به گزارش شیرازه، در سلسله میزگردهایی که با حضور فعالان، مسئولان و کارشناسان در دفتر شیرازه برگزار می‌شود، بحث های تخصصی در حوزه های مختلف بررسی می گردد. از جمله این نشست ها که در ماه جاری برگزار گردید، نشست بررسی هویت شهری با حضور دو تن از کارشناسان معماری و تاریخ بود که در دو قسمت منتشر می شود.

 هویت شهری یکی از پیچیده‌ترین و بحث انگیزترین مباحث نظری در شهرسازی است. چگونه می‌توان آن را در شهرها و یا در عناصر معماری ایجاد کرد و یا ارزیابی کرد؟ این سوالی اساسی است که بسیاری از محققین به دنبال یافتن پاسخی مناسب برای آن هستند. از منظر علوم اجتماعی شهرها مکان های مناسبی برای شکل گیری نهادهای اجتماعی اعتلای ارزشهای فرهنگی، گسترش و تحکیم روابط و مناسبات اجتماعی و پاسداری ارزش‌های انسانی وهویت های ملی و محلی هستند.

محصول گفتگوی میزگرد رسانه‌ای دکتر طاهره نصر، استاد دانشگاه و پژوهشگر و تحلیگر هویت شهری در معماری ایرانی – اسلامی به شرح ذیل می‌آید:

تأکید بر مؤلفه‌های طبیعی، مصنوعی و انسانی در تعریف هویت شهری

دکتر طاهره نصر، عضو هیئت رئیسه گروه تخصصی معماری سازمان نظام مهندسی ساختمان فارس با بیان تعریفی از هویت شهری که بر گرفته از واژه «هویت» است، اظهار داشت: اگر بخواهیم هویت را برای شهر در نظر بگیریم به پارامترهایی که این هویت را شکل می‌دهد که همان مؤلفه‌های طبیعی، مصنوعی و انسانی است، باید توجه کنیم.

وی افزود: مؤلفه‌های طبیعی به عنوان جغرافیای شهری؛ پوشش گیاهی، آب و هوا یا اقلیم شهری و عناصری از این دست هویت شهری را شکل می‌دهند و به همین دلیل است که، مثلاً چهره شهر شیراز با اقلیم گرم و خشکی که دارد با شهر یزد که چهره کویری یا شمال شهر که اقلیم معتدل و مربوط دارد، متفاوت است و اینها هویت منطقه را شکل می‌دهند.

موقع ساخت‌وساز به ویژگی‌های طبیعی مناطق اهمیت داده نمی‌شود

این تحلیگر مسائل شهری ادامه داد: دسته دوم مؤلفه مصنوعی است، یعنی آن چیزی که ساخته دست معمار یا شهرساز است، متاسفانه در دنیای امروز موقع ساخت‌وساز به ویژگی‌های طبیعی مناطق اهمیت داده نمی‌شود و برای همین، شهرهای کشور شبیه هم هستند؛ در واقع قوطی کبریت‌هایی می‌سازیم و به اسم ساختمان تحویل مردم می‌دهیم، بدون اینکه توجه داشته باشیم اصلاً این شهر چه چشم اندازی دارد و چه منظر شهری را از مؤلفه‌های طبیعی می‌توانیم برای این شهر در نظر بگیریم.

این استاد دانشگاه بیان کرد: آیین‌ها و آداب و رسومی که مردم با آن خو گرفته‌اند و حتی خصوصیات اخلاقی و روحیاتی که مردم دارند، جزو این مؤلفه است؛ به طور مثال، روحیه مردم شیراز با شمال کشور متفاوت است و حتی روانشناسان پا را فراتر می‌گذارند و می گویند که، روحیه مردم مناطق سردسیر با روحیه مردم گرمسیری متفاوت است.

در هویت کالبد شهری با بافت‌های سنتی مواجه هستیم

این پژوهشگر عرصه معماری و شهرسازی اسلامی ایرانی با بیان اینکه در هویت کالبد شهری با بافت‌های سنتی نیز مواجه هستیم که در کنار دیگر مؤلفه‌های ذکر شده به شهر هویت می‌بخشد و حائز اهمیت است افزود: ما نمی‌توانیم فقط با عناصر شهرسازی امروزه مواجه باشیم، هر شهر واجد یک تاریخ و پشتوانه تاریخی است که همین پشتوانه به آن شهر ارزش می‌دهد.

بافت سنتی موجود در شهرهای قدیمی هسته اولیه شهر هستند

دکتر نصر ادامه داد: بافت سنتی موجود در شهرهای قدیمی، مثل شیراز به عنوان هسته اولیه شهر محسوب می‌شوند و این بناهای قدیمی نشانه‌هایی هستند که به شهر هویت می‌بخشند، برای مثال آرامگاه حافظ در شیراز یک «لند مارک» است.

برج‌هایی که به عنوان نشانه شهر ساخته می‌شوند، نمی‌توانند لندمارک باشند

به گفته این استاد دانشگاه؛ برج‌هایی که در حال حاضر به عنوان نشانه شهر ساخته می‌شوند، مثل برج میلاد در تهران، نمی‌توانند لندمارک باشند چرا که پشتوانه تاریخی و عنصر گذر زمان را به همراه ندارد.

