علوم انسانی اسلامی تنگه احد انقلاب اسلامی است/ فطرت انسانی در علوم انسانی غرب مغفول مانده است
به گزارش شیرازه، آیت‌الله سیدمحمد مهدی میرباقری، رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم و عضو مجلس خبرگان رهبری در همایش ملی «آیت اخلاق و حكمت» كه به‌مناسبت بزرگداشت مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی در شیراز برگزار شد، گفت: مرحوم آیت‌الله حائری ویژگی‌های فراوانی داشتند. یکی از ویژگی‌های ممتاز مرحوم آیت‌الله حائری که ایشان را در قامت یک اندیشمند بزرگ ظاهر می‌کرد، این بود که مشکل اصلی جامعه ما و اداره دینی جامعه را به خوبی تشخیص داده بود و بخش عمده‌ای از عمر خود را به ویژه دهه پایانی را برای حل این معضل همت گماشتند.
آیت‌الله میرباقری ادامه داد: آن مرحوم گاهی تعبیر می‌کرد که اینجا آن تنگه احد انقلاب اسلامی است که باید بایستیم و استقامت کنیم و از همین جا ممکن است ضربه بخوریم و آن علوم انسانی اسلامی بود و می‌گفت خلأ مهم اداره در کشور ما فقدان علوم انسانی اسلامی است.
عضو مجلس خبرگان رهبری با یادآوری اینكه اكنون در ۴۰ سالگی انقلاب اسلامی قرار داریم، گفت: ۴ دهه از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته است و در کنار پیروزی‌ها و موفقیت‌های بزرگی که داشته‌ایم که مهم‌ترین آن‌ها تغییر موازنه جهانی به نفع اسلام است، یکی از رقبای تمدنی ما یعنی مارکسیسم به طور کلی شکست خورده و حذف شده است و تمدن دیگر هم لیدر او آمریکاست و امروز لیبرال دموکراسی در حال افول است و این دستاورد بی‌نهایت بزرگی است.
وی ادامه داد: همچنین در مقیاس ملی و منطقه‌ای اتفاقات فراوانی افتاده است حتی در مقیاس جهانی این اتفاقاتی که در اروپا می‌افتد گرچه تحلیل‌های متفاوتی می‌شود، اما می‌تواند موج سوم انقلاب اسلامی با تعیین فرهنگ اروپا باشد.
آیت‌الله میرباقری یادآور شد: در انقلاب اسلامی دستاوردهای بزگی داشتیم اما ناکامی‌هایی هم داشتیم که باید آسیب‌شناسی کنیم و به دقت آن‌ها را بشناسیم و اگر بشناسیم می‌توانیم تهدیدها را تبدیل به فرصت کنیم.
خلأ نرم‌افزاری اداره جامعه اسلامی
وی یكی از این آسیب‌ها را خلأ نرم‌افزاری اداره جامعه اسلامی و تئوری‌های لازم برای اداره این جامعه دانست و گفت: در عین اینکه زحمت‌های فراوانی برای اداره كشور كشیده شده اما در این بحران‌های بزرگ، یک مشکل اساسی وجود داشت و آن این است که برنامهریزیها عمدتاً بر اساس علوم انسانی مدرن شکل می‌گرفته است.
عضو مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: این علوم در دنیای غرب پاسخ موفقی به مشکلات ندادند كه به تدریج هم در حال ظاهر شدن است به حدی که امپراطورهای خبری و دستگاه هنری غرب هم توان پوشش دادن آن خلأها ندارند و اگر آن دانش‌ها در دنیای غرب پاسخ مسائل ندهد، بی تردید در کشور ما و در فضای فرهنگی دنیای اسلام به خصوص جمهوری اسلامی به هیچ وجه پاسخ مثبتی به حل معضلات نخواهد داد.
تدبیرها در مقیاس راهبری انقلابی اسلامی نیست
وی یادآور شد: یکی از اساسی‌ترین معضلات کشور ما این است که تدبیرها در مقیاس راهبری انقلابی اسلامی نیست و در حوزه كلان عمدتاً بر اساس علوم انسانی غربی است كه به هیچ وجه در ایران پاسخ نداده و نخواهد داد.
