خیلی از مناطق شهر در ساعات زیادی از شبانه روز آب ندارند، یا از بسیاری خدمات شهری محروم هستند.
هرچه شهر بزرگتر شده، خدمات بیشتری در شهر نیاز است و به همین خاطر هزینه بیشتری روی دست شهر گذاشته می شود، هزینه بیشتری را باید صرف تردد-چه بنزین خودروهای شخصی و چه تامین زیرساخت هایی چون اتوبوس و مترو- کرد و وقت بیشتری را در ترافیک و در خیابان شهر باید هدر داد. با این حال شهر در سال های اخیر نه تنها با ساخت و ساز بی رویه ای روبرو بوده است بلکه بلند مرتبه سازی های گسترده در شهر جریان دارد. آن هم اغلب به صورت متمرکز در شمال غرب شهر.

این است که برخی می گویند شیراز همان بیراهه ای را می رود که شهرهایی چون تهران در چند دهه گذشته پیمودند و به جایی نرسیدند.

اقتصاد مبتنی بر ساختمانسازی و مشکلاتش
در سال های آخر دهه هشتاد، وقتی در دل یکی از بیابان های شمال غرب شیراز بزرگراهی به نام «حسینی الهاشمی» کشید شد، کمتر کسی فکرش را می کرد که به سرعت در اطراف این بزرگراه، انبوه آپارتمان های کوچک و بلند ساخته شود.
چه ساخت این بزرگراه و چه بزرگراه موازی آن، یعنی بزرگراه آرین هرگز از حجم بالای ترافیک بزرگراه دکتر حسابی نکاست. بلند مرتبه سازی اما نه تنها در این نقطه از شهر بلکه کمابیش در سراسر شیراز رواج دارد و ساختمان های ویلایی تخریب شده و جایش آپارتمان ها قد می کشند.
آن هم در شرایطی که کارشناسان از عواقب بلند مرتبه سازی برای امنیت زیست محیطی شهرها ابراز نگرانی می کنند. چه اینکه در بسیاری از کشورهای جهان از بلند مرتبه سازی به ساخت خانه های ویلایی روی آورده اند. به همین خاطر امروزه بسیاری از کارشناسان پیشنهاد می دهند تا دیر نشده باید برای شیراز طرحی ریخت که طبق آن بتوان آینده ای باکیفیت تر برای شیرازی ها تدارک
دید. با این حال این طور نیست که همه در شیراز به ویژه در مدیریت شهری این کلانشهر با بلند مرتبه سازی مخالف باشند.
برای نمونه محمودرضا طالبان، نایب رئیس شورای شهر شیراز در این باره می گوید: «در بخش هایی از شهر شیراز اجازه بلند مرتبه سازی در طرح تفصیلی داده شده ولی در بخش های دیگری از شهر تنها می توان تا 3 طبقه اقدام به بلند مرتبه سازی کرد؛ ضمن اینکه شاید نتوان گفت که دوره بلند مرتبه سازی به طور کامل به سر آمده است چرا که اگر بلند مرتبه سازی نکنیم اقتصاد ساختمان سازی از میان می رود.»
اقتصاد ساختمان سازی سودآورترین تجارت در ایران به شمار رود، چون به سرعت می توان سرمایه استفاده شده در آن را برداشت کرد.
اقتصاد بی ثبات ایران هم ایجاب می کند که اگر کسی سرمایه ای دارد، آن را در بخشی صرف کند که هم بتواند به سرعت سرمایه را پس بگیرد و هم سرمایه گذاری در آن بخش بسیار سودآور باشد.
این است که در شیراز کمتر کسی به ایجاد کارخانه و تولید بها می دهد و قیمت خانه و آپارتمان با وجود رکود، از بالاترین قیمت ها در کشور است.
اما آنچه ممکن است آسیب زا باشد این است که بلند مرتبه سازی ها به شمال غرب شهر محدود شده؛ قیمت بالای زمین باعث شده سرمایه گذاران هر چه بیشتر به سمت ساخت ساختمان های بلند روی بیاورند.

