تعادل بر هم خورده
میانگین بارندگی در فارس در 10 سال گذشته- یعنی از سال 85 و زمان شروع خشکسالی و به تعبیر بسیاری از کارشناسان، تغییر اقلیم- هر سال کاهش یافته است؛ گاهی چند میلیمتری بارش ها بیشتر شده ولی این بارش به قدری نبوده که برداشت روزافزون منابع آب زیرزمینی را جبران کند. این شده که عمق چاه ها در برخی نقاط فارس به 600 متر رسیده و در عین حال در برخی نقاط دیگر، به خاطر برداشت بی رویه ذخایر زیرزمینی، لایه های زمین از آب خالی می شود و روی هم می نشیند و به این ترتیب پدیده فرونشست زمین که روزی تنها در قصه ها می شد سراغش را گرفت، بیش از همیشه سراغ فارس می آید. سدهای استان یا خشکیده اند و یا جز مقدار آبی که برای پایداری آنها باید در مخزنشان باقی بماند، چیزی ندارند.

آن طور که عبدالکریم جامع، مدیرکل هواشناسی فارس می گوید، بارش های سال آبی گذشته که همین یک ماه پیش به پایان رسید، هنوز چیزی در حدود 20 میلی متر با میانگین بلند مدت فاصله دارد: «میانگین بارندگی استان در سال زراعی 94 - 95 حدود 236 میلیمتر بوده است. این میزان در مقایسه با سال پیش از آن 12 درصد افزایش را نشان می دهد ولی در عین حال با میانگین بلند مدت سالانه یعنی 290 میلی متر همچنان فاصله داریم».
در این شرایط برخی مسئولان به این نتیجه رسیده اند که بحران کمبود بارش ها در فارس چاره ای ندارد جز اینکه دست به کار بارور سازی ابرها شویم؛ چند وقت پیش دولت اقدام به راه اندازی مرکز ملی بارور سازی ابرها در استان یزد کرد تا در چند استان قرار گرفته در اقلیم مرکزی ایران که همگی دچار بحران شدید آب هستند، ابرها را بارورکند. این مرکز 2 سال پیش نخستین پروازها را بر فراز ابرهای فارس انجام داد ولی پارسال این کار را نکرد.