آیت‌الله میرباقری اظهار كرد: این برنامهریزیها برای ایران به شکل منجسم از سال ۲۷ آغاز شده ولی هیچوقت موفق نبوده است و این را کارشناسان توسعه به ویژه در دهه‌های اخیر دریافته‌اند و آن نکته این است که این علوم به هیچ وجه در جامعه اسلامی ما جواب نمی‌دهد.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم با یادآوری این نكته كه جامعه اسلامی ما به عنوان نقطه کانونی دوران ظهور انتخاب شده است و به هیچ وجه تغییراتی که الگوی توسعه غربی است نمی‌تواند اقتضائات خود را در این جامعه محقق کنند، گفت: خوب است که به این امر توجه کنیم و در آسیب‌شناسی توجه داشته باشیم که ریشه بسیاری از بحران‌ها این است كه دانشی که به عنوان ابزار به کار گرفته می‌شد دانشی است که برای حل معضلات جامعه ما کارآمد و کافی نبوده است.
بسیاری از بحران‌ها ناشی از برنامه‌ریزی‌های مدرن در كشور است
وی گفت: غرب‌گراهایی که ۴ دهه بر سکان فرمانروایی در عرصه برنامه‌ریزی حکومت می‌كنند و حتی اشخاص آن‌ها ثابت هستند، هیچگاه حاضر نیستند این ضعف‌ها را در قالب برنامه‌ریزی خود نسبت دهند و همیشه در بخش اپوزسیون ظاهر می‌شوند در حالی که بسیاری از بحران‌ها ناشی از برنامه‌ریزی‌های مدرن در کشور ماست.
آیت‌الله میرباقری با تأكید بر اینكه پر کردن این خلأ به عهده نخبگان ماست، گفت: هیچوقت مراکز پژوهشی و علمی غرب به دنبال حل معضلات کشور ما نبوده و نخواهند بود و در آخرین مرحله دنبال حکمرانی بر کل جهان و ایجاد یک حاکمیت واحد مبتنی بر ایدئولوی واحد در جهان هستند لذا این کار وظیفه نخبگان ماست که انجام دهند و از مرحله ضرورت و امکان این بحث در فضای نخبگانی ما عبور کرده است.
عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینكه تلاش‌های گسترده‌ای در دنیای اسلام برای دستیابی به علوم انسانی در لایه‌های مختلف در حال انجام است، گفت: همانطوری که ما در بسیاری از علوم مدرن توانسته‌ایم قله آن‌ها را فتح کنیم و جزو کشورهای رده اول جهان باشیم اگر ظرفیت‌هایی که تولید شده در حوزه علوم انسانی اسلامی تجمیع شود، معلوم می‌شود که ما از مرز دانش‌های مدرن عبور کرده‌ایم.
ظرفیت‌های حوزه و دانشگاه‌ها برای تعیین چارچوب‌های فكری اسلامی تجمیع شوند
وی افزود: تفکر و اندیشه پارادیم جدید و چارچوب‌های فکری اسلامی نه فقط آغاز شده بلکه به نتایج مطلوبی هم دست یافته و مراحل خوبی هم پشت سر گذاشته است و این منوط به این است که ظرفیت‌های حوزه و مراکزپژوهشی و دانشگاه‌ها تجمیع شوند.
آیت‌الله میرباقری با بیان اینكه ما از مرزهای دانش مدرن عبور کردیم و تفکر در چارچوب‌های جدید آغاز شده و مراحلی پشت سر گذاشته است، به ارائه گزاشی از رویکردهایی که در حوزه علوم انسانی اسلامی وجود دارد، پرداخت.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم گفت: علم دینی و غیردینی دارد؛ به ویژه در فضای فرهنگ اسلام می‌تواند علم متناسب با فرهنگ اسلامی تولید شود و این شاخص رویکردهای مختلفی دارد، برخی رویکردشان تهذیبی است كه این بحث سابقه ۹۰ ساله در دنیای اسلام دارد.
وی با یادآوری اینكه علوم انسانی در طول یك قرن اخیر دچار ضعف و قوت بوده است، گفت: حدود یک قرن از تاریخچه این بحث می‌گذرد و رویکردهای مختلفی هم داشته است و معنی رویکرد تهذیبی این است که ما باید علوم غربی و به ویژه علوم انسانی مدرن را اصلاح کنیم و مواردی که این علوم با مبانی اسلامی و فرهنگ اسلام تعارض و چالش دارند تغییر دهیم و حذف کنیم و این رویکرد حداقلی است و معتقد است باید گزاره‌ها و نظریه‌های علمی مورد بازخوانی قرار دهیم و مبتنی بر فرهنگ اسلام بازآفرینی کنیم.