نایب رئیس شورای شهر شیراز در این باره می گوید: «اگر اقتصاد را از ساختمان سازی خارج کنیم رکود از آنچه هست، بیشتر می شود. ضمن اینکه ساختمان ساز ترجیح می دهد جایی ساختمان بسازد که برایش تقاضا وجود دارد و این روزها به خاطر آب و هوای بهتر و برخورداری بیشتر نقاط شمال غرب شیراز، تمایل به خرید آپارتمان در آن به مراتب بیشتر است. ولی در جایی چون مدرس اگر بلند مرتبه سازی شده به خاطر ورود ارتش و دولت بوده است.»
به باور طالبان هرچه شهر به سمت ارتفاع برود از گسترش شهر جلوگیری می شود. او می گوید: «بلند مرتبه سازیهای کنونی ما معقول نیست. برای نمونه در بافت میانی شهر و پیرامون آن ساختمان های 4 و 6 طبقه ساخته شده ولی به نظرم باید الگوی این طرح ها بلند مرتبه سازی های معالی آباد می بود که فضای سبز، پارکینگ و امکانات مناسب در آن فراهم شود، نه اینکه در کوچه های چند متری ساختمان های بلند بسازیم.»
با این حال او بر رونق ساختمان سازی تاکید می کند؛ چه اینکه همان طور که نایب رئیس شورای شهر شیراز میگ وید، بخش عمدهای اقتصاد ایران متکی به صنعت ساختمان است.

این یعنی بسیاری از فعالیت های تولیدی، چه کارخانه های سیمان و ... نیازمند رونق صنعت ساختمان هستند.
حال اگر در کشورهای دیگر بحث از کاهش بلند مرتبهسازی است، شاید رکود ساختمانسازی اقتصاد را تحت تاثیر قرار ندهد ولی در ایران این گونه نیست.
با این حال این صنعت گاه، زندگی روزمره مردم را با مشکل روبرو می کند. برای نمونه در خیابان قدوسی ساختمانی 6 طبقه در کوچه ای باریک در حال ساخت است.
اهالی این محل می گویند ساختمان در حریم خانه هایشان قرار گرفته و چنانچه افتتاح شود ،تردد بسیاری به آن خیابان صورت خواهد گرفت. چنین وضعی در بسیاری از خیابان ها و کوچه های شهر دیده می شود که در کوچه های باریک اجازه ساخت ساختمان های چند طبقه داده اند.
طالبان در این باره می گوید: «در برخی موارد شهرداری در تفکیک زمین نقشی نداشته است و شرکتهای تعاونی مدیریت شهری را در برابر کار انجام شده قرار داده اند.»به هر حال شاید این مشکل ریشه در قیمت بالای زمین داشته باشد.
این است که برخی پیشنهاد می دهند در ایران ارزش زمین برداشته شود، هرچند این طرح هم مشکلاتی دارد و برای نمونه می تواند باعث هجوم به مناطق برخوردار شهر شود که آن هم تبعات خود را خواهد داشت.

بلند مرتبه سازی دستگاه های دولتی
هرچند از صنعت ساختمان در ایران نمی توان چشم پوشید ولی ادامه وضع کنونی نتیجه ای جز افزایش مشکلاتی چون ترافیک در پی نخواهد داشت؛ البته این طور نیست که تنها سرمایه گذاران متمایل به سرمایه گذاری در آن بخش از شهر باشند.
گاهی سازمان های دولتی هم ساختمان هایی پر تردد را در آن مناطق بنا می کنند.
برای نمونه در اين اواخر تمرکز ساخت بیمارستانهای بسیار بزرگ به شمالغرب شهر رفته است. برای نمونه بیمارستان 8 طبقه سوختگی در صدرا قرار دارد؛ همچنین بیمارستان های پیوند اعضا در همان شهر ساخته شده و به زودی بیمارستان سرطان هم در همان نقطه قد می کشد. کلنگ ساخت بیمارستان شماره 2 نمازی هم اخیرا در بزرگراه حسینی الهاشمی به زمین زده شده است.
دانشگاه های آزاد اسلامی مرکز شیراز و پیام نور شیراز هم در گلستان و صدرا قرار دارند. ایستگاه قطار هم با فشارهایی در دوره گذشته به آن منطقه جابجا شد.
در این شرایط، وقتی که دستگاه های دولتی خود ضوابط شهر را به درستی شناسایی و رعایت نمی کنند بعید نیست که چنان ترافیکی در آن نقطه از شهر شکل بگیرد و با ساخت بزرگراه ها و زیرگذرهای جدید هم نتوان از شدت ترافیک در آن نقاط کاست. در نتیجه بلند مرتبه سازی ها هم به آن نقاط می رود و شهرداری که نیازمند درآمد ناشی از ساختمان سازی است نمی تواند افراد را از ساخت و ساز در آن نقاط منع کند چه اینکه به باور کارشناسان، وقتی دستگاه های دولتی سخت درگیر ساخت و ساز در آن نقاط هستند نمی توان سرمایه گذار را از ساخت و ساز منع کرد.
پیشنهاد عبدالمجید اسدی، زمین شناس و استاد دانشگاه آزاد اسلامی این است که مسئولان شهر شهرهای اقماری در اطراف شیراز و به ویژه در نقاط خوش آب و هوا ایجاد کنند تا از تمرکز بر روی ساخت و ساز در شمال غرب شهر کاسته شود. او جاده شیراز به خرامه و همچنین شیراز به کازرون را برای راه اندازی شهرهای اقماری پیشنهاد می دهد. البته به این شرط که زیرساخت های آن از قبل فراهم شود تا تجربه شکست خورده ساخت شهر صدرا تکرار نشود. شهری که اکنون 30 هزار نفر جمعیت دارد و با بهره برداری از مسکن های مهر جمعیتش بالغ بر 100 هزار نفر می رسد ولی حتی از داشتن اتوبوس کافی برای تردد شهروندانش در مضیقه است و فاضلاب آن هم می رود که انبوهی از مشکلات بهداشتی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی به بار بیاورد چون فاضلاب این شهر به هیچ تصفیه خانه ای نمی ریزد و چشم اندازی هم از ساخت آن دیده نمی شود.

