مناسب سازی محیطی ویژه نابینایان
پایگاه خبری تحلیلی شیرازه؛ فراهم‌کردن بستر و زمینه‌ای که افراد در یک جامعه بتوانند فعالیت‌ها و توانایی‌های خود را محقق سازند، نقش مهمی را در پیشرفت و رشد آن جامعه دارا می‌باشد. در این میان نابینایان، فاقد ابزار اصلی برای درک و ارتباط با محیط اطراف و انجام فعالیت‌های مختلف هستند. محیط‌های شهری با توجه به شرایط موجود در آن، از مکان‌هایی است که زمینه‌ساز مشکلات بسیاری برای نابینایان می‌باشد.
مقدمه
نابینایی از جمله معلولیت‌های جسمی است که در هر جامعه‌ای، شماری از افراد را شامل می‌گردد و این امر ضرورت شناخت مشکلات و درک نیازهای نابینایان برای ارتباط متقابل آن‌ها با افراد جامعه و ارائه راهکار برای تسهیل در حرکت و استفاده از فضای شهری را می‌رساند. افراد نابینا به‌عنوان یکی از اقشار جامعه، به دلیل فقدان یا نقص در حس بینایی در ارتباط با محیط اطراف با مشکلات زیادی مواجه هستند. برای جلوگیری از احساس طرد شدن در ذهن نابینایان، نمی‌توان آن‌ها را جدا و در یک محدوده مشخص محصور کرد و نیز اختصاص یک پروژه بزرگ، توجیه اقتصادی نخواهد داشت. لذا در صورت طراحی شهری مناسب و وجود امکانات، می‌توان از میزان مشکلات آنان کاست. رعایت ضوابط و معیارهای طراحی در فضای بیرونی و زندگی نابینایان، موجب آسایش و امنیت آنان می‌گردد و پیش زمینه حضور فعال آن‌ها در اجتماع و کمک به توسعه و بهبود روابط شهری می‌گردد.
1- نابینایی و کم بینایی
به‌طور کلی نابینایان بر اساس توانایی در دیدن به دو دسته تقسیم می شوند:
- نابینایان مطلق: افرادی فاقد هرگونه توانایی در دیدن هستند.
- کم‌بینا یا نیمه‌بینا: افرادی که نابینای مطلق نیستند، اما بینایی آن‌ها به حدی کم است که می‌توان گفت قادر به دیدن نیستند. بعضی از این افراد، بسته به درصد بینایی، قادر به دیدن کلیت اشیا و یا تشخیص بعضی از رنگ‌ها هستند.
نابینایی در بعضی افراد به‌طور مادرزادی است. این افراد با موضوعاتی مانند رنگ و نور و تصویر آشنا نیستند. اما افرادی که در مقطعی از زندگی خود بینا بوده‌اند، درک بهتری از محیط اطراف دارند.
2- مشکلات نابینایان در محیط‌شهری
هر شهر باید برای تمامی اقشار جامعه، امکانات لازم را برای آسایش و پیشرفت دارا باشد. ُمحیط‌شهری باید بگونه‌ای طراحی گردد که برای افراد معلول نیز براحتی قابل استفاده باشد و زمینه رفاه آنان را فراهم آورد و هیچ‌کس با هیچ ویژگی خاصی، خارج از دایره شهر قرار نگیرد. لذا با در نظر گرفتن وضعیت کوچه‌ها، پیاده‌روها، پل‌های ارتباطی بین پیاده‌رو، مسیر حرکتی افراد نابینا و موارد بسیار دیگر، می‌توان به این نتیجه رسید که اقدامات صورت گرفته برای افراد معلول و بویژه نابینایان کافی نبوده و از لحاظ فنی نیز با مشکلات زیادی مواجه هستند.
• مشکلات حرکتی و جهت یابی: افراد نابینا در جابجایی به گونه‌ای خاص از ابزارهای حسی خود یاری می‌گیرند و ادراکی متفاوت از افراد بینا پیدا می‌کنند که تفاوت آنان نیز در همین روش و ابزار حرکت است. اطلاعات و محفوظات نابینایان از فضای اطراف براساس ادراک غیر‌بینایی و برای افراد بینا براساس حس غالب یعنی بینایی و مقدار اندکی از سایر حواس است. یکی از مهم‌ترین مشکلات نابینایان جهت‌یابی در حرکت آنان می‌باشد که شامل مواردی چون: مسیرهای مبهم و پیچیده، اختلاف سطح‌های شدید، کفسازی نامناسب در مسیر حرکتی و انتخاب محل نادرست برای کاشت گیاهان اشاره کرد (بمانیان، 1390).
