می تواند در کاهش هدر رفت آب  مفید باشد ؟

 اگر چه تغییر الگوی کشت از گیاهان پرمصرف به کم مصرف می تواند به عنوان راهی جهت حفظ کشاورزی و کمک به کشاورزان و نجات زندگی آن ها مورد توجه قرار گیرد اما در صورتی که این تغییر الگوی کشت همراه با افزایش سطح زیر کشت باشد تاثیری در روند برداشت بی رویه منابع آب ندارد.

به عنوان مثال اگر کشاورزی با حق آبه موجود خود سالانه دو هکتار گندم زیر کشت داشته است و متقاعد به تغییر الگوی کشت به گیاهان کم مصرف گردد اما سطح زیر کشت خود را به چهار هکتار افزایش دهد در عمل این اقدام تاثیری در کاهش برداشت آب ندارد. بنابراین در این مورد نیز مدیریت صحیح تغییر الگوی کشت که منجر به کاهش برداشت شود می تواند مفید واقع شود نه مدیریتی که تنها منجر به تغییر الگو بدون کاهش برداشت گردد.

منبع:  غریو