زوال دوران کودکی در کار و خیابان
عینک، سبیل و دماغی گنده صورتش را پوشانده و هنگامی که داخل سوتک چسبیده به سبیلش می دمد، لوله ای نی مانند بیرون می جهد که جست و خیز و شیطنت دوران کودکی را به ذهن می آورد.
به گزارش شیرازه، مشتری را که می بیند،صورتک از چهره اش برمی دارد و چهره آفتاب خورده و چرکش و کودکی او آشکار می شود.
پسرک نامش «بسم الله» است و در شیراز ساکن است او صورتک اسباب بازی که شامل عینک، دماغ و سبیل می شود می فروشـد.
یکی از این ماسک های اسباب بازی را روی صورت خود گذاشته و باید برای صاحبکارش، خدمت کند.
او از جمله کودکانی است که به جای تفریح و تحصیل و بازی، عهده دار نان آوری خانواده است و باید پول جنس پدر معتاد، خرجی مادر مریض، خواهر و برادر یتیم خود را تأمین کند.
** محاسبه وزن فراموشی
زمانی که در حال تردد در خیابان های کلانشهر شیراز هستید کافی است ســرتان را بچرخانید دراغلب خیابان ها، چهارراه ها، پشت چراغ قرمز یا کنار خیابان کودکانی را خواهید دید که زیبایی چهره شان زیرلایه ای از چرک و ســیاهی پنهان شــده است.
برخی با قد و قواره کوچکشان در حال حمل گونی سنگین تر از وزن خود یا کشیدن آن روی زمین هســتند و دستهای کوچکشان زیر بار سختی های زندگی پینه بسته و پاهای خسته شان به کفش های وصله پینه زده که گاهی از پاهای نحیفشان بزرگتر است عادت کرده است.
این کودکان در شــهر شیراز مانند دیگر کلانشــهرهای کشور فال و دعا، دســتمال کاغذی و سایر اقلام را در کنار خیابان ها و ســرچهارراه ها می فروشند و گاهی نیز با ترازوی خود وزن فراموشی و بی توجهی برخی مردم و برخی دست اندرکاران را محاسبه می کنند.
** باج سبیل
عصر یکی از روزها حوالی خیابان ارم، کنار ســایه دیوار چند کودک نشسته و گرم شمارش درآمد روزشان هستند و غریبه هم به داخل جمعشــان راه نمی دهند. در تمام فصول ســال از گرمای تابستان گرفته تا ســوز سرمای زمســتان در حال کار کردن هســتند و به قول خودشــان در زمان باریدن برف و باران کاسبیشــان بهتر است چون شــهروندان با برانگیخته شــدن حس ترحمشان بیشــتر از آنها خرید و کمکشان می کنند.
حســن یکی از همین کودکان کار است که 10 سال سن دارد و در یکی از خیابان های شیراز مشغول دستفروشی است.
او در یک دست جعبه دستمال کاغذی و در دســت دیگرش پاکت پلاستیکی حجیمی پر از جعبه های مکعبی شکل دستمال کاغذی را حمل می کند و به گفته خودش پاتوقش حوالی میدان نمازی است و آنجا کاسبی می کند.
حسن به خبرنگار ایرنا می گوید: پدر و مادرم را هرگز ندیده ام و با تعدادی از دوســتانم برای شخصی کار می کنیم و او نیز در قبال کار روزانه، به ما روزی یک وعده غذا و مکانی برای خواب می دهد.
حسن که با نگاه هایش مرتب اطراف را کنترل می کند می گوید: نگران آمدن مأمورین شهرداری هستم .
اواینگونه صحبتش را ادامه می دهد: کســی که برایش کار می کنیم هر صبح ما را با وانت در مکان هایی که کمــی از یکدیگر فاصله دارند پیاده می کند و اواخر شــب نیز در همین مکانها به دنبالمان می آید.
«بســم الله» هم یکی از همین بچه هاست که ماسک اسباب بازی روی صورت خود گذاشــته است.
به بهانه خرید یکی از این ماسک ها به سمتش می روم و مشــغول حرف زدن می شویم. او می گوید که پدرش او را مجبور به کار کردن می کند و او نیز برای شــخصی که اســباب بازی ها را تأمین می کند به صورت روزمزدی کار می کند و هر شب در قبال فروشی مشخص مبلغ 20هزار تومان به او می دهد.