• مشکلات کاربردی نابینایان: بخشی از مشکلات معلولین به عدم وجود امکانات مناسب جهت بهره‌بردن از وسایل و امکانات موجود در فضای‌شهری است، چنانچه نابینایان بتوانند احتیاجات خود را بدون کمک از دیگران برآورده سازند بر اعتماد به نفس آن‌ها افزوده خواهد گردید و همین امر در بهبود وضعیت روحی افراد ناتوان نقشی مثبت دارد. بنابراین لازم است در فضای شهری امکاناتی ایجاد گردد که آن‌ها بدون احساس نیاز به دیگران، خودشان در جهت رفع نیازهای خود اقدام کنند. فقدان با طراحی ضعیف موجب عدم امکان استفاده از آن فضاها برای نابینایان می‌شود. برخی مشکلات نابینایان در هنگام استفاده از وسایل در فضاهای شهری به شرح زیر است: الف) ارتفاع نامناسب آبخوری‌های موجود؛ ب) طراحی نامناسب دستگیره و شیرآلات؛ ج) غیر قابل استفاده بودن میزها و صندلی‌های تعبیه شده؛ د) غیرممکن بودن درک زیبایی موجود در فضا توسط نابینایان.
3- ضوابط و استانداردهای حرکتی در طراحی شهری
معیار سکونت معلولین در یک محله، متناسب بودن محیط اطراف با نیازهای حرکتی و قابل استفاده بودن آن برای این افراد است. تامین شرایط انسانی از مهم‌ترین جذب معلولین در جامعه بشمار می‌رود و ایجاد همبستگی و اتحاد را با معلولین امکان‌پذیر می‌سازد. موانع تردد از بزرگترین سدها، برای افراد نابینا در فعالیت‌های اجتماعی است. ضوابط و استاندارهای حرکتی و لحاظ کردن آن‌ها در طراحی می‌تواند تا حدودی زیادی از مشکلات نابینایان در محیط‌شهری را کاهش دهد
.
• مسیرهای پیاده‌رو: باتوجه به تفاوت حرکت افراد بینا و نابینا و وجود ابزار تشخیص نابینا یعنی عصا، عرض مسیر تابعی از دامنه حرکت نابینا با عصا و یا حرکت گروهی از نابینایان خواهد بود. مسیرهای موجود باید تا حد امکان دارای تعاریف مکانی توصیف کوتاه، قابل لمس و بدون شاخه و اضافات باشد. محدوده حرکتی افراد نابینا در محیط‌شهری و پیاده‌روها باید از هر گونه موانع پاکسازی شود. وجود موانع حرکتی عامل بسیار مهمی در ایجاد اضطراب و کندی حرکت و صدمات گوناگون برای نابینایان به‌شمار می‌رود.
- حداقل عرض مفید پیاده‌رو باید 125 سانتی‌متر باشد.
- پیش‌آمدگی اشیای نصب شده بر روی دیواره پیاده‌رو که ارتفاع آن‌ها بین 70 تا 200 سانتی‌متر از کف تمام شده قرار داشته باشد، نباید از 10 سانتی‌متر بیشتر باشد.
- حداکثر شیب عرض پیاده‌رو 2درصد باشد و حداکثر شیب طول پیاده‌رو 5 درصد باشد.
- پوشش کف پیاده‌روها باید از مصالح سخت، ثابت، غیرلغزنده و صاف باشد.
- هر گونه در پوشی با پیاده‌رو هم سطح باشد.
- حتی الامکان از نصب هر گونه شبکه در سطح پیاده‌رو جلوگیری شود در صورت وجود شبکه باید عمود بر جهت حرکت و فضای باز آن از 2 سانتی‌متر کمتر باشد.
- در محل تقاطع دو پیاده‌رو، لازم است کفسازی محل تقاطع با بافت و رنگ متفاوتی اجرا گردد تا برای اشخاص نابینا و نیمه‌بینا قابل تشخیص باشد (مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1378).
