این دوره، دوره‌ای است که قدرت از بنی امیه در پی انقلاب‌ها به بنی‌عباس منتقل می‌شود که البته دراین‌بین بنی‌عباس بعدها نشان می‌دهد که چیزی جز ظلم و ستم را برای مردم به ارمغان نیاورده است.

در سایه همین جنگ‌ها و انتقال قدرت‌ها است که توجه به آسیب زدن به اهل‌بیت(ع) کمرنگ‌تر از گذشته دنبال می‌شود و فراغ بالی صورت می‌گیرد تا امام صادق(ع) مجلس درس و بحث خود را برای شاگردانش به پا کند.

البته از سوی دیگر با توجه به برخورد مسلمانان با مردم کشورهایی که فتح کرده بودند روابط با دنیای خارج بیشتر شده و در سایه این مراودات مسلمانان که از دیرباز به آن‌ها علم‌آموزی تأکید شده بود به دنبال علم و پژوهش‌های بیشتر رفته و به مباحث فکری و فلسفی بیش از گذشته توجه می‌کنند.

البته باید گفت با توجه به ظلم و خفقانی که بنی امیه برای اهل‌بیت(ع) ایجاد کرده بود چنانچه امام صادق(ع) در این دوره وارد کارزار رقابت‌های درسی و علمی نمی‌شدند تا اسلام ناب را زنده نگه دارند قطعاً از اسلام تنها نامی باقی می‌ماند و این‌گونه این تلاش‌ها منجر می‌شود تا امام صادق(ع) به‌عنوان رئیس مذهب تشیع مطرح شوند.

تشیع چیزی جدا از اسلام نیست

در این باره حجت الاسلام محمد غفوری کارشناس گروه سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم، امام صادق(ع) را به عنوان رئیس مذهب جعفری می‌داند و می‌گوید: اینکه برخی مطرح می‌کنند ایشان مؤسس فقه جعفری بود نادرست است زیرا ما معتقدیم که مکتب اهل بیت(ع) و تشیع برخواسته از آموزه‌های پیامبر اسلام(ص) است که از طریق ایشان به سایر ائمه رسیده است و ما همه شیعیان رسول خدا هستیم.

وی بر این نکته که تشیع چیزی جدا از اسلام نیست تأکید می‌کند و می‌گوید: امام صادق(ع) توانستند در دوران خود تشیع را تقویت کنند و مباحث مربوط به مکتب را زنده نگه دارند و به همین دلیل ایشان رئیس مذهب هستند نه بنیان‌گذار و یا مؤسس.

حجت الاسلام غفوری به دوران سیاسی قرن اول اسلام اشاره می‌کند و می‌گوید: قرن اول دورانی بود حول محور اینکه چه کسی باید خلیفه باشد و البته در این بین عده‌ای همین خلفا را قبول داشتند و عده‌ای دیگر خلافت را متعلق به خاندان اهل بیت(ع) می‌دانستند و در واقع مباحث پیرامون این مسائل بود و هنوز مذاهب از یکدیگر جدا نشده بودند.

وی ادامه می‌دهد: اما در قرن دوم مذاهبی مانند حنفی و حنبلی و ... شکل می‌گیرند و مرز مکتب‌ها از یکدیگر جدا می‌شود و در این زمان امام صادق(ع) که امامت شیعیان را بر عهده داشته است شروع به چارچوب بندی و طرح مباحث شیعی می‌کنند.

انجام اقدامات فکری و فرهنگی برای نجات اسلام

این کارشناس گروه سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم به تلاش‌های امامان قبلی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: به دلیل اینکه قدرت در دوره‌های قبل در دست بنی امیه بود و آن‌ها برای از بین بردن اهل بیت(ع) فجایعی همچون کربلا را به وجود آورده بودند تقریباً کسی جرئت نزدیک شدن به اهل بیت(ع) را نداشت و امامانی که در آن عصر زندگی می‌کردند به این مسئله توجه داشتند که تنها راه باقی ماندن اسلام واقعی انجام اقدامات فکری و فرهنگی است.

وی در این زمینه با تأکید بر اینکه امام سجاد(ع) کار فرهنگی را با خرید بردگان و تربیت دینی آن‌ها و سپس آزاد کردن آن‌ها آغاز کرد، بیان داشت: در دوران امام باقر(ع) ائمه اجازه یافتند که مجالس درس داشته باشند و بسیاری از افرادی که در مجالس درس این امام حضور داشتند همان بردگان و فرزندان و یا نزدیکان آن‌ها بودند.

حجت الاسلام غفوری اما در ادامه به دوران امام صادق(ع) که دوران شکوفایی اسلام است اشاره می‌کند: در آن زمان به دلیل اینکه بنی امیه و بنی عباس در جنگ قدرت هستند فضا برای توجه به علم باز می‌شود و از سوی دیگر شرایط برای حضور اهل بیت(ع) در جامعه بازتر است و این می‌شود که امام صادق(ع) جلسات علمی خود را برگزار کرده و اسلام ناب و مرزهای دین و عقیده واقعی را مشخص می‌کنند و اسلام را از خطر نابودی نجات می‌دهند.

افزایش سطح علمی مسلمانان

نایب رئیس مجمع نمایندگان حوزه علمیه قم، تربیت امام صادق(ع) را نتیجه حضور وی در کنار دو امام بزرگوار، امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) می‌داند که از نظر علمی و معنوی ایشان را بسیار ارزشمند کرده بود.

حجت الاسلام سید جلال رضوی مهر در ادامه می‌افزاید: مدت امامت امام صادق(ع) ۳۴ سال بود که این فرصت بسیار خوبی را فراهم کرد تا ایشان در راستای تلاش امامان گذشته بر اساس نیاز جامعه سطح علمی مسلمانان را افزایش دهد و علم خود را ظاهر ساخته و اسلام واقعی را آشکار کند.

امام صادق(ع) در طول ۶۵ سال عمر خود که مدت ۳۴ سال آن امامت بر مسلمانان را بر عهده داشتند توانستند مرزهای تشیع را از مرزهای عرفان‌ها و ساخته‌های دروغین جدا سازند و مکتبی را ادامه دهند که مکتبی ناب و برگرفته از اسلامی بود که پیامبر اکرم(ص) آن را بنا نهادند و نزدیک به چهار هزار شاگرد از تربیت یافتگان مکتب وی می‌شوند. عصری که تشیع جانی تازه گرفته و امام صادق(ع) به عنوان رئیس فقه شیعه شناخته می‌شود.