به گزارش سرویس سیاسی شیرازه، قیام پانزده خرداد یکی از برجسته ترین تحولات در تاریخ معاصر ایران و نقطه عطفی در مبارزه سیاسی ملت ایران با رژیم پهلوی بود. قیامی که شهرهای بسیاری را به صحنه مبارزه علیه رژیم شاهنشاهی کشاند. قیام 15 خرداد 1342 تنها در تهران اتفاق نیافتاد بلکه شهرهایی مثل قم، مشهد و شیراز را هم در بر گرفت.
امروز می خواهیم در 52 سالگی این نهضت اسلامی به نقش مردم شیراز در این قیام بپردازیم.

این شهر سیاسی- مذهبی در تاریخ معاصر در جنبش های مردمی همیشه پیشگام بود. اعتراض به انعقاد قرارداد انحصاری توتون و تنباکو معروف به قرار داد رژی، نهضت مشروطه، واقعه ی کشف حجاب و قیام 15 خرداد در کارنامه مردم شیراز دیده می شود.

 همسویی و همراهی مراجع، علما، بازاریان، هیئت های مذهبی، دانشگاهیان و فرهنگیان با نهضت امام خمینی در مقایسه با سایر شهرها نشان از خود آگاهی و رشد سیاسی بالای مردم این شهر دارد.

بازتاب دستگیری امام در شیراز

روز 12 محرم برابر با 15 خرداد خبر دستگیری آیت الله خمینی به شیراز هم رسید. مردم در مسجد عتیق تجمع کردند. آیت الله دستغیب در جمع مردم سخنرانی تندی علیه اقدام غیرقانونی دستگیری امام خمینی ایراد کرد. بازار تعطیل شد و آن شب نیروهای امنیتی تصمیم گرفتند علمای شیراز را دستگیر کنند.
 قرار شد آیات بهاءالدین محلاتی، آیت الله دستغیب، مجدالدین محلاتی، هاشم دستغیب، جلال الدین آیت الله زاده، مجدالدین مصباحی، دستگیر شوند در پی این تصمیم در نیمه شب به منازل برخی از آیات مذکور، از جمله دستغیب، محلاتی و... هجوم بردند و آنان را دستگیر کردند و با پرواز هواپیمای نظامی، در شهر رعب و وحشت به وجود آوردند. صبح روز 16 خرداد مجدداً مردم به خیابان ها ریختند. در این تظاهرات مردم به برخی سینماها ، مشروب فروشی ها و برخی مغازه های بهائیان حمله کردند که در درگیری با پلیس تعدادی شهید و مجروح شدند

حوادث روزهای 15 و 16 خرداد در شیراز

 روحانیون شیراز جهت تصمیم گیری در چگونگی برخورد با دستگیری امام در عصر 15 خرداد در منزل (محمد باقر آیت اللهی) گرد هم آمدند و تصمیم گرفتند که فردا مردم در مسجد نو اجتماع کنند. مصاحبه پاکروان رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور در ساعت 8 شب روز 15 خرداد از رادیو پخش شد و مؤید آن بود که رژیم قصد دستگیری روحانیون شهرستان ها در پی دستگیری امام را داشت. علی رغم تمهیدات رژیم، آیت الله محلاتی در مسجد مولا اعلام کرد که فردا تعطیل عمومی است و همه کسبه مغازه ها را ببندند. آیت الله دستغیب نیز در مسجد جامع اعلام کرد که فردا همه اعتصاب کنند و به جز نانوایی ها و مغازه هایی که به اجناس ضروری مردم بستگی دارد همه ببندند و در مسجد نو اجتماع کنند. پس از آیت الله دستغیب سید حسین ساجدی منبر رفت و گفت: «آیت الله خمینی را دستگیر کرده اند، اگر این سخن صحیح باشد فردا سیل خون در کشور جاری می شود و با دست خالی به مبارزه با رژیم می رویم. من وصیت کرده ام و آمده ام و مرگ را استقبال می کنم.» در مسجد نو نیز سید مجدالدین مصباحی منبر رفت و ضمن اعلام تعطیلی فردا و لزوم تجمع مردم در مسجد نو اطلاعات به دست آمده را به سمع مردم رساند و اظهار داشت که ممکن است ما را توقیف کنند.

