آن چیزی که مانع اصلی تاثیرگذاری تعلیق تحریم های هسته ای بر اقتصاد ایران شده، هراس شرکت ها و کشورهای خارجی از مجازات آمریکا در زمینه روابط اقتصادی با ایران است. هرچند مقامات آمریکایی در زبان معامله با ایران را بلامانع می دانند اما در عمل، روشی را پیش گرفته اند که ریسک معامله اقتصادی با ایران بسیار بالا باشد. چنین اقداماتی، عملا برجام و مزایایی که برای ایران در نظر گرفته شده است را بی تاثیرساخته است و بازی برد - برد برای ایران تاکنون امتیازی در برنداشته است. 

مصادیق فراوانی برای اثبات بی تاثیر شدن برجام در تحقق وعده ها و گشایش ها وجود دارد. همزمان با انعقاد توافق هسته ای، کنگره آمریکا قانون ویزا را تصویب کرد تا سفر به ایران برای 38 کشوری که شهروندانش بدون ویزا به آن کشور سفر می کردند، هزینه ساز شود. بر این اساس کسانی که از سال 2011 به این سو به ایران سفر کنند، می بایست بار دیگر مراحل اخذ ویزای آمریکا را طی کنند. این تنها یک نمونه نبود. سفر حسن روحانی به ایتالیا و فرانسه که به عنوان یکی از مهمترین سفرهای خارجی رئیس جمهور از آن یاد می شود همراه با قراردادهای اقتصادی فراوان و مهمی از جمله خرید دهها هواپیمای ایرباس بود، اما این قراردادها در بن بست آمریکا گیر کرده اند و برای اجرایی شدن هریک از آنها آمریکا باید مجوز صادر کند! 

هیات های اقتصادی فراوانی از کشورهای مختلف در طول یکسال اخیر از ایران بازدید کرده اند، اما رفت و آمد این هیات ها تاکنون ثمر خاصی برای کشور نداشته و تنها بر روی کاغذ قراردادهایی به امضاء رسیده که آن نیز باید برای اجرایی شدن از زیر بلیط واشنگتن عبور کنند. عملا هر گونه گشایش اقتصادی عمده ای در دولت یازدهم که یک طرف خارجی دارد، به آمریکا ارتباط پیدا می کند. این کشور در دوران تحریم ها، بسیاری از شرکت ها و بانک های خارجی را به دلیل معامله با ایران، میلیاردها دلار جریمه کرده بود و این سابقه باعث ترس طرف های خارجی ایران شده و ریسک معاملات را تا حد زیادی بالا برده است. نظام تحریم های آمریکا به گونه ای علیه ایران چیدمان شده که تعلیق تحریم های هسته ای، خلل چندانی در آن ایجاد نکرده و سیستم تحریم ها همچون گذشته فعال است که به صورت عمد، بسیاری از شرکت های بزرگ بین المللی را با آن درگیر می کند. 

در چنین شرایطی دولت یازدهم که گمان نمی کرد در اوضاع پیچیده ی بدعهدی آمریکا قرار بگیرد، باز هم چشم به تخفیف های آمریکا دوخته و هرچند با گلایه و شکایت از مسئولان آمریکایی یاد می کند اما راه حل همچنان در مذاکره و گفتگو با آمریکا می بیند. به عنوان مثال در موردی عباس عراقچی از ازتباط ایمیلی ظریف و جان کری گفت که پیوسته وزیرخارجه کشورمان به آمریکا از این طریق فشار وارد می کند.  آمریکا با پی بردن به این نکته که با فشار و تحریم می تواند از ایران امتیاز اخذ کند، در فکر کشاندن ایران بر پای میز مذاکره پیرامون موضوعاتی از قبیل بحران منطقه ای و تروریسم است. تا بدین وسیله مواضع ایران را به زعم خود تعدیل کند و امتیازاتی از کشور در منطقه به نفع خود و کشورهای همپیمان به دست آورد. 

