تکریم علمای دین
آیات نورانی قرآن و روایات معصومین گویای صادق بر این مدعاست . خداوند در قرآن میفرماید: «یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ»[1] «خداوند کسانی از شما را که ایمان آورده اند و دانشمندان رادرجاتی برتری دهد.»
«هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ»[2] «آیا صاحبان علم و دانش با آنان که نمی دانند یکسان هستند»
« إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ»[3] «از بندگان خدا تنها علماء هستند که از خدا می ترسند.»
و امام صادق(ع) در مورد مقام عالمان دین فرمودند: «ملائکه بالهای خود را برای طالب علم میگسترانند و موجودات زمین و آسمان، حتیّ ماهیان دریا برای او استغفار می کنند، فضیلت عالم بر عابد همانند ماه شب چهارده بر بقیه ستارگان است.
و «انّما العلماء ورثه‌الانبیاء» « و به تحقیق دانشمندان وارثان انبیاء الهی هستند».[4]
حال با توجّه به عظمت مقام عالمان رباّنی، لزوم تکریم ایشان امری بدیهی و اجتناب ناپذیر است وتکریم ایشان تکریم حضرت حق(جل و علی)، انبیاء الهی و ائمه است، لذا امیرمومنان(ع) فرمودند: «مَن وقَّرَ عالمِاً وَقَّرَ رَبَّه»[5] «کسی که عالمی را گرامی بدارد و تعظیم نماید، پروردگارش را گرامی و بزرگ داشته است.
از همین رو در روایات اهل بیت(ع) بر احترام بر عالمان دین و احتراز از تحقیر و توهین به ایشان تأکید فراوان شده است. «تواضَعُوا لِمَن طلبتم منه العلم»[6] «نسبت به کسی که از او علم می آموزید فروتن باشید.» امام صادق(ع) :«اذا رأیتَ عالماً فکُن لَهُ خادماً»[7] «زمانی که به عالمی برخوردی خدمتگذار او باش»
و در بیان دیگری امیرمؤمنان(ع) فرمودند: «از تحقیر و کوچک کردن علماء بپرهیزید که این عمل موجب خوار شدن انسان و کوچک شدن در چشم دیگران و گمان بد بردن نسبت به شخص خواهد شد.»[8]
سیره عملی بزرگان نیز بر احترام و تکریم علماء و دانشمندان بوده که برآن اصرار فراوان داشته و پیوسته به طلّاب نیز سفارش می نمودند چرا که از اسباب مهمّ توفیق، تکریم بزرگان و به خصوص اساتید است.
تکریم علمای دین در کلام بزرگان :
آیه الله شیخ محمّد بهاری همدانی(ره): «از برای طالب علم شروطٌ لابدّ من مراعاتها... وأن یکونَ معظِّماً لِلعلمِ والعلماء (یکی از آن شروط اینکه؛ دانش ودانشمندان را بزرگ بدارد) خدا را حقیر نشمارد، اوّل عیبی که سالک پیدا کند، آن است که علماء ظاهر پیش او حقیر و کوچک گردند.»[9]
علامه میرزا ابوالحسن شعرانی(ره): ایشان در شرح کتاب تبصره المتعلمین می نویسد: «... و آخرین نصیحت آن که علم بی تقوی و ورع را به چیزی نشمرند و سخن علمای دین راپست نگیرند و تعظیم آنان را چه مرده و چه زنده موجب مزید توفیق دانند.»[10]
آیهالله شهید دستغیب(ره): ایشان در کتاب گناهان کبیره اینگونه آورده است: «برای کفران نعمتِ وجودِ علماء عقوبتهای شدیدی وعده داده شده است، از آن جمله پیغمبر اکرم (ص) می فرماید: زمانی بیاید که مردم از علماء فرار می کنند مانند فرار کردن گوسفندان از گرگ، در نتیجه خداوند آنها را به سه بلا مبتلا می فرماید؛ برکت را از دارائیشان بر می دارد، سلطان ظالمی را برای آنها مسلّط می فرماید و بی ایمان از دنیا می روند.