بسم الله، مدرسه رفتن را دوست دارد و می گوید که از دو سال گذشته که هموطنان افغانی اش را در مدارس ایران ثبت نام می کنند او نیز آرزو دارد درس بخواند و باسواد شود ولی نمی تواند چون باید کار کند و پول به پدرش بدهد.
بسم الله سبیل گنده و عینک را به صورتش زد و گفت: باید باج سبیل بدهیم.
** سرقفلی و انحصار
گفت و گو با تعدادی از این کودکان کار و خیابانی در شیراز مشــخص کرد که اغلب آنان برای شخصی دیگر کار می کنند که یا در قبال کار به آنها مکان برای خواب و مقداری اندک پول می دهد یا به صورت روزانه اجناس کسی را می فروشند و مزد دریافت می کنند.
بر اســاس گزارش ها و بررسی و مشـاهدات، مشخص ش حوالی خیابان ارم و میدان دانشجو و برخی دیگر از معابر و مکان های عمومی شیراز برای دستفروشــی در اختیار چند فرد خاص اســت و گویی در تملک آنهاســت که تعداد این افراد از انگشتان یک دست فراتر نمی رود.
این افراد بــا به کار گیری افراد خصوصا کودکان بی سرپرست و بدسرپرست پول هنگفتی به جیب می زنند و کســی دیگر هم حق ورود و دستفروشــی در این مکانها را ندارد گویی سرقفلی خیابان های شهر به نام چند شخص است که با گماشتن کودکان و نوجوانان در این محلها، به صورت روزانه پولهای میلیونی به جیب می زنند و اغلب نیز سازماندهی شده هستند.
اگر به جنس و نوع کالاهایی که این کودکان، نوجوانان و اغلب دستفروشــان ســیار در شیراز به فروش می رسانند توجه شود به نظر می رسد که مافیایی از نوع دستفروشــی در جریان است چون اغلب کالاها مارک خاصی از دستمال کاغذی یا نوع خاصی اسباب بازی، میوه نوبر و گل است که این امر این فرضیه را که این کار سازماندهی شده و از سوی افرادی خاص برای سود شخصی است قوت می بخشد.
صاحب یکی از کیوســک های روزنامه فروشــی در حوالی میدان ارم در گفت و گــو با خبرنگار ایرنا ضمن تاکید بر ایــن مطلب که اغلب دستفروشان کودک و نوجوان این محدوده ساکن محله ای خاص هستند گفت: دستفروشی در این منطقه سالهاست تحت سلطه چند شخص است و کسی دیگر حق ایستادن و کاسبی در این محل ها را ندارد.
وی افزود: این اشــخاص افرادی را که اغلب کودکان نوجوانان بین 7 تا 16سال هستند استخدام می کنند که برای آنها دستفروشی کنند.
وی ادامه داد: اغلب کودکان و افرادی که در این منطقه دســتفروش سیارهســتند یا بســاط خود را کنار خیابان پهن می کنند، شاگردند و برای شخصی دیگر کار می کنند.
** سد معبر نیستند، آسیب اجتماعی هستند
رئیس اداره پیشــگیری از تخلفات شــهری معاونت خدمات شــهری شــهرداری شــیراز به ایرنا گفت: این افراد دوره گرد که در خیابان ها، چهارراه ها و معابر سطح شهر دستمال کاغذی، لنگ، گل و یا میوه های فصلی می فروشــند اکثراً کودک و نوجوان هســتند که سازماندهی شده کارمی کنند.
شهرام سبزیان فرد بیان کرد: اگر مدتی فعالیت آنها را رصد کنیم پی می بریم که شــخصی با یک خودرو یا وانت اوایل روز این کودکان را در محل هایی مشــخص پیاده می کند و کالاهایی را در اختیارشان قرار می دهد.
وی با اشاره به سیار بودن این نوع کسب درآمد ادامه داد: این افراد به دلیل اینکه معبری خاص را تصرف نکرده اند و پیاده حرکت و اقدام به فروش می کنند مصداق ســد معبر نیستند و بیشتر آسیب اجتماعی به حساب می آیند.
وی عنوان کرد: اغلب کســانی کــه در خیابان هایی نظیر ارم، فلکه مطهری، تقاطع قدوسی به سمت همت شمالی، جاده بوشهر و نظایر اینها فعالیت دارند اقدام به فروش خوراکی و میوه های فصلی، گل و ... می کنند توسط افرادی سازماندهی شده و هدایت می شوند.
