طی سه سال گذشته‌، ثبت هفت اثر معنوی کشورمان در فهرست جهانی یونسکو به ‌اندازه کافی موجه بوده است که نشان دهد آثار فرهنگی ایران برای جهان و داوران سازمان یونسکو از جذابیت خاصی برخوردار است.

به همین دلیل است که ششمین اجلاس جهانی یونسکو در تیر ماه سال 90‌، میزبان داوری دو پرونده دیگر میراث معنوی ایران با عنوان «ازدواج اقوام ایرانی» و «موسیقی اقوام ایرانی» خواهد بود که در صورت ثبت این دو پرونده‌، شمار پرونده‌های جهانی میراث معنوی ایران را به 9 اثر جهانی خواهد رساند.

ازدواج، میراث ملی

ازدواج، پیوندی مقدس و آیینی است که با احکام و رسوم خاص در مذاهب و کشورهای مختلف جهان برگزار می‌‌شود و گاه متأثر از اسطوره‌‌ها و افسانه‌های مختلف ملیت‌ها‌، شکل و شمایل بسیار متفاوتی به خود می‌‌گیرد .

امیر صادقی‌، کارشناس مردم شناسی استان کردستان که ازدواج در استان او با آداب و رسوم زیبا و متفاوتی برگزار می‌‌شود، می‌‌گوید: آیین ازدواجی که نسل به نسل به اقوام امروز رسیده است حاصل تصور و دیدگاهی است که اقوام مختلف در هزاران سال پیش نسبت به ازدواج دو نفر داشته‌اند.‌. به عقیده این مردم شناس ازدواج ایرانی با ازدواج سایر نقاط دنیا بسیار متفاوت است و ارائه پرونده ثبت جهانی ازدواج اقوام ایرانی برای ثبت در یونسکو کار بسیار پسندیده‌ای است.

پرونده‌های ایرانی

تاکنون از میان مواریث معنوی ایران آثاری چون تعزیه‌، آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای، موسیقی مقامی‌های شمال خراسان‌، موسیقی ردیف دستگاهی‌، مهارت‌های سنتی بافت فرش فارس و کاشان و در نهایت نوروز به ثبت جهانی رسیده‌اند..

معاون سازمان میراث فرهنگی‌، صنایع دستی و گردشگری کشور که با ثبت این آثار معتقد است باب جدیدی در بحث میراث معنوی کشورمان باز شده می‌‌گوید: اگر ما توانستیم نوروز را به عنوان مهم‌ترین پرونده زنجیره‌ای بین‌المللی به ثبت جهانی برسانیم و گستره ایران فرهنگی را در حوزه‌های مختلف جغرافیایی نشان دهیم، اینک افتخار می‌کنیم که فرهنگ سنتی و فاخر ازدواج اقوام ایرانی را به همراه گوشه‌های دیگر موسیقی نواحی کشورمان به ثبت یونسکو برسانیم.

علویان صدر در حالی از ارائه دو پرونده ازدواج اقوام ایرانی و موسیقی اقوام ایرانی سخن می‌‌گوید که ایران برای ثبت میراث معنوی جهانی یونسکو چهار پرونده را آماده و ارائه کرده است که این چهار پرونده شامل ازدواج اقوام ایرانی، موسیقی اقوام ایرانی، دانش سنتی پخت نان و فناوری دوخت لباس اقوام ایرانی است. اما ازدواج اقوام ایرانی و موسیقی اقوام ایرانی اولویت‌های اول و دوم و دانش سنتی پخت نان و فناوری دوخت لباس اقوام ایرانی اولویت‌های سوم و چهارم هستند. چرا ازدواج اقوام ایرانی در کنار موسیقی در اولویت‌های اولیه سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است ؟

سنتی هم ریشه و در عین حال متفاوت

کشورمان ایران‌، تنوع کم نظیری از اقوام مختلف را در بردارد؛ اقوامی چون لر‌، کرد‌، ترک‌، گیلک‌، بلوچ‌، مازنی و غیره همه و همه در کنار یکدیگر قرار دارند. در ظاهر این طور به نظر می‌‌رسد که نوعی تنوع‌، گوناگونی و به نوعی تشتت وجود دارد ولی هنگامی که این اقوام را در کنار یکدیگر بگذاریم و روی مواریث آنها تمرکز کنیم خواهیم دید که همه اقوام ایرانی در ریشه با یکدیگر اتحاد دارند.

یکی از این ریشه‌های مشترک سنت ازدواج است. سنت ازدواج در ظاهر از یک روستا به روستای دیگر‌، از ایلی به ایل دیگر و از یک قومیت فرهنگی و زبانی به یک قومیت فرهنگی و زبانی دیگر متفاوت است اما در باطن یکسانی و هم ریشگی خاصی وجود دارد؛ همین عامل ازدواج ایرانی را از ازدواج غربی‌، هندی یا ازدواج ژاپنی متمامیز می‌‌کند.