شب 16 خرداد چه اتفاقی افتاد؟

منزل آیت الله دستغیب در شب 16 خرداد، کانون هیجان و فعالیت بود. به گفته شاهدان، فضایی روحانی و معنوی در این موقع خطرحاکم بود. همچنین در این شب در منزل آیت الله بهاءالدین محلاتی عده ای بیتوته کرده و ضمن خواندن دعا مراقب اوضاع بودند. شاهدان عینی گزارش می دهند که بعد از نیمه شب صدای هواپیما شنیده شد و نیم ساعت پس از آن حمله به منزل آیت الله دستغیب انجام گردید. و بدین ترتیب معلوم شد که هواپیمای مذکور حامل کماندوهایی از تهران بود که مأموریت انجام حمله را داشتند. جریان دستگیری آیت الله سید عبدالحسین دستغیب و همراهان با ورود کماندوها به کوچه منزل آیت الله دستغیب مردم با فریاد های «یا حسین» و «الله اکبر» دیگران را از حضور نیروهای حکومت مطلع کردند و افرادی که در منزل تجمع داشتند به اقدامات تأمینی دست زدند اما آیت الله دستغیب و عده زیادی از جمله آقایان سید محمد هاشم و سید احمد علی( پسران دستغیب) سید محمد مهدی( برادر دستغیب) و محمدرضا ابوالاحراری آیت الله بهاءالدین محلاتی و پسرش شیخ مجدالدین و برادرش جلال الدین آیت الله زاده دستگیر شدند.

حوادث روز 16 خرداد و ماجرای تیرخوردن خواهرزاده شهید دستغیب
 از اول بامداد روز پنج شنبه 16 خرداد مردم به تدریج به مسجد جامع آمدند. گزارش ساواک از روز 16 خرداد چنین است: «از اول بامداد روز 16 خرداد به تدریج عده ای زن و مرد در مسجد جامع عتیق جمع شدند جمعیت رو به فزونی می نهاد و همگی منتظر آمدن حاج سیدعبدالحسین دستغیب بودند... عده ای در شک و تردید بودند که ممکن است آقای دستغیب دستگیر شده باشد در این اثنا عده ای پیراهن سیاه با شعار «حسین حسین» به مسجد جامع وارد شدند و گفتند آیت الله دستغیب به مسجد نو رفتند. جمعیت مسجدجامع به طرف مسجد نوحرکت کردند. در مسجد نو عده ی زیادی اجتماع کرده بودند عده ای که از مسجدجامع آمده بودند مشاهده کردند که آیت الله دستغیب در مسجد نو نیست... در همین لحظه یک عده جمعیت پیراهن سیاه که همگی از دستجات هیئت های رضازاده و ولدان بودند وارد مسجد نو شدند و کلیه جمعیت از مسجد خارج شدند... طولی نکشید که سرگرد صداقتیان و چند نفر پلیس با تفنگ و ماسک و گاز اشک آور سوار یک کامیون شهربانی به جلو جمعیت رسیدند و با انداختن چند تیر هوایی و گاز اشک آور جمعیت را عقب زدند ولی جمعیت اطراف، پلیس را به محاصره گرفتند. مجدداً با شلیک چند تیر هوایی جمعیت به طرف فلکه احمدی عقب نشینی کرد... جمعیت با دادن شعارهای «یا حسین» به طرف پلیس حمله ور شدند و سر چند نفر پاسبان مجروح شد... جمعیت هر لحظه به حمله خود می افزود در این موقع یک کامیون پلیس جلو آمد و سرهنگ عزلتی فرمان حمله را به پلیس داد... جمعیت با چوب و چماق به او حمله کردند... در این موقع افراد پلیس هر یک به طرفی پا به فرار نهادند... جمعیت به طرف مغازه ناشری رنگ آمیز و نمایندگان کارخانه پپسی کولا در شیراز حمله ور شدند، درب مغازه را شکستند... انبار پپسی کولا را باز کرده تا توانستند خوردند و آنچه هم میسر شد بردند ولی بیشتر آن را شکستند...در حدود ساعت 10 کامیون های حامل سرباز به چهار راه های خیابان های شیراز رسیده و مرتباً با شلیک گلوله از حرکت و تظاهرات جمعیت پیراهن سیاهان جلوگیری کردند و در مقابل سینما ایران و سینما پارس و سینما مترو یک صف خط زنجیر کشیده و جمعیت را متفرق کردند... در حدود ساعت 11 جمعیت از خیابان ها مجدداً به داخل شهر سرازیر شده در فلکه احمدی با کامیون های سرباز روبرو شدند و با شلیک گلوله متواری شدند چون در داخل شهر و بازار سرباز نبود جمعیت به یکدیگر توصیه می-کردند که در مسجد جامع جمع شوند در مسجد جنازه خواهرزاده آیت الله دستغیب را که مورد اصابت گلوله قرار گرفته بود در شبستان گذاشته بودند و در نزدیک ظهر مجدداً مردم انتظار داشتند که دستغیب بیاید و اقامه نماز جماعت کند چون از آمدن ایشان خبری نشد مردم جنازه را به امامزاده ابراهیم بردند و آن جا گذاشتند و همگی را دعوت کردند که ساعت 4 بعد ازظهر به مسجد جامع آمده و خواهرزاده آقا را تشییع جنازه نمایند لکن ساعت 4 بعد ازظهر کلیه درب های ورودی مسجد و پشت بام و صحن مسجد به تصرف قوای نظامی درآمده بود و از آمدن مردم به مسجد سخت جلوگیری می کردند از نزدیک ظهر تا بعد از ظهر، مردم در کوچه های شهر قدیم مرتباً هنگام عبور شعار علیه شاه می دادند و زن ها مرتباً نفرین می کردند.»

