چک‌چکوی استهبان، تعزیه سنگ در رثای امام حسین (ع)

دسته‌های عزاداری با لباس‌های سیاه و شال‌های سبز در یک دایره حلقه می‌زنند و در فاصله یک قدم می‌گردند و میان دست‌هایشان چوب‌ها یا سنگ‌های کوچکی وجود دارد. در میان مرثیه‌خوان ایستاده و می‌خواند: « این دل تنگم عقده‌ها دارد / گوییا میل کربلا دارد/ ای یزید، این سر بر تو مهمان است/ کز لبش جاری صوت قران است».

مردان سیاه‌پوش چوب یا سنگ را بالای سر می‌برند و بر هم می‌سایند و با آهنگ مرثیه‌خوان تکرار می‌کنند: « کز لبش جاری صوت قران است».  صدای چک چک سنگ‌ها با صدای مرثیه‌خوان در هم می‌پیچد.

آئین چک‌چکوی شهرستان استهبان بـرگرفته از چکاچک و صدای برخورد شمشیرهاست و به عصر عاشورا و به خاک و خون کشیده شدن اجساد مطهر شهدای کربلا در زیر سم اسبان اشقیا اشاره دارد. این آیین با قدمتی 200 ساله در سال 88 در فهرست میراث معنوی یونسکو ثبت شد.

محمدرضا آل ابراهیم از پیشکسوتان هنرهای آئینی و فرهنگ مردمی شهرستان استهبان درباره این آئین سنتی می‌گوید: این آئین عاشورایی هر سال در عصر عاشورا در شهرستان استهبان برگزار می‌شود و نمادی از اتفاقات عصر عاشوراست.

به گفته وی در این مراسم عزاداران با حرکتی هماهنگ 2 قطعه چوب یا سنگ را به یکدیگر کوبیده و به صورت دایره‌وار به عزاداری سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله (ع) می‌پردازند.

بنا به گفته کارشناسان پیشینه تاریخی این آیین به دوران حکومت زند بازمی‌گردد و این رسم شکلی نمادین از اتفاقی است که عصر عاشورا پس از شهادت امام حسین (ع) رخ می‌دهد، آن زمان که سپاه یزید پیکرهای شهدا را سنگ باران می‌کنند.

تعابیر دیگری برای این آئین در بین مردم استهبان رایج است، مردم بر این باورند که در آن عهد سر امام حسین(ع) را به دروازه شام آویزان کرده و بچه‌های شام می‌آمدند و بر سر مبارک آن حضرت سنگ می‌زدند. تعبیر دیگری که از این مراسم کرده‌اند این است که لشکریان یزید پس از همه کشت و کشتارها، با اسب بر جنازه‌های شهدا تاختند و این صدای سنگ‌ها یادآور سم کوبی اسبان اشقیا بر اجساد اولیاست.

باور دیگر اینکه لشکریان یزید پس از به شهادت رساندن امام حسین(ع) و یاران باوفایش، بسیار افسرده و سست اراده شدند و عمر سعد برای این که روحیه یاس بر سربازانش غالب نشود، دستور می‌دهد تا رقص و پایکوبی کنند و آهنگین بودن و حرکات موزون این مراسم به نوعی تداعی کننده آن واقعه است.

"چک چکو" در واقع نوعی تعزیه و نمایش سنگ‌پرانی است، زیرا عزاداران با برداشتن دو سنگ و بر اساس آهنگ گفتار مرثیه‌خوان، دست‌ها را بالای سر برده و دو بار با فاصله زمانی کم و پشت سر هم _ سنگ‌ها را به هم می‌زنند سپس دولا می‌شوند و سنگ‌ها را در میان پاها، دو بار دیگر با همان ریتم قبلی به هم می‌زنند.

پس از آن قد راست می‌کنند و روی یک پاشنه پا می‌چرخند و یک قدم به جلو می‌گذارند. در قدم بعدی، بی‌درنگ سنگ‌ها را بالای سر برده و همان حرکات قبلی را تکرار می‌کنند، عزاداران در یک ردیف و با فاصله یک قدم از یکدیگر به صورت قوسی قرار می‌گیرند و می‌چرخند و مرثیه‌خوان در مرکز دایره می‌ایستد. به تدریج بر تعداد سوگواران افزوده شده و قوس بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود تا به صورت دایره‌ای در می‌آید. 

امامزاده پیر مراد (ع) در شهرستان استهبان محل تجمع عزاداران حسینی برای اجرای آئین سنتی چک چکو است.

چارچوگردانی با قدمتی 250 ساله 

آیین سنتی چارچوگردانی شب عاشورا در حسینیه محله اَهر استهبان برگزار می‌شود. در این مراسم از ابتدای شب دسته‌های عزادار، زنجیرزن و سینه‌زن به حسینیه محل چارچوگردانی می‌روند. چارچو از اتاقکی چوبی باکف مستطیلی تشکیل و بدنه آن از شیشه پوشیده شده است.

معمولا این عزاداری‌ها با سینه‌زنی آغاز می‌شود با ورود چارچوگردانان به حسینیه فریادهای « وای حسین(ع)» مردم به آسمان بلند می‌شود. افراد در زیر چارچو و در جاهای مشخص خود قرار می‌گیرند. تعدادی هم مشغول باز کردن مسیر عبور چارچو در بین جمعیت می‌شوند.

تمام فضا سرشار از فریاد و نجواست، همه منتظرند. چارچو را بلند می‌کنند، فریادها بیشتر می‌شود. ورود چارچو به صحن حسینیه موجی در جمعیت می‌اندازد. تمام پشت بام‌ها و لبه دیوارهای اطراف حسینیه مملو از زنان و کودکانی است که با فریاد وای حسین(ع) جمعیت را همراهی می‌کنند.

هنگامی که چارچو به وسط حسینیه می‌رسد، در یک لحظه می‌ایستد و ناگهان شروع به چرخش می‌کند. در این لحظه تمامی دست‌ها به سوی آسمان است و همه یک صدا «یا حسین(ع)» می‌گویند. «چارچو» سه بار به دور خود چرخانده می‌شود و پس از طی چندین متر دوباره می‌ایستد و همان چرخش و فریاد «یا حسین(ع)» پس از سه مرتبه «چارچو» به داخل حسینیه برده می‌شود و مراسم عزاداری ادامه پیدا می‌کند.

در باور مردم استهبان چارچو مظهر و نشانه‌ای از یک کجاوه است که از آسمان فرود می‌آید و پیکر امام حسین(ع) را به عرش اعلی می‌برد.مردم این دیار ، در واقع چارچو را نماد مظلومیت امام حسین (ع) می‌دانند و بر این باورند که عصر عاشورا محملی از آسمان فرود آمد و جسم مطهر امام حسین (ع) را در خود جای داد و به آسمان صعود کرد و این چارچوگردانی نمادی از آن محمل است.

انتهای پیام/