** شباهنگام دور از چشم ماموران
رئیس اداره پیشگیری از تخلفات شهری شهرداری شــیراز بیان کرد: مکانهایی هســت که علیرغــم اینکه جزو معابرعمومی شهر است برخی ادعای مالکیت کسب و کار غیر مجاز در آنجا را دارند که در ســال گذشته و امسال با کمک نیروی انتظامی اقدام به استقرار نیرو در این محل ها کرده ایم.
سبزیان فرد گفت: این افراد در ساعاتی که ماموران هستند نمی توانند تخلف خود را مرتکب شوند ولی متاسفانه بعد از ساعت 22 که ماموران محل را ترک می کنند، اقدام به پهن کردن کاســبی خود می کنند.
** جمع آوری فایده ای ندارد
رئیس اداره پیشگیری از تخلفات شهری شهرداری شــیراز گفت: باید آسیب شناسی کلی در این زمینــه صورت گیرد که چرا کودکان بــه جای درس خواندن، تفریح و ورزش به سوی اینگونه مشاغل کاذب کشیده می شوند.
وی اضافه کرد: این معضل به صورت ضربتی و با جمع آوری حل نخواهد شد برای حل این مشکل باید راه کاری علمی را تدوین کرد و برای تک تک آسیب ها برنامه ریزی علمی انجام داد و آنها را اجرا کرد این کودکان آســیب دیدگان اجتماعی هستند که باید با کمک تمام دستگاه های متولی نظیر نیروی انتظامی، دادگستری، بهزیستی کمیته امداد و. . . در این زمینه چاره جویی کلی شود.
** تأثیر منفی در روح و روان کودک و جامعه
رؤیا طاهری روانشناس کودک گفت:گدایی یا گماشــتن کودکان برای انجــام کارهای کاذب علاوه بر آنکه با احساسات و عواطف افراد جامعه بازی می کند می تواند عوارض و پیامدهای منفی زیادی در بر داشته باشد.
وی بیان کرد: این گونه مشــاغل علاوه بر زشت کردن چهره شهر تاثیرات منفی بر روح و روان افرادی که به این کار اقدام می کنند خواهد گذاشت مخصوصا کودکانی که به جای تحصیل و تفریح اقدام به اینگونه کارهای کاذب می کنند قطعا جلو رشد عقلی آنها گرفته خواهد شد.
طاهری اضافه کرد: این مشاغل سبب کسالت، تنبلی و عامل از بین رفتن روحیه اعتماد به نفس می شود و استعداد کودکانی را که می تواند در مسیر راه های مشروع و معقول قرار گیرد به انجماد و نابودی می کشاند و بهره وری نیروی کار آینده کشور را کاهش خواهد داد.
این روانشناس بیان کرد: کودکانی که به این کارها گماشــته می شوند در مواقع بســیاری مورد سوءاستفاده های مختلف روانی و جنسی قرارخواهند گرفت که خود می تواند پیامدهای ناخوشــایندی برای سلامت جامعه دربر داشــته باشــد.
** معاهده جهانی حقوق کودک و اقدام های غیر مفید
آتنــا علوی کارشــناس ارشــد حقــوق خصوصی و وکیــل پایه یک دادگستری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: 22خرداد ماه هر سال برابر با 12ژوئن در تمام کشورهای جهان روز منع کار کودک نامگذاری شده است.
وی ادامه داد: در ماده 32 پیمان جهانی حقوق کودک اشاره شده که لازم است کودک در برابر هر کاری که رشد و سلامت او را تهدید می کند حمایت شود و دولت ها باید حداقل سن کار و شــرایط کار کودکان را مشــخص کنند. همچنین ماده 26 ایــن پیمان آمده هر کودکی حق دارد از تامین اجتماعی از جمله بیمه اجتماعی برخوردار شــود.
این فعال اجتماعی افزود: کودکان کار به کودکان کارگری گفته می شــود که به صورت دایم به خدمت گرفته می شوند. ایران نیز در ســال 1373پیمان نامه جهانی حقوق کودک را امضا کرد و تعهدات کودکان کار و خیابانی را پذیرفت اما با گذشت بیست و سه سال هنوز این قشر به رسمیت شناخته نشده و اقدام جدی در این زمینه در کشور صورت نگرفته است.