در حالیکه در اوایل انعقاد برجام، انتقاد از آن و مفادش در کنار هشدار نسبت به بدعهدی طرف های مقابل، با واکنش تند دولت یازدهم نسبت به منتقدان روبه رو می شد و هر باره هر یک از مسئولان دولتی با کنایه ای منتقدان را می نواختند، اینک از رئیس دولت گرفته تا وزرای کابینه و رئیس بانک مرکزی، خود به عمل نکردن کشورهای غربی به ویژه آمریکا به تعهداتشان گلایمند هستند. با نگاهی به رویدادهای چند ماه اخیر مشاهده می شود که مقامات دولتی کشور از هر تریبونی برای انتقاد از آمریکا استفاده می کنند. بخش قابل توجهی از سخنرانی حسن روحانی در سازمان ملل به انتقاد از آمریکا و سنگ اندازی های این کشور در مسیر برجام اختصاص داشت. در کنار آن محمدجواد ظریف در ماموریت بیش از یک هفته ای خود در نیویورک، فرصت را برای ابراز گلایه ها از آمریکا غنیمت شمرد و در هر نشستی حضور می یافت آن را مطرح می کرد. 

با وجود آنکه دولت تدبیر و امید به اساس بدقولی ها و سنگ اندازی های ایالات متحده آمریکا در مسیر برجام پی برده است، اما کماکان رضایت کدخدا را بهترین و کم هزینه ترین راه برای احیای برجام می داند. در کنار این دولت در یک بازی رسانه ای و توجیهی در داخل، وعده ها و امیدهایی را که از قَبَلِ برجام به افکار عمومی ایران داده بود فرو کاسته و آن را به ادعاهایی مانند رفع سایه جنگ از کشور تحلیل برده است. این ادعاها درست عکس وعده هایی برای گشایش های اقتصادی و آفتاب تابان بودن برجام است. 

بنابراین آنچه مشخص است، تجربه مذاکرات مستقیم با آمریکا برای رسیدن به اهداف سیاست خارجی در زمان کوتاه و با هزینه کمتر، به فرضیه ای باطل تبدیل شده که هرچند دولتمردان به آن پی برده اند اما اعتراف به چنین روندی را تلخ می دانند و به همین دلیل در ماه های باقیمانده به انتخابات ریاست جمهوری 96، در پی تلاش هایی هستند تا آمریکا را راضی به تخفیف های مقطعی کنند. این تخفیف ها می توانند به عنوان مرهمی بر درد عدم تحقق وعده های دولت یازدهم در زمان تبلیغات انتخاباتی باشد. صادر شدن مجوز فروش چند بویینگ یا ایرباس، در همین راستا قرار می گیرد که بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد. عشوه های دولت یازدهم در برابر آمریکا به بازی برد - باختی تبدیل شده که تنها نتیجه مثبت آن، بسته شدن پرونده مذاکره و گفتگو با چنین کشوری است که حتی با وجود ادعای دور کردن خطر تسلیح هسته ای ایران در جهان، میز بازی را به هم ریخته و ادعاهای تازه ای را برای مذاکرات جدید و محدود کردن قدرت ایران مطرح کرده است. و در حالیکه گمان می رفت پس از به دست آمدن توافق هسته ای، مذاکرات خسته کننده و طولانی 13 ساله به پایان رسیده و زمان بهره برداری از برجام است، اجرایی شدن آن نیز وارد پروسه مذاکره برای مذاکره شده که به نظر می رسد تا سال ها به درازا کشیده شود! تنها راهکار باقی مانده برای دولت و مسئولان دل در گرو آمریکا بسته، اتکا به قدرت و توان داخلی برای بهبود اوضاع اقتصادی با توجه به معیارهای اقتصاد مقاومتی است تا ضربه پذیری از این ناحیه به حدی کاهش یابد که دشمنان و رقبا متحمل هزینه های بسیاری برای آسیب رسانی به آن شوند.