آیت‌الله میرباقری رویكرد را مبناگرایانه دانست و گفت: یعنی علوم مدرن بیش از آنكه پیکره ظاهری دارند یک لایه‌های پنهانی دارند که مبتنی بر آن‌ها شکل گرفته‌اند و مبانی دارند و آن مبانی به شدت در علم اثرگذارند و از مبانی اعلی فلسفی تا مبانی جامعه شناختی انسان‌شناختی، روش شناختی و غیره که این مبانی تنزل پیدا کرده‌اند و بازآفرینی شده‌اند به صورت منابع مقارن و نزدیک به علم و در علم به قوانین و معادلات کاربردی تبدیل شدند لذا اگر بخواهیم علم را اصلاح کنیم باید مبانی علم اصلاح شود و راه ورود این مبانی به علم گشوده شود.
وی یادآور شد: برخی به دنبال این بودند که علاوه بر فراوری علم مدرن و دستیابی به مدل اسلامی علم، روش جریان این مبادی در تحقیقات و پژوهش‌های علمی به ویژه انسانی دنبال کنند که آیت‌الله حائری در یک نگاه جزو این دسته هستند که به شدت به مبانی علوم توجه دارند و این لایه از علم مدرن را می‌فهمند.
عضو مجلس خبرگان رهبری با تأكید بر اینكه باید این مبانی را اصلاح كنیم، گفت: آن عالم ربانی به ویژه در بین مبانی بر انسان‌شناسی تأكید دارند و بحث‌های پردامنه‌ای مبتنی بر اینكه انسان دارای طبیعت و فطرت است و علوم انسانی غرب در باب طبیعت انسان بحث می‌كند و انسان را در همین حد می‌بینند و برای طبیعت انسان نسخه می‌نویسد و به هیچ وجه نمی‌تواند لایه‌های عمیق‌تر انسان كه فطرت است، را شكوفا كند، دارد.
فطرت انسانی در علوم انسانی غرب مغفول مانده است
وی با بیان اینكه مرحوم آیت‌الله حائری اعتقاد دارد كه لایه فطرت انسانی در علوم انسانی غرب مغفول مانده است، گفت: اگر در کشور ما بر اساس دانش‌های مدرن اداره شود این آفت كه مبتنی بر طبیعت انسان برنامه‌ریزی كنیم، دامن ما را خواهد گرفت.
آیت‌الله میرباقری اظهار كرد: آن مرحوم در حوزه اقتصاد، پول اعتباری و ربا و مهم‌تر از آن خلق پول توسط بانک‌ها تأکید می‌کند که نباید اتفاق افتد و این مهم‌ترین مسئله در باب رباست که ربا منتهی به خلق پول می‌شود.
وی گفت: آیت‌الله حائری در علوم انسانی اسلامی عمدتاً جزو مبنا گراهاست که تلاش می‌کنند مبانی علم مدرن را بازشناسی کنیم و بعد بازآفرینی مبتنی بر فرهنگ اسلام صورت گیرد و تلاش کنند بر اساس این مبنای انسان‌شناسانه تولید نظریه در حوزه علوم کنند.
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم با بیان اینكه در برخی از جاها می‌توان نظرات ایشان را در حد نظریه تلقی کرد، گفت: مبنای دیگری وجود داد که کمی مسئله را جدی‌تر تلاقی می‌کند و فعال است و آن اینکه آفتی که دامن جامعه غربی گرفته فقط متوجه دانش نیست بلكه متوجه لایه‌های مختلف عقلانیت است و از تفکر تا دانش‌های کاربردی و نظام دانش و فناوری‌ها همه آفت زده هستند و آفت اصلی آن‌ها این است که جریان تعبد به وحی در آن‌ها جاری نشده است یعنی منزلت وحی در عقلانیت غرب مغفول است و ما باید تمامیت این غقلانیت را بازآفرینی کنیم که این بازآفرینی حتی شامل بخش عمده‌ای از علومی که در دنیا اسلام تولید شده و تحت تأثیر یونان است، می‌شود.
آیت‌الله میرباقری با تأكید بر اینكه ما باید عقلانیت مبتنی بر ایمان تولید کنیم، گفت: این کار نیازمند یک کار اساسی است جریانی که بتواند جریان عقلانیت را در تعبد دینی جاری كند.
