نامش متناقض است؛ رودخانه خشک. نام رودخانه که می آید، آدم یاد آب می افتد و وقتی «خشک» در پی آن بر زبان رانده می شود، تمام آن تصورات نقش بر آب می شود.
با وجود این نام «پارادوکسیکال» و ادبی، رودخانه خشک را شاید بتوان «بی هویت ترین» رودخانه های ایران دانست که از میان یک کلانشهر می گذرد. نه آن نام و نشان زنده رود را دارد و نه شکوه نام کارون را.
حتی به مهرانه رود تبریز هم بی شباهت است. با اینکه مهرانه رود مانند رودخانه خشک آب ندارد، اما بدنه سازی هایی که در حاشیه آن انجام شده، رودخانه را تبدیل به یکی از زیباترین رودخانه های ایران کرده است. اکنون که شهرداری شیراز می خواهد رودخانه خشک را به تعبیر مسئولان این سازمان، «ساماندهی» کند، برخی فعالان محیط زیست می گویند، شهرداری راهی را در پیش گرفته که می تواند بیشتر آسیب رسان باشد تا سامان دهنده.
طبیعت نامهربان
طبیعت دیگر مانند گذشته مهربان نیست. تغییر اقلیم رودخانه هایی که روزی منبع زندگانی بودند را تبدیل به یک تهدید کرده اند.
برخی رودخانه های خشکیده اند و برخی دیگر چنان سیل آسا می شوند که هرچه در مسیرشان است را جمع می کنند و می برند. ساخت و ساز در حریم رودخانه ها وضع را به مراتب خطرناک تر کرده است و از این نظر رودخانه خشک هیچ چیز کم ندارد. نه تنها در داخل بستر این رودخانه خیابان سازی شده، بلکه در اطراف آن حتی سازمان های بزرگ اقدام به ساخت و ساز کرده اند.
برای نمونه شهرداری یکی از بزرگترین پارکینگ های شیراز را در حاشیه همین رودخانه ساخته و ساختمان مدیریت بحران استانداری در حاشیه همین رودخانه گسلی در دست ساختمان است.

اما تازگی شهرداری طرحی را شروع کرده که به موجب آن میخواهد رودخانه را ساماندهی کند؛ ساخت دو جزیره تفریحی در بستر رودخانه آن هم در نزدیکی ریل مترو، پل سه طبقه معالی آباد و شماری ساختمان بلند. قرار است تا دوماه دیگر جزیره های داخل بند «نهر اعظم» به بهره برداری برسد ولی معاون طبیعی اداره کل محیط زیست فارس به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید: «شک نکنید این ساخت و ساز توپوگرافی رودخانه را تغییر می دهد و باعث می شود آب به سمت ساختارهای پیرامونی رودخانه منحرف شود. تا همین جای کار به اندازه کافی این رودخانه را «چلانده اند». من در این باره با شهردار هم صحبت کرده ام و آنها باید برای این وضع فکری کنند».
آنچه نگران کننده است پیشینه بروز سیل در رودخانه خشک است.
در سیل اوایل دهه هفتاد به این خاطر که یکی از دهانه های پل معالی آباد بسته شده بود، آب از بستر رودخانه بیرون زد و نه تنها خسارت مالی به بار آورد بلکه باعث مرگ یک یا دو تن از شهروندان شیرازی شد. آن زمان هنوز شدت ورود به حریم رودخانه به اندازه امروز نبود و آن همه خسارت به بار آمد؛ اکنون معلوم نیست چه اتفاقی رخ دهد.