**خلاء های قانونی
معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیسـتی اســتان فارس با اشاره به آنچه خلاء های قانونی در زمینه کودکان کار و کودک آزاری نامید گفت: بارها در جلســات متعــدد نبود قانون در زمینه حمایت از حقوق کودکان گفته شــده و این امر مستلزم بازنگری کلی اســت.
معصومه فروتن در مصاحبه با ایرنا افزود: متاسفانه در کشور ما هنوز قانونی وجود ندارد که فرزند از پدر و مادر خود به دلیل ســهل انگاری و کودک آزاری بتواند شکایت کند و یا معترض باشد که واحدهای مددکاری رأسا ورود کنند.
وی با اشــاره به امضای کنوانســیون جهانی حقوق کودک و عضو بــودن ایران در آن گفت: به لحاظ تعریف جهانی کودک آزاری اگر پدر و مادری نتوانند به لحاظ هر یک از مواردی نظیر تحصیلی، آموزشــی،خوراک، تغذیه ســالم، فیزیک، بیماری، ســلامت فرزند خود را تأمین کنند نمونه بارز کودک آزاری محســوب می شود ولی متاسفانه در کشــور ما زمانی که صحبت از کودک آزاری می شود تنها ذهنها به سمت آزار جسمی و جنسی خلاصه می شود.
معاون امور اجتماعی بهزیســتی فارس بیان کرد: متاسفانه هنوز در کشــور قانونی در زمینه کــودکان کار نداریم ولی در ســالهای اخیر تلاشهایی در این زمینه انجام شــده که امیــدوارم به نتیجه مطلوبی منتهی شــود.
وی اقدامات انجام شــده در زمینــه کودکانی که به کار گماشته می شوند را اینگونه توضیح داد: با همکاری شهرداری و نیروی انتظامــی این کودکان جمع آوری و به بهزیســتی منتقل می شــوند و اگر بد یا بی سرپرســت باشند تنها با حکم دستگاه قضا در خانه های کودک و نوجوان، اسکان داده خواهند شد.
وی ابــراز امیدواری کــرد اگر قانون مفید و ســازنده ای در این زمینه تدوین شــود و آموزش های لازم نیز به کودکان در سازمان های مربوطه نظیر آموزش و پرورش داده شــود امید آن می رود که شرایط موجود بهبود یابد.
** جای خالی کار دانشگاهی برای کودکان کار
مدیر اجتماعی دانشگاه شیراز گفت: یکی از اهداف معاونت اجتماعی این است که فعالیت دانشجویان و توان علمی دانشگاه در بحث فرهنگی و اجتماعی به سمت نیاز محوری و مشکلات شهری سوق پیدا کند.
محبوبه البرزی در مصاحبه با ایرنا ادامه داد: یکی از مشکلات جامعه کودکان خاموش یا کودکان کار است که از زوایای مختلفی نظیر اجتماعی، آموزشی، حقوقی، تربیتی می توان به این مساله ورود کرد و آن را مورد بررسی علمی قرار داد.
وی اضافه کرد: از جنبه های مختلف معضل کودکان کار را کاوش کردیم و به این نتیجه رسیدیم که جای کار علمی دانشگاهی و دانشجویی در این زمینه خالی است و به همین دلیل به فکر ایجاد جشنواره ای علمی فرهنگی دانشجویی در زمینه کودکان کار با کمک آموزش و پرورش، بهزیستی و...با محوریت دانشگاه شیراز هستیم که در اردیبهشت ماه سال آینده(97) برگزار خواهد شد.
مشاور رئیس دانشگاه شیراز در امور زنان ضمن تاکید بر اینکه مداخله دانشگاه در زمینه کودکان کار مداخله ای مستقیم نخواهد بود عنوان کرد: طرف ما ارگان های متولی کودکان کار هستند و برگزاری این جشنواره به طور مستقیم بر جایگاه اقتصادی مافیای این کار تاثیر نخواهد گذاشت و تنها نوعی کار علمی در زمینه آگاهی و شفاف سازی است که اجرای آن به متولیان کار و ارگان هایی نظیر شهرداری و ... برمی گردد .