عضو هیئت رئیسه گروه تخصصی معماری سازمان نظام مهندسی ساختمان فارس با اشاره به اینکه امروزه از توسعه‌های شهری گریزی نیست و ناچاریم که مثل دیگر نقاط جهان پیشرفت و توسعه شهری داشته باشیم بیان کرد: مشکل از جایی شروع می‌شود که ما فراموش می‌کنیم؛ توسعه شهری باید همه جانبه باشد، یعنی هم از لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ساخت و ساز شهری به صورت متوازن توسعه پیدا کنیم.

برج‌سازی با فرهنگ ما متناسب نیست

وی در پاسخ به اینکه چرا در برج‌سازی شکست خورده‌ایم، گفت: برای اینکه با فرهنگ ما متناسب نیست، مسئله محرمیت و آداب و سنن و باورهایی که داریم در ساخت و ساز برج‌ها مورد غفلت واقع می‌شود.، برج‌هایی ساخته می‌شود که در اتاق‌های هم دید دارند و حتی خانم خانه هم در آن آسایش و راحتی ندارد، آشپزخانه‌هایی می‌سازیم که حریم و محرمیت رعایت نمی‌شود. در اقلیم شیراز؛ نور جنوب و جنوب غرب را به خوبی داریم اما اکثر ساختمان‌ها را شرقی، غربی می‌سازیم، که خانه رطوبت می‌گیرد.

متاسفانه فقط بعد اقتصادی ساخت‌وساز را می‌بینیم

نصر تاکید کرد: متاسفانه فقط بعد اقتصادی ساخت‌وساز را می‌بینیم، در صورتی که مردم ما حقشان ببیشتر از اینها است، نباید خانه‌هایی که برای مردم می‌سازیم را به شکل آلونک بینیم؛ باید توجه شود که قرار است یک خانواده در آن زندگی کند نه اینکه اوغات فراغتش را سپری کند.

باید مشخص کنیم که فرهنگ ایرانی و اسلامی چه ویژگی‌هایی در معماری دارد

این کارشناس معماری و شهرسازی با بیان اینکه راه حل این مسائل در اولین قدم فرهنگ سازی است و بعد فراهم کردن زیر ساخت‌های فرهنگی بیان کرد: اگر بخواهیم صفت ایرانی و اسلامی را پشت واژه شهرسازی بیاوریم و به آن افتخار کنیم و خلاف جهت عمل کنیم به مرور این صفت ایرانی و اسلامی تکراری می‌شود و شکست می‌خورد. باید اول مشخص کنیم که فرهنگ ایرانی و اسلامی چه ویژگی‌هایی در معماری داشته و امروزه چطور می‌توانیم آن‌ها را در معماری‌مان لحاظ کنیم.

طرح تفصیلی که ما در شهرسازی استفاده می‌کنیم، شکست‌خورده است

وی خاطرنشان کرد: طرح تفصیلی که ما در شهرسازی استفاده می‌کنیم در هیچ جای دنیا مورد قبول نیست و در واقع شکست خورده است چرا که این طرح‌های تفصیلی با یک تصمیم به راحتی تغییر کاربری می‌دهد، مثلاً در کنار یک خانه دوطبقه یک برج چند طبقه بالا می‌آید.

طرح‌های ساختاری و راهبردی بهترین جایگزین برای طرح‌های تفصیلی است

به اعتقاد نصر؛ طرح‌های ساختاری و راهبردی بهترین جایگزین برای طرح‌های تفصیلی است که در کشورهای مختلفی کاربرد دارد و با این طرح می‌شود؛ ساختارها را شناخت و راهبردها را مشخص و نحوه کاربری و جانمایی شهری را تعیین کرد.

این استاد دانشگاه و کارشناس هویت شهری در بخش دیگر سخنان خود به جاذبه‌های گردشگری شیراز نیز اشاره کرد و گفت: شیراز به لحاظ فرصت‌های تاریخی، زیارتی و درمانی که دارد می‌تواند از سراسر کشورهای جهان اسلام توریست جذب کند اما متاسفانه زیر ساخت‌های لازم را ندارد، مثلاً در کنار بارگاه حضرت شاهچراغ زائرسرای مناسب یا مکانی که قابل استفاده برای همه اقشار باشد وجود ندارد و از نظر درمانی یک هتل بیمارستان مناسب برای استفاده همراهان بیمار وجود ندارد.

توسعه نامتوازن به سمت غرب شهر، تخریب باغات قصردشت را به دنبال دارد

وی همچنین در خصوص توسعه بی رویه شهری هم گفت: شهر شیراز به سمت غرب و شمال غرب درحال گسترش است و امکانات شهری بیشتر به آن نقاط برده می‌شود و در همه جای شهر توسعه و زیرساخت‌های لازم دیده نمی‌شود، این توسعه نامتوازن به سمت غرب تخریب باغات قصردشت را هم به دنبال دارد و اینها در خور نام سومین حرم اهل بیت نیست.