با این حال، رضا محمدیان رئیس کمیسیون عمران شورای اسلامی شهر شیراز می گوید که این طرح آغاز ساماندهی رودخانه خشک است: «قرار است آب طوری هدایت شود که در طول سال اطراف آن آب وجود داشته باشد. از این رو مردم می توانند با پلی که ساخته شده وارد آن شوند و به امکاناتی که در آن پیش بینی شده همچون فضای پیاده روی، کافی شاپ و... دسترسی داشته باشند».
او در عین حال می گوید که برای این پروژه پیش بینی کافی انجام شده و مسیر برای هدایت آب در نظر گرفته شده و همچنین درباره رودخانه با شرکت آب منطقه ای مذاکرات لازم انجام شده است.
او ادامه می دهد: «این تازه شروع ساماندهی رودخانه خشک است. ما برای این رودخانه مشاور گرفته ایم و قرار شده سراسر بستر رودخانه مورد مطالعه قرار بگیرد. برای نمونه در سال های اخیر شاهد ساختمان سازی گسترده ای در اطراف رودخانه بوده ایم و باید کاری کرد که ظرف یک سال طرح ساماندهی آن تهیه شود تا بتوان این رودخانه را تبدیل به یک فضای گردشگری کرد. ضمن اینکه باید نمای ساختمان های دوسوی رودخانه مورد بررسی قرار بگیرد و برای اطراف آن تکالیفی مشخص شود».
کار کارشناسی نشده
هرچند رئیس کمیسیون عمران شورای اسلامی شهر شیراز می گوید تدابیر لازم برای تغییر مسیر آب رودخانه در نظر گرفته شده ولی دست کم مشاهدات گزارشگر ما چیز دیگری نشان می دهد.
یک سوی این جزیره ریل قطار شهری است و سوی دیگر آن بولوار چمران. بنابراین در عمل، جایی برای بازگشایی مسیری که با ساخت جزیره ها مسدود شده باقی نمی ماند. حمیدرضا دهقانی، مدیرعامل آب منطقه فارس در این باره به گزارشگر «خبرجنوب»
می گوید: «هرگونه دخل و تصرف در بستر رودخانه به این خاطر که مسیر آب را می بندد، کار کارشناسی شده ای نیست. به همین خاطر وقتی شما مسیر سیلاب را می بندید در صورت بروز سیل، آب پس می زند مگر اینکه مسیر را باز کرده باشید که سیلاب بتواند از آن منطقه عبور کند».
آن طور که مدیرعامل آب منطقه ای فارس می گوید، آییننامه ای وجود دارد که ساخت و ساز در بستر رودخانه را منع می کند؛ او امیدوار است که در ساخت جزیره های گردشگری رودخانه خشک، مسائل فنی رعایت شده باشد.
در عین حال رئیس کمیسیون حمل و نقل شورای اسلامی شهر شیراز می گوید: «یکی از کارهای خوب سالهای اخیر تمهیداتی است که اندیشیده شده و با لولهگذاری هدایت آب های سطحی به سمت دریاچه نمک صورت می گیرد. ضمن اینکه بستر رودخانه لایروبی می شود و دیواره گذاری جانبی آن تکمیل شده است که رودخانه ایمن تر می کند».
هرچند محمدیان از هدایت آب های سطحی سخن به میان می آورد ولی در مواردی حتی بارندگی های اندک باعث شده برخی زیرگذرهای شیراز از آب پر شده و تبدیل به یک استخر آب شود.
در عین حال محمدیان امیدوار است که با ساخت سد تنگ سرخ این نگرانی از میان برود. اینک نگرانی دوستداران محیط زیست این است که ساخت و سازها در بستر رودخانه خشک بهانه ای باشد که ساخت سد تنگ سرخ را قانع کننده نشان دهد.
در هر صورت سیلاب پیشبینی ناپذیر است و اگر آنچه در شمال کشور، خوزستان و برخی استان های دیگر کشور در سال های اخیر رخ داده در شیراز هم بعید نیست که رخ دهد و سیل همه این ساخت و سازها را با خود ببرد.
هرچند آن وقت هم احتمال خسارت جانی وجود خواهد داشت و هم این پرسش که چرا چنین وضعی پیش بینی نشد تا از هزینه کرد زیاد جلوگیری شود.

منبع: خبرجنوب