ازدواج مقدس

هفت پرونده‌های میراث معنوی ایران که در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. به نوعی مشتمل بر موضوعاتی هستند که خاص کشورمان ایران و محدوده جغرافیایی آن است. اما ازدواج در همه فرهنگ‌ها و در همه سنت‌ها وجود دارد‌. زندگی مشترک میان دو نفر در هر کشوری به شیوه و آداب و رسوم مخصوص آن کشور برگزار می‌‌شود‌. سؤال اینجاست که آیا می‌‌توان به ازدواج اقوام ایرانی به عنوان موضوع شاخصی نگریست که نظر داوران یونسکو را به خود جلب کند؟

یدالله پرمون عضو شورای عالی سیاستگذاری ثبت در سازمان میراث فرهنگی است که به تازگی از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان مربی بین‌المللی میراث معنوی برگزیده شده است‌. وی در ارتباط با محتوای پرونده ازدواج اقوام ایرانی خدمات مشاوره‌ای را ارائه کرده و معتقد است که یونسکو به این گونه مسائل و موضوعات علاقه زیادی دارد.

او می‌‌گوید: ما می‌‌خواهیم به جهان اعلام کنیم که یک تیتر واحد داریم که این تیتر در عین حال دارای تنوعات گسترده است‌. هر کدام از اقوام ایرانی مثل یک قطعه از یک پازل هستند‌، در کنار هم قرار می‌‌گیرند و در نهایت یک میراث بشری را به وجود می‌‌آورند‌. در بحث ازدواج همچنین قضیه‌ای مطرح است؛ ما می‌‌خواهیم بگوییم که در بحث میراث بشری پدیده‌ای به نام ازدواج داریم؛ سنت‌های پیش و پس از ازدواج همچون خواستگاری رفتن و مباحثی همچون مهریه‌، شیر بها و تقدس ازدواج تنها در ایران ما وجود دارد‌؛ تمام پدیده‌های پیش‌، پس و در حین ازدواج و سایر مسائلی که در این امر پسندیده وجود دارد همه قابل بررسی بوده و تحت عنوان پدیده‌ای کلی به نام ازدواج ایرانی قابل ارائه است.

ازدواج در میان هر یک از اقوام مختلف کشور به شکل خاصی برگزار می‌‌شود‌؛ نمونه آن ازدواج‌های قومی است که در میان عشایر‌، ترکمن‌ها و همچنین گیلک‌ها برگزار می‌‌شود که به مراسم عروسی سنتی عروس بران موسوم است‌؛ این مراسم‌های گونه‌گون نشان دهنده تنوع گسترده آداب و رسومی در مناطق مختلف جغرافیایی ایران است که به احتمال فراوان در تشکیل پرونده ثبت معنوی این خرده فرهنگ اجتماعی نیز به آداب و رسوم اقوام مختلف استان‌های کشور و درون مایه آنها اشاره شده است.

صادقی ضمن تأکید بر تنوع به عنوان شاخصه ازدواج ایرانی می‌‌گوید: ایران کشوری است متشکل از اقوام گوناگون و طبیعتاً ازدواج بین دو نفر مراسم خاصی را در بر می‌‌گیرد که اسطوره‌‌ها‌، جغرافیا، عقاید آن قوم و حتی اقلیم هم در شکل‌گیری این مراسم دخالت دارد.

آینده نامعلوم ازدواج اقوام ایرانی

هم اکنون پرونده ثبت ازدواج اقوام ایرانی تشکیل و برای داوری به یونسکو فرستاده شده است‌. پرمون در این خصوص می‌‌گوید: پرونده از این مرحله جلوتر نرفته است‌؛ ما با ارسال آن تنها تمایل خود را برای داوری روی این موضوع در یونسکو اعلام کرده‌ایم و هنوز هم جوابی قطعی مبنی بر قبول یا رد پرونده برایمان ارسال نشده است .

به گفته این مقام مسئول‌، تقدس ازدواج‌، آداب و رسوم ازدواج همچون شیربها‌، مهریه و غیره و نیز تغییراتی که پس از ازدواج در زندگی اجتماعی دو فرد و خانواده هایشان ایجاد می‌‌شود از جمله مقوله‌هایی است که سعی شده در پرونده به آنها توجه شود‌.

بر اساس ضوابط سازمان جهانی یونسکو یک میراث معنوی باید از میان پنج مقوله زبان‌، هنرهای اجرایی‌، سنت‌ها و آداب و رسوم و دانش سنتی و صنایع دستی دست‌کم یک مقوله را در بر داشته باشد‌. در پرونده میراث معنوی ازدواج اقوام ایرانی نیز جنبه آیینی و آداب و رسوم محوریت خواهد داشت.

درصد احتمال ثبت ازدواج اقوام ایرانی

بسیاری از کارشناسان دو انتخاب امسال شورای عالی سیاستگذاری ثبت برای ششمین دوره از اجلاس جهانی یونسکو را مناسب ارزیابی می‌‌کنند و شانس بسیاری برای قبول و ثبت آنها در سازمان جهانی یونسکو قائل هستند.

با این وجود پرمون می‌‌گوید که به هیچ وجه نمی‌توان درباره قبولی و ثبت پرونده ازدواج اقوام ایرانی در یونسکو بحث درصد را مطرح کرد. وی معتقد است که نوع نگرش یونسکو نسبت به پرونده‌های ارسالی مثبت است اما در هر صورت در این مورد نمی توان اظهار نظر کرد که آیا پرونده تأیید می‌شود یا خیر، بلکه باید به انتظار نظر داوران این سازمان نشست‌.

به این ترتیب باید منتظر ماند و چشم به ششمین اجلاس جهانی سازمان یونسکو در شهر بالی اندونزی دوخت و دید که آیا تیر ماه سال 90 باز هم حامل خبرهای خوشی در حوزه میراث معنوی جهانی کشورمان خواهد بود.

الناز خمامی زاده

انتهای پیام/70