البرزی گفت: متاسفانه موضوع کودکان کار بیشتر کتمان می شود و تلاش ما این است که با کاری علمی این معضل به جای پاک شدن مطالبه گری شود
** کارهای علمی و عملی
مدیر فرهنگی دانشگاه شیراز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: بعد از مطالبات رهبر معظم انقلاب درمورد آسیب های اجتماعی، دانشجویان دانشگاه شیراز در کانون دانشجویان آفتاب که در حوزه آسیب های اجتماعی فعال هستند به این فکر افتاده اند که برنامه ای تدوین کنند که مشکلات اجتماعی را برای جامعه شفاف کنند .
حسین نائینی افزود: این کانون دانشگاهی تلاش دارد در زمینه کودکان کار کارهای جدید و علمی انجام دهد البته یکسری سازمان ها باید در کنار دانشگاه به این مشکل ورود پیدا کنند تا این کار نتیجه عملی در برداشته باشد.
وی ادامه داد: تجربه ثابت کرده در هر موردی که دانشگاه ورود کرده برد و نتیجه کار خیلی بهتر بوده است و اگر زمینه ورود علمی به معضلات اجتماعی برای دانشگاه و همچنین تقویت تشکل های مردم نهاد فراهم شود قطعا می توان در مورد مشکلات اجتماعی به دستاوردهای بهتری دست یافت.
وی به برگزاری جشنواره علمی فرهنگی کودکان خاموش با موضوع کودکان کار اشاره کرد و گفت: این جشنواره کارگاه های تخصصی را شامل می شود که در طول سال دایر می شود و تلاش داریم این کارگاهها در سازمانهای دیگر نیز برگزار شود و سعی شده تمام پژوهش ها در این جشنواره کاربردی باشد و همچنین این جشنواره بصورت کشوری برگزار شود.
این جشنواره 18 اردیبهشت سال 97 در بین تمام دانشگاههای کشور در حوزه علمی پژوهشی وفرهنگی هنری به میزبانی دانشگاه شیراز برگزار خواهد شد.این همایش در بخش علمی شامل مقالات علمی طرح های پژوهشی کاربردی و همچنین در بخش فرهنگی شامل جشنواره عکس کلیپ فیلم کوتاه پوستر نقاشی و شعر با موضوع کودکان کار 5 تا 13 سال خواهد بود.
در طول این جشنواره و قبل از آن نشست هایی با موضوع کار کودکان و موانع حقوقی، دیدگاه آکادمیک، فعالیت تشکل های مردم نهاد و سمن ها در پیشگیری و حل آسیب های اجتماعی، دانشگاهیان و کودکان کار و فعالیت های داوطلبانه، نقش خانواده ها در کار کودکان ،تهدیدهای پیش رو جامعه و نگاه روان شناسان و جامعه شناسان به موضوع کودکان کار برگزار خواهد شد.
** کودک کار و کودک خیابانی
سید حسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران معتقد است: هیچ وقت نمی توانیم کودک کار و خیابان را حذف کنیم و اگر بپذیریم که کودک کار و خیابان حذف شدنی نیستند، باید ساز وکار دیگری را پیش بینی کنیم که البته در آیین نامه هم پیش بینی شده ولی اجرا نشده است.
وی 16 آبان 96 در مقاله ای نوشت:کودکان را باید حداقل به دو گروه تقسیم کنیم. نخست کودکان کار که اگر بخواهیم بحث کودکان کار را داشته باشیم، قانون کار مبنای بررسی ماست. کودکان کار خود به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ یک دسته کودکان کاری که زیر 15سال هستند و طبق قانون کار، کار بچه‌های زیر 15سال براساس ماده79 ممنوع است.
طبق همین قانون کار در ماده80،افراد 15 تا 18ساله کارگر نوجوان نامیده می‌شوند و درواقع ما کار کودکان 15 تا 18سال را به‌صورت رسمی پذیرفته ایم. ماده75 قانون کار هم مشخص کرده بچه‌هایی که مشمول ماده80 می‌شوند، یعنی بچه هایی که 15 تا 18ساله هستند، باید ساعت کار کمتری داشته باشند و کار به جسم و روحشان آسیب نزند.
پس ما گروهی از کودکان را داریم که کارگر نوجوانند و رسما می‌توانند کار کنند، اما از انجام برخی کارها منع شده اند. گروه دیگر کودکان خیابانی هستند. کودکانی که خانه شان در خیابان است. طبیعتا عوارض و پیامدهای کار برای این کودکان الزاما شبیه همدیگر نیست.