وی یادآور شد: مشکلی که در حوزه عقلانیت داریم این است عقلانیت تجربی شهودی و نظری ما به صورت روشمند متعبد به وحی نیست؛ حتی علوم عقلی ما هم از این آفت رنج می‌برند؛ گرچه فلسفه اسلامی در دوران اسلامی به شدت تحت تأثیر فرهنگ اسلامی است و بسیار با فلسفه مدرن غرب و یونان قدیم متفاوت است اما متأسفانه از نوعی سکولاریزم منطقی رنج می‌برد یعنی منطقا ضرورتی ندارد که فلسفه مبتنی بر وحی باشد، لذا اگر بخواهیم به منطق فلسفه و تفکر ملتزم باشیم، اگر نتیجه برهان انکار عالم غیب و خداوند شد، باید بپذیریم البته هیچ فیلسوف مسلمانی به این معتقد نمی‌شود.
عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: تعبد به برهان و ادعای عصمت به برهان در عرض معصوم نتیجه‌اش این است که اگر برهان به انکار خدا شد، باید آن را پذیرفت لذا به لحاظ منطقی نوعی برهان‌پرستی نه خداپرستی است بنابراین باید تمامیت عقلانیت خود برای اینکه بتوانیم دینی زندگی کنیم از نو طراحی کنیم و حتی روش‌های اداره و برنامه‌ریزی خود را از نو مبتنی بر مبانی دینی و تعبد به وحی بازآفرینی کنیم.
وی ادامه داد: این کار نیاز به نرم‌افزاری دارد که تلاش علمی در همه این عرصه‌ها در مقیاس جامعه هماهنگ و هم‌افزا کند و به صورت معقول و سنجیده مستند به وحی کند و معطوف به کارآمدی و حل مضعلات جامعه ایمانی علوم را به پیش ببرد؛ نرم‌افزاری که بتواند نسبت بین علوم نقلی اعم از عرفان، حکمت و فقه با معادلات به صورت منطقی برقرار کند و این‌ها را در یک شبکه دانش قرار دهد و در میان آن‌ها تجربه شهود و تعقل به رسمیت شناخته شود و همه تلاش‌های پژوهشگران انسان را ذیل تعبد به وحی قرار دهد یعنی فضای غنی از عقلانیتی مبتنی بر وحی معطوف به حل کارهای جامعه مومنین ایجاد کند و چنین چیزی نیاز به شبکه تحقیقات بزرگ و بانک اطلاعات بزرگ دارد و این هم یک رویکرد است.
آیت‌الله میرباقری بیان كرد: این رویکردهای متفاوت هم در حال تلاش و فعالیت جدی در جامعه ما برای حل معضل نرم‌افزاری یعنی فقدان نظریه‌های اداره هستند البته این تلاش‌ها دستاوردهای خوبی هم داشته و محققان بزرگی در این زمینه تربیت شده‌اند که در کشور ما یکی از ارکان مهم این تلاش‌ها آیت‌الله مصباح و مرحوم آیت‌الله حائری است كه سعی كردند هم مبانی انسان‌شناسانه بازآفرینی كنند و هم مبتنی بر آن نظریه‌پردازی كنند.
عضو مجلس خبرگان رهبری تأكید كرد: مسئله اصلی این است که دانش بشری در خلأ تولید نمی‌شود؛ انسان وقتی شروع می‌کند به اندیشه‌ورزی اینگونه نیست که به‌صورت یک جزیره مستقل می‌اندیشد؛ وقتی شروع به اندیشه می‌کند درون یک بستر تاریخی و تکمیلی می‌اندیشد یا بر جامعه انبیا می‌اندیشد یا در جامعه شیاطین.
وی با بیان اینكه اندیشه انسان هم مثل عمل انسان یا نورانی است یا ظلمانی، گفت: دانش هم که یک محصول انسانی است یا تحت ولایت الله است همچنین اندیشیدن نیز چنین است كه می‌تواند نورانی یا شیطانی باشد.
آیت‌الله میرباقری تأكید كرد: باید تلاش کنیم که عقلانیتی را در جامعه ایجاد کنیم که عقلانیت نورانی است که در معارف ما از آن تبدیل به علم می‌شود و این عقلانیت ظلمانی مدرن را تبدیل کنیم به عقلانیت ایمانی و این هم با رویکردهای مختلف در حال انجام است.
انتهای پیام/