آن طور که مدیر این مرکز اینک می گوید، قرار است امسال دوباره ابرهای فارس بارور شوند؛ اولین ماموریت پروازی هواپیماهای این مرکز هم امروز بر فراز فارس انجام می شود؛ اما این طور که به نظر می رسد این به این راهکار هم فعلا نمی توان چندان دل بست؛ چه اینکه «باید بالاخره بر فراز استان ابری باشد که بتوان آن را بارور کرد». به همین خاطر شاید راهکار همچنان همان صرفه جویی و مدیریت منابع آبی باشد که در بخش های کشاورزی و خانگی از دست می روند.
چرا بحران آب اولویت مسئولان نیست؟
امروز اما نخستین پرواز هواپیماهای مرکز ملی بارورسازی ابرها بر فراز فارس انجام می شود. هرچند هنوز نتایج مطالعات درباره اثربخش بودن این روش منتشر نشده است. آن طور که محمد مهدی جوادیان زاده، مدیر مرکز ملی مطالعات بارور سازی ابرها در یزد می گوید، تنگناهای مالی جدی پیش روی این عملیات قرار دارد: «امسال فارس در منطقه عملیاتی ما قرار گرفته و اگر مشکلی نباشد از دهم آبان ماه عملیات را کلید می زنیم ولی به شدت برای اجرای این پروژه ها در تنگنای مالی قرار داریم.»
آن طور که جوادیان زاده می گوید، اثربخشی بارور سازی ابرها از نظر علمی ثابت شده و سازمان جهانی هوا نشاسی هم آن را تایید می کند در عین حال موفقیت این روش امکاناتی می خواهد که در ایران به راحتی در دسترس نیست: «ارزیابی هایی که ما انجام داده ایم نشان می دهد که بارورسازی ابرها به افزایش بارندگی منجر شده است ولی موفقیت این روش نیازمند زمان، مکان و امکانات مناسب است به عبارت دیگر ما در نهایت می توانیم رطوبت ابرها را یک تا یک و نیم درصد بارور کنیم».
اینک پرسش اینجاست که آیا تخلیه ابرها در یک منطقه باعث خشکیدن منطقه ای دیگر نمی شود؟ درست مانند اتفاقی که در سدسازی ها افتاده است؟ در سد سازی ها بالادست منابع آب را محدود می کنند و در عوض پایین دست می خشکد.
مانند اتفاقی که در منطقه درودزن رخ داده و اگرچه دهها هزار هکتار از زمین های کشاورزی پیرامون سد درودزن زیر کشت رفته ولی در پایین دست، یعنی در حاشیه رودخانه کر و دریاچه بختگان، خشکسالی چنان حاکم شده که بسیاری تنها برای داشتن معیشت و زنده ماندن راهی شهرها شده اند؛ مدیر مرکز ملی بارورسازی ابرها اطمینان می دهد که تخلیه ابرها در یک منطقه بر میزان بارش در نقطه ای دیگر اثر نمی گذارد: «با توجه به اینکه تنها یک تا یک و نیم درصد از رطوبت ابر را بارور میکنیم، این میزان هیچ تاثیری بر بارشهای پایین دست نخواهد داشت ضمن اینکه گزارش سازمان جهانی هواشناسی بیانگر هیچ نکته مخربی نبوده است».
از قرار معلوم، پارسال به خاطر محدودیت منابع اعتباری هیچ عملیات بارورسازی ابرها اجرا نشده است. این نکته شاید بیانگر رویکرد مسئولان کلان کشور به بحران آب باشد که با وجود شرایط خطرناک کشور، باز هم تامین منابع مالی مورد نیاز این بخش را در اولویت قرار نداده اند. با این حال ارزیابی ها از بارورسازی های دو سال پیش نشان می دهد که این رویکرد اثربخش بوده است.
جوادیان می گوید: «ارزیابی ما نشان دهنده افزایش بارندگی است. ضمن اینکه این روش ارزان ترین نوع برداشت آب است. به بیان ساده تر، برای برداشت هر مترمکعب آب از این روش در نهایت 45 تومان هزینه می شود که از راه های دیگر بسیار قیمت پایین تری دارد».
البته مشکلات این روش کم نیست. از جمله اینکه باید ابری باشد که بتوان آن را بارور کرد؛ این است که مدیر مرکز ملی بارورسازی ابرها می گوید این روش آن اندازه که باید، قابل برنامه ریزی نیست. مشکلات اعتباری هم البته بر بار مشکلات می افزاید: «اگر اعتبارات تامین شود پروژه های خوبی را برنامه ریزی کرده ایم.

از جمله ساخت نخستین پهپاد بارور سازی ابرها و ساخت رادارهای هواشناسی. البته همه این پروژهها اعتبارات مالی میخواهد». فارس در سال های اخیر با وجود بحران خشکسالی، با کم توجهی مسئولان کلان کشور روبرو شده است اما این طور که به نظر می رسد مسئولان داخل استان هم برای این وضع فکری نکرده اند. از یک سو، همچنان آب در فارس مدیریت نمی شود و منابع به شدت از میان می روند و از سوی دیگر، با اینکه مرکز ملی بارورسازی ابرها قراردادهایی با مسئولان استان داشته، به گفته مدیر این مرکز هیچ پروژه ای از منابع مالی فارس عملیاتی نشده است.هرچه که هست دیگر کمتر کسی است که بتواند پیامدهای بحران آب در فارس را انکار کند. طبیعت هم اکنون روی دیگرش را به فارس نشان داده؛ شاید روزی خشم طبیعت و دهان باز کردن زمین را تنها می شد در قصه سراغ گرفت ولی امروز این پدیده به تیتر یک رسانه هایی تبدیل شده که کارشان نه قصه گویی بلکه واقعیت پردازی است.

منبع: خبر جنوب