نا گفته نماند که طلاب علوم دینی چون در طریق رسیدن به مقام شامخ نیابتند، وجودشان نیز نعمت و گرامی داشتنشان بر همه لازم و کفران وجود ایشان به هتک وبی احترامی حرام می باشد.»[11]
شهید ثانی (ره): ایشان در بحث آداب تعلیم و تعلّم و لزوم تکریم استاد اینگونه می نویسد: «شاگرد و دانشجو باید با دیده تکریم و احترام به استاد خویش بنگرد و از عیوب او چشم پوشی کند ... او باید فزونتر از آنچه که مأمور به تواضع و فروتنی نسبت به علما و دانشمندان و دیگر اصناف مردم است، در برابر استاد خود، متواضع و فروتن باشد. او باید در برابر مقام علم و دانش نیز اظهار خاکساری کند تا در سایه این فروتنی که خود نوعی عزّت و سرافرازی است، به علم و معرفت دست یابد...».[12]
سیره عملی بزرگان در تکریم علمای دین :
حضرت امام خمینی(ره): آیه الله مظاهری در مورد این خصلت امام می فرمایند: «خصلت احترام به علمای اسلام همیشه در امام جلوهای خاص داشت، نه فقط به مثل شیخ طوسیها، صاحب جواهرها، شیخ انصاریها... احترام خاص می نهادند وبا تجلیل از آنان یاد می کردند بلکه درباره مثل مؤسس حوزه علمیه قم شیخنا العلّام و درباره مثل آیه العظمی بروجردی بارها می فرمودند: «در سر حّد کرامت است یک پیرمرد به این خوبی حوزه علمیه را بلکه عالم تشیّع را اداره می کند.»[13]
حضرت امام (ره) نسبت به اهانت به علماء و غیبت بزرگان معاصرین خودشان شدیداً موضع میگرفتند: به طوری که حرام کرده بودند کسی در بیت ایشان بیاید و پشت سر علماء چیزی بگوید. و وقتی شنیده بودند برخی حرف ملا صدرا را نفهمیده به ایشان جسارت کرده اند، شدیداً در سر درس موضع گرفته می فرمایند: «و ما ادراک ما ملا صدرا؟ مسائلی که بوعلی از حلّ آنها عاجز مانده، ملاصدرا حل کرده، چرا ما مواظب زبانمان نیستیم ؟![14]
آیه الله وحید بهبهانی (ره) احیاگرعلم اصول: از ایشان پرسیدند چگونه به این مقام علمی و عزت و شرف و مقبولیت رسیدهای؟ در جواب نوشتند: من ابداً خود را چیزی نمی دانم و در ردیف علمای موجود به شمار نمی آورم و آنچه ممکن است مرا به این مقام رسانده باشد این است که هیچ گاه از تعظیم و بزرگداشت علماء و نام آنان را به نیکی بردن خودداری ننمودم وهیچ وقت اشتغال به تحصیل را تا آنجا که مقدورم بود ترک نکرده، آن را بر تمام کارها مقدم داشتم.»[15]
خواجه نصیرالدین طوسی (ره) و صلوات فرستادن به روح سید مرتضی (ره): هر گاه در مجلس درس ایشان نامی از مرحوم سید مرتضی (ره) به میان می آمد، خواجه می گفت « صلوات الله علیه » و رو به مدرسین و قضاتی که در درسش حاضر بودند، می فرمود: «کیف لایُصَلّی علی المرتضی؟» چکونه بر سید مرتضی با آن مقام بلند علمی و تقوائی درود فرستاده نشود؟[16]
مرحوم حاجی کلباسی (ره) از علماء بزرگ اصفهان: آورده اند که ایشان وقتی به قم آمد و به مزار آن شهر رفت، پا برهنه راه را می پیمود و می فرمود: این مزار پر است از علماء و راویان احادیث؛ از این رو برای ادب نمی خواهم با کفش روی قبورشان بروم . «وقتی حاکم اصفهان به ایشان جسارت و بی احترامی کرد، مرحوم کلباسی(ره) او را نفرین کرد. چیزی نگذشت که آن حاکم برکنار و بدبخت و بیچاره شد. شیخ کلباسی نامهای به حاکم بیچاره و مغرول نوشت ودر آن نامه این بیت را آورد:
دیدی که خون ناحق پروانه شمع را چندان امان نداد که شب را سحر کند[17]