شهدا و مجروحین 16 خرداد شیراز

شهدای 16 خرداد پس از خروج مردم از مسجد نو و آغاز تظاهرات، حسب گزارشات ساواک و خاطرات شاهدان و مطلعان از حوادث 16 خرداد اولین نفراتی که تیر خوردند و به شهادت رسیدند یک بلورچی بود که کنار حوض شاهچراغ به گردنش تیر خورده و بر اثر آن به شهادت رسید. شهدای دیگر دو دانش آموز به اسامی احمد دسترس و خلیل سربی ( دستغیب) در محل فلکه شاهچراغ و همچنین اسدالله پروا (قنادی) و علی اکبر صادقیان می باشند.

از مجروحبن آن روز اطلاع زیادی در دسترس نیست اما به گواه گزارشات ساواک، از جمله مجروحین این روز، خادم مسجد جامع که او را «مش قربون علی» صدا می زدند بود. «محمد سود بخش» نیز از دیگر مجروحین این روز بوده است همچنین از باربری که تیر به پایش خورده و به بیمارستان انتقال داده شد در این روز یاد شده است.

دستگیر شدگان 16 خرداد

از دستگیر شده های این روز در شیراز می توان ازآقایان سید محمدمهدی دستغیب، محمدرضا ابوالاحراری، محمدجعفر ایزدی، سیدحسین ساجدی، شیخ محمود شریعت زرقانی، شیخ علی موحد و برادرش شیخ محمد، سیدمحمدحسین ساجدی، سیدجعفر ساقی مسجدجمعه، سیدخلیل زمان ثانی، رمضانی، سیدعبدالله زبرجد، سیدعلی اکبر معزی، محمدسودبخش، حیدرعلی نجابتی، محمودنجابتی و یک قالی فروش یاد کرد.

- برخی مطالب برگرفته از فصلنامه اینترنتی پانزدهم خرداد 42 است