4.ايران و چالش هاي تحقق طرح هلال شيعي

ماهيت نظام سياسي کشورها، ايدئولوژي مشروعيت بخش و جهت گيري سياست خارجي آنها، نقش تعيين کننده اي در ميزان محدوديت هاي نظام بين الملل براي آنان دارد. کشورهايي که با نظام بين الملل وحدت ايدئولوژيک ندارند و سياست خارجي انقلابي با تجديد نظر طلب و مستقلي نيز تعقيب مي کنند، با محدوديت هاي ساختاري بيشتري مواجه مي شوند؛ بنابراين انقلاب و کشورهاي انقلابي، همواره با مقابله و مخالفت نظام بين الملل طرفدار وضع موجود روبرو هستند؛ درنتيجه يکي از مهمترين اهداف و منافع آنان غلبه بر اين زد و بندهاي نظام است. واقعيت آن است که به علت ماهيت نظام جمهوري اسلامي ايران و جهت گيري سياست خارجي مستقل و نيز موقعيت جغرافيايي ممتاز و اهميت ژئوپليتيک و ژئواسترتژيک منطقه ي خاورميانه، نظام بين الملل محافظه کار، اعم از هژمونيک و چند قطبي، محدوديت هاي ساختاري شديد براي دستيابي اين کشور به موقعيت برتر در منطقه تحميل کرده و خواهد کرد، که تحميل جنگ هشت ساله به ايران و نيز انواع تحريم هاي اقتصادي و سياسي ــ حين جنگ و بعد از آن ــ مؤيد اين ادّعاست.
با توجه به اين تجربيات تاريخي، نوعي «بيگانه ترسي» (Xenophobia) و ناخشنودي از خارج که ريشه در تاريخ ايران داشته است و در انقلاب اسلامي ايران از اهميت ويژه اي برخوردار بوده، راهنماي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران گرديد؛ زيرا تجربه ي تاريخي ايران، موجب حساسيت زياد اين کشور نسبت به عوامل خارجي گرديده که موجب شده سياست هاي خارجي ايران تحت تأثير اين عوامل قرار گيرد و تحولات محيط بين المللي بر رفتار و جهت گيري
سياست خارجي ايران مؤثر افتد؛ بر اين اساس سياست خارجي ايران عمدتاً در راستاي مقابله با تهديدات خارجي و دفع آنها جهت گيري شده است؛ به عبارت ديگر جمهوري اسلامي ايران به عنوان دولت و کشوري که از بدو تأسيس با تهديدهاي وجودي و همه جانبه مواجه بوده است، مانند يک بازيگر واقع گرا، تمامي تلاش خود را براي دفع آن به کار بسته است.
در اين راستا، قابل پيش بيني است که در حکومت جمهوري اسلامي ايران، افراد و شخصيت هايي باشند که معتقد به استفاده از حربه ي مذهبي براي مقابله با اهداف و سياست هاي منطقه اي قدرت هاي بزرگ باشند (www.aftabnews.ir/ 12/5/1385)به اعتقاد نگارندگان، در صورت واقعيت داشتن اين امر، يعني اعتقاد به تعقيب سياست ايجاد بلوک شيعي در بين برخي از مسئولان کشور، لازم است با چالش هاي پيش رو آشنا گردند؛ زيرا از آنجايي که ايران در تعارض با منافع غرب در منطقه قرار دارد و نيز ار آنجايي که کشورهاي محافظه کار طرفدار ايالات متحده امريکا و غرب، از اهداف و سياست هاي منطقه اي ايران در هراس هستند، يک چنين سياست هاي امنيت زدايي مي تواند چالش هاي بسيار پرهزينه اي براي جمهوري اسلامي ايران به همراه داشته باشد که بايد آنها را شناخت و در نظر گرفت؛ زيرا پيگيري يک سياست صحيح در قبال چنين طرح هايي، مستلزم چنين شناختي است؛ به همين منظور در اين بخش از مقاله، سعي بر آن است تا به تهديدات و چالش هايي که مي تواند در صورت تعقيب چنين سياستي، يعني استفاده از برگ برنده ي هلال شيعي براي جمهوري اسلامي ايران به وجود آيد، پرداخته شود.

1ــ4.هلال شيعي و ايجاد بلوک متخاصم

احتمال اينکه ترس از برآمدن هلال شيعي، اعراب را به ميز مذاکره با اسرائيل بکشاند، بسيار قوي است؛ زيرا اين اقدام ايران و شيعيان منطقه، باعث مي شود عربستان سعودي و اسرائيل به تقارب راهبردي جديدي برسند که علت عمده آن، اين است که هر دو کشور فوق، ايران را تهديدي براي ماهيت وجودي خود مي دانند. مقامات اسرائيل و عربستان که معتقدند ثبات بيشتر در اسرائيل و فلسطين، سبب کاهش قدرت ايران در منطقه خواهد شد، در مذاکرات اعراب و اسرائيل بيش از پيش دخيل شده اند (هرش، 1385/12/26)، بيل نلسون سناتور حزب دموکرات از ايالات فلوريدا که به همراه سه سناتور ديگر در سفري دوازده روزه از نه کشور منطقه از جمله عراق، لبنان و سوريه بازديد به عمل آورده است، در نشستي با اعضاي «مرکز پژوهشي شوراي روابط خارجي» مي گويد: «در تمامي پايتخت هاي ميزبان من، خطر ايران، بحث اول بود» (واشنگتن پريزم، ش13، 1385/11/29). به اعتقاد نگارندگان، در صورت در پيش گرفتن اهداف تشکيل بلوک شيعي در منطقه از سوي ايران، پازل به هم پيچيده و در هم خاورميانه، با ارائه استراتژي تهاجمي شيعيان، شکل ديگري به خود مي گيرد و داراي سه ضلع متخاصم ايران، اسرائيل و اعراب مي شود و خيلي زود اگر ايران سياست عاقلانه تري در پيش نگيرد، جهان سياست، شاهد همکاري هاي پنهان و آشکار دول عربي و کشورهاي اسلامي با سياست هاي امريکا و اسرائيل در منطقه عليه جمهوري اسلامي و شيعيان خواهد بود.