خطر هویت
این طور نیست که بلند مرتبه سازی تنها مشکلاتی چون ترافیک و تراکم جمعیت را در پی بیاورد بلکه ساخت و سازهای اخیر در شمال غرب شیراز از نظر زیست محیطی هم مشکلات بسیاری دارد.
به ویژه اینکه آن نقطه یک منطقه گسلی به شمار می رود و تراکم جمعیت در آن در صورت بروز فاجعه های طبیعی چون زمین لرزه جز فاجعه پیامدی در پی نخواهد داشت. ضمنا آن منطقه راهرو هوایی شیراز به شمار می رود؛ این یعنی جریان باد غالب شهر از شمال غرب است و چنانچه ساختمانهای بلند از ورود بادتازه به شهر جلوگیری کنند نه تنها دمای هوا از آنچه هست بیشتر می شود بلکه از خروج آلودگی هوای شهر جلوگیری می کند و به این ترتیب شیراز هم به جمع کلانشهرهایی می پیوندد که باید با آلودگی گسترده هوا بسازد. حال آنکه در سال های اخیر این شهر در میان کلانشهرهای کشور کمترین روزهای آلوده را داشت که آن هم نه به خاطر دود خودرو و کارخانه ها که به خاطر ریزگردها بود.
بلند مرتبه سازی هویت شیراز را هم در معرض خطر قرار داده است. برای نمونه دکتر علیرضا عسکری، باستان شناس و استاد دانشگاه می گوید: «شیراز همواره مرکز ییلاقی جنوب کشور به شمار میرفته و این دستاورد نباید متاثر از بلندمرتبه سازی از میان برود. بلند مرتبه سازی برای شیراز یک خطر جدی است و شیراز را از مفهوم خود دور می کند.
زمانی که یک شهر از مفاهیم چند هزار ساله خود جدا شود دیگر آن شهر، شهر معماری و حیات گذشته نخواهد بود؛ به جایش شهری با پدیده مدرن غیرایرانی ساخته می شود و آن وقت انتظار نمی رود جامعه انسانی آن شهر، وقتی همه داشته های گذشته اش را از دست داده مانند تاریخ گذشته اش خلاق بیندیشد. نتیجه چنین وضعی جز جدایی جامعه از هویت خود نخواهد بود.»
او هشدار می دهد که تاثیر بلند مرتبه سازی از خشکسالی کمتر نخواهد بود. اینک باید پرسید چرا با وجود چنین وضعی دستگاه های دولتی به ساخت پروژه های بلند مرتبه در شمال غرب شهر ادامه می دهند.
آن هم در شرایطی که برخی از مسئولان شهر به ویژه رئیس شورای اسلامی شهر شیراز به صراحت از ادامه این وضع به ویژه ساخت بیمارستان در آن نقاط ابراز نگرانی کرده اند البته روشن است که با این ساخت و سازها دیگر شیراز آن شیراز روزگار قدیم که آوازه اش در آثار ادبی و هنری پیچیده ، نخواهد بود و بیشتر کلانشهری خواهد بود که از هویت تاریخی چندانی برخوردار نیست.