• پل های ارتباطی بین پیاده‌رو و سواره‌رو
- پیش‌بینی ارتباطی بین پیاده‌رو و خیابان در تقاطع‌ها و امتداد کلیه خط‌کشی‌های عابرپیاده ضروری است.
- اتصال پل‌های ارتباطی و پیاده‌رو باید بدون اختلاف سطح باشد.
- عرض پل‌های ارتباطی که در امتداد مسیر پیاده‌رو نصب می‌شوند، برابر عرض پیاده‌رو باشند.
- محل ارتباط پیاده‌رو با سواره‌رو باید دارای علائم حسی قابل تشخیص برای نابینایان باشد.
- سطح پل‌های ارتباطی باید از مصالح سخت، ثابت، غیرلغزنده و صاف باشد.
- در طرفین عرضی پل ارتباطی بین پیاده‌رو و سواره‌رو، تعبیه میله و دستگرد ضروری است.
- پیش‌بینی پل‌های ارتباطی بین پیاده رو حداکثر در هر 500 متر فاصله الزامی است.
- اگر پل‌ها از نرده‌های فلزی درست شده‌اند، فاصله نرده‌ها حتی‌الامکان باید کم باشد تا موجب گیرکردن عصای نابینایان در بین نرده‌ها نشود (مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1378).
• محل عبور نابینایان در سواره‌رو
- ایجاد خط‌کشی عابرپیاده در سواره‌رو در کلیه تقاطع‌ها و حداکثر در هر 500 متر ضمن فراهم آوردن تمهیدات ایمنی، الزامی است.
- در محل تردد افراد معلول و نابینا، در مکان‌های خاصی آن‌ها ایجاد خط‌کشی عابرپیاده با علامت بین‌المللی افراد معلول الزامی است.
- در مسیر خط‌کشی عابرپیاده، حذف جدول و جزیره‌های وسط خیابان الزامی است.
- کفسازی محل خط‌کشی عابرپیاده باید با بافت و رنگ متفاوتی اجرا گردد تا برای اشخاص نابینا و نیمه‌بینا قابل تشخیص باشد.
- ایجاد خط‌کشی عابرپیاده در محل تردد نابینایان در مکان‌های خاص آن‌ها الزامی است.
- کفسازی محل خط‌کشی عابرپیاده باید از جنس قابل تشخیص برای هدایت نابینایان باشد (مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1378).
- برای یاری دادن به افراد نابینا در عبور از خیابان باید محل عبور از خیابان در کنج 90 درجه پیاده‌رو خیابان با زاویه عمود بر پیاده‌رو احداث شده باشد.
- برای عبور افراد نابینا در حوالی مراکز ویژه نابینایان، نصب چراغ‌های راهنمایی آژیردار کمک بسیاری به امنیت تردد می‌کند (میرهادی، 1372).
4- فضای سبز
محوطه‌سازی چه برای بینایان و چه برای نابینایان امری عادی است و بسیار ساده انگارانه است که تصور شود چون نابینا قدرت بینایی ندارد، طراحی فضای باز برای آنان بی‌فایده است. علاقه ویژه نابینایان به محیط‌های سبز و پر درخت به دلیل سکونت ویژه این محیط‌ها و تمیزی و طراوت هوا و احساس آرامش است. نابینایان توجه خاصی به بویایی برای درک احساس گل و گیاه دارند و می‌توانند به کمک تابش نور‌خورشید به پوست، زاویه و محل استقرار خورشید را کاملا درک کنند و همچنین از جریان هوا برای جهت‌یابی و حدس عدم وجود منابع در جهت مسیر باد بهره می‌برند.
- هرس فضای سبز نه تنها بایستی به خاطر دادن شکل و فرم زیبا به گیاهان باشد، بلکه بایستی حتی در خصوص تامین امنیت حرکت نابینایان صورت گیرد.
- در صورتیکه آب رونده است بایستی برای نابینایان کاملا مشخص و آشکار گردد.
- کفسازی به گونه‌ای انتخاب گردد که در جوار آب لیز نباشد.
دکتر صادق شیبانی
مدیر مرکز اشتغال حمایت شده معلولین کیهان
مدرس دانشگاه و پژوهشگر
نظرات بینندگان