شیخ اعظم، شیخ مرتضی انصاری (ره): در کتاب لمعات درباره ایشان آمده است: «ایشان نسبت به علماء بسیار تعظیم و توقیر می نمود و بعد از ذکر اسامی آنها از آنها تجلیل می کرد. وقتی صاحب جواهر (ره) از دنیا رفت و پسرش شیخ عبدالحسین جواهری در درس شیخ انصاری حاضر می شد، ایشان به خاطر بزرگداشت صاحب جواهر به وی احترام می گذاشت و حتی اگر در بین درس می آمد، از بالای منبر از وی تجلیل نموده و بلند می شد.»[18]
آیه الله العظمی حائری یزدی(ره): فرزند ایشان، از پدرش نقل کرده که فرمود: «توفیقاتی که در زندگی نصیب من شد و در پرتو آنها توانستم حوزه را تشکیل بدهم، همه مرهون خدماتی است که به استادم، مرحوم سید محمد فشارکی(ره) کردهام. زمانی ایشان به شدّت بیمار شدند و کار بدان جا کشید که من مدّت شش ماه، برای قضای حاجت ایشان ، طشت مهیّا و بدین عمل افتخار می کردم.»[19]
آیه الله العظمی بهاء الدینی(ره): روش ومنش ایشان احترام به علماء و تعظیم بزرگان و به خصوص اساتیدشان بود. این فقیه فرزانه با وجود اینکه خودشان از لحاظ فقاهت در سطح بالائی بودند به طوری که در سنّ 25 سالگی اجازه اجتهاد گرفتند و از ابتدای طلبگی همدرس و هم حجره امام خمینی(ره) بودند، ولی همیشه از ایشان با احترام و عظمت نام می بردند و دیگران را در امر تقلید به ایشان ارجاع می دادند از جمله اینکه در مورد ایشان می فرمود: «اعتقاد ما این است که مثل امام خمینی در زمان فعلی نداریم. وی فهم معصوم را پیدا کرده، درک او فوق درکها و شجاعت او فوق شجاعتهاست. پای خود را جای پای معصوم گذارده است ... مثل ایشان در تاریخ شیعه در حد نایاب است.»[20]
آیه الله العظمی گلپایگانی(ره): ایشان به علماء بزرگ احترام خاصّی می نهادند، مقیّد بودند که همیشه قبل از درس به روح استادشان آیه الله العظمی حائری یزدی (ره) فاتحه بفرستد و اگر در ابتدا فراموش می کردند، در وسط درس فاتحه می خواندند. و بعد از زیارت حضرت معصومه (س) همیشه بر سر قبر ایشان حاضر می شدند و تجلیل می کردند.
پی نوشت:
[1] . مجادله /11
[2] . زمر/ 9.
[3] . فاطر /25.
[4] . الاصول من الکافی - ج1- ص36 (دو جلدی) حدیث 1 باب ثواب العالم . از کتاب فضل العلم ـ مرحوم کلینی ، باتصحیح و تعلیق علی اکبرغفاری ـ ناشر مکتبه الصدوق /تهران / چاپ دوّم/ 1381 هـ ق.
[5] . تصنیف غررالحکم ودررالکلم ـ ص47 ج218 ـ عبدالواحد آمدی ـ دفتر تبلیغات اسلا می چاپ اول ـ (بی تا).
[6] . اصول کافی ـ همان باب صفه العلماء ، ج1، ص36.
[7] . غررالحکم (همان ) ـ ص47 ، حدیث 217.
[8] . غررالحکم (همان ) 1 ص47 ج 216.
[9] . تذ کره المتقین، ص127 ، شیخ محمد بهاری همدانی (ره) ، انتشارات نهاوندی - 1376 / چاپ دوّم.
[10] . سیمای فرزانگان ـ ص263 ، رضا مختاری ، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه قم -1374، چاپ هشتم.
[11] . گناهان کبیره، ج2، ص335 و 336 ، عبدالحسین دستغیب ، 2جلد، تهران ، کانون ابلاغ اندیشه های اسلامی ، 1361 هـ . ق.
[12] . آداب تعلیم و تعلم در اسلام (ترجمه کتاب منیه المرید شهید ثانی ) ـ ص323 ـ 324 ـ سید محمد باقر حجتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، خرداد 1359
[13] . سرگذشتهای ویژه از زندگی امام خمینی (ره) ـ ج5 ، ص165 ، گرد آوری: رضا شعرباف ، انتشارات پیام آزادی ، هشتم / 1374.
[14] . سیمای فرزانگان / ص252.
[15] . همان / 253.
[16] . همان / 257.
[17] . سیمای فرزانگان ـ ص260.
[18] . همان ص261.
[19] . همان ص269و.
[20] . حاج آقا رضا بهاءالدینی، آیت بصیرت ـ ص140.
منبع : اسلام شیعه