2ــ4.ايران، هلال شيعي و رقابت هاي تسليحاتي

اگر ايران سياست تشکيل بلوک و يا ايجاد جبهه ي شيعي در منطقه را پيگيري کند، اين سياست ايران که قطعاً موجب قدرت گيري اين کشور مي شود، به نگراني کشورهاي منطقه منجر خواهد شد که بي ترديد اين اقدام ايران و شيعيان، باعث تشديد مسابقه ي تسليحاتي در منطقه مي شود. قرار گرفتن در يک وضعيت رقابت تسليحاتي که از ويژگي هاي اين منطقه است، مي تواند تأثير مخرب و جبران ناپذيري بر امنيت و خصوصاً اقتصاد ايران در حال توسعه داشته باشد. عربستان و ساير کشورهاي جنوبي خليج فارس به تازگي ميلياردها دلار صرف خريد تسليحاتي از امريکا، فرانسه و بريتانيا نموده اند و مصر نيز به طور ناگهاني اعلام داشت قصد کليد زدن يک برنامه ي اتمي صلح آميز را دارد. بدون هيچ گونه نگاه بدبينانه اي، مي توان گفت: اين اقدامات منعکس کننده ي نگراني روز افزون آنان از افزايش قدرت ايران و شيعيان است (فهمي، همان).
ايجاد بلوک شيعي، بيش از پيش باعث تحريک کشورهاي منطقه، براي کسب سلاح هاي هسته اي بازدارنده و نيز پاسخ شديد غرب مي شود (Obaid, 2006a) اين ادعا، چندان غير واقعي نيست؛ چرا که حسني مبارک در گفتگو با هفته نامه «الاسبوع» خطاب به ايران گفت: «در صورتي که برخي نيروهاي منطقه اي به سلاح هسته اي دست يابند، مصر نخواهد توانست ساکت بنشيند و عرب ها هم نمي توانند در سايه تهديد احتمالي زندگي کنند» (www.Iranima.com/ siasat02.htm)

3ــ4.ايران هلال شيعي و درگيري هاي فرقه اي

اگر به اين مسئله از سطح مذهبي بنگريم، مي بينيم در سطح مذهبي، گفتمان راديکال ايران ــ در صورت تلاش براي ايجاد بلوک شيعي ــ باعث رقابت جنون آميز، از طرف گروه هاي افراطي، سلفي ــ وهايي و ساير سازمان هاي مذهبي اهل تسنّن براي از دست ندادن پايه هاي اجتماعي به نفع حزب الله شيعي لبنان و ايران مي شود. اين رقابت، در گسترش عمليات تروريستي القاعده در کشتار شيعيان در عراق، افغانستان و پاکستان بروز مي کند. واقعيت آن است که امروزه تشديد «جنگ طلبي سنّي» (Sunni Militancy) در رأس گرايش ضد آمريکايي در عراق قرار دارد و ممکن است اين گرايش را همراه با تنش هاي قومي، به سراسر منطقه خاورميانه و عليه شيعيان گسترش دهند.
ايجاد هلال شيعي و نيز تسلط يافتن سياست شيعي در عراق، توسط علماي شيعه، به اين معناست که احياي شيعي در اين کشور ناگزير، فرهنگ و جايگاه مذهب در اين کشور را متحوّل خواهد کرد که اين امر، عميقاً رابطه ي سنّيان و شيعيان عراق و منطقه را تحت تأثير قرار خواهد داد و اين امر نه تنها اختلافات فرقه اي را از بين نمي برد، بلکه آن را تشديد خواهد کرد و در اين بين، ايران که داراي گروه هاي سنّي، خصوصاً در مرزهاي خود است، از اين امر مستثنا نخواهد بود؛ چرا که اين احتمال قوي وجود دارد که در صورت اعتراضات و شورش هاي گسترده ي توده هاي عرب ــ سني در منطقه، اين ناآرامي ها بر مرزهاي ايران نيز تأثير بگذارد و از آنجايي که ايران داراي اقوام و گروه هايي از سنيان و اعراب در مرزهاي خود، خصوصاً در ناحيه ي غربي است، اين شورش ها مي تواند هزينه هاي جبران ناپذيري براي ايران به همراه داشته باشد.
منبع: نشريه شيعه شناسي، شماره 26.