کارکردن در خیابان خود به خود عوارض دارد از تحقیر کردن گرفته تا کار زیادی کشیدن از آنها، آزار محسوب می‌شود.
براساس آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی که سال84 در هیات دولت مصوب شد، 13سازمان مسئولیت دارند. مدیریت آن با بهزیستی است، ولی کمیته امداد، دادگستری، علوم پزشکی، آموزش و پرورش، شهرداری، فرمانداری و... مسئولیت هایی را برعهده دارند که در آیین‌نامه مشخص شده و براساس آن وظایف هر دستگاه هم کاملا مشخص شده است و هیچ مورد غیرشفافی هم وجود ندارد.بیمه سلامت فعلی، فنی و حرفه ای و حتی سیستم قضایی در قبال این گروه کودکان مسئولیت دارند.
موسوی چلک می گوید: نکته قابل توجه اینکه اصلا جمع آوری کودکان در هیچ کجای آیین نامه نیامده و تنها از «جذب و شناسایی» یاد شده است. درواقع جمع آوری این کودکان کار اشتباهی است. بارها و بارها با نگاه سیاسی و فشارهایی که وارد می‌شود جمع آوری این کودکان در دستور کار قرار می‌گیرد تا بنا به ملاحظاتی در مقاطع زمانی خاصی به اصطلاح آبروداری کنند، اما واقعیت این است که اینها بچه های این مملکت هستند.
اکثر این کودکان کسانی هستند که برای تامین معاش خانواده مجبورند در خیابان کار کنند هرچند این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربهٔ دوران کودکی بی بهره می‌سازد و سلامت روحی و جسمی آنها را تهدید می‌کند.
طبق ماده 32 پیمان جهانی حقوق کودک، نباید کودکان را به کاری که رشد وسلامتشان را تهدید می کند گمارد و در چنین مواردی کودک باید مورد حمایت دولت ها قرار گیرد. کشور ما یکی از امضاکننده های این معاهده است.
بر اساس آمار سازمان جهانی کار، سالانه 250میلیون کودک 5تا 14سال در جهان، از کودکی محروم می شوند و از این تعداد 120میلیون کودک،وارد بازار کار تمام وقت می شــوند که 61 درصد این کودکان در آسیا،31درصد آفریقا و هفت درصــد در آمریکا لاتین زندگی می کنند.
پسرک نامش «بسم الله» است و در شیراز ساکن است او صورتک اسباب بازی که شامل عینک، دماغ و سبیل می شود می فروشـد.
یکی از این ماسک های اسباب بازی را روی صورت خود گذاشته و باید برای صاحبکارش، خدمت کند.
او از جمله کودکانی است که به جای تفریح و تحصیل و بازی، عهده دار نان آوری خانواده است و باید پول جنس پدر معتاد، خرجی مادر مریض، خواهر و برادر یتیم خود را تأمین کند.
** محاسبه وزن فراموشی
زمانی که در حال تردد در خیابان های کلانشهر شیراز هستید کافی است ســرتان را بچرخانید دراغلب خیابان ها، چهارراه ها، پشت چراغ قرمز یا کنار خیابان کودکانی را خواهید دید که زیبایی چهره شان زیرلایه ای از چرک و ســیاهی پنهان شــده است.
برخی با قد و قواره کوچکشان در حال حمل گونی سنگین تر از وزن خود یا کشیدن آن روی زمین هســتند و دستهای کوچکشان زیر بار سختی های زندگی پینه بسته و پاهای خسته شان به کفش های وصله پینه زده که گاهی از پاهای نحیفشان بزرگتر است عادت کرده است.
این کودکان در شــهر شیراز مانند دیگر کلانشــهرهای کشور فال و دعا، دســتمال کاغذی و سایر اقلام را در کنار خیابان ها و ســرچهارراه ها می فروشند و گاهی نیز با ترازوی خود وزن فراموشی و بی توجهی برخی مردم و برخی دست اندرکاران را محاسبه می کنند.
** باج سبیل
عصر یکی از روزها حوالی خیابان ارم، کنار ســایه دیوار چند کودک نشسته و گرم شمارش درآمد روزشان هستند و غریبه هم به داخل جمعشــان راه نمی دهند. در تمام فصول ســال از گرمای تابستان گرفته تا ســوز سرمای زمســتان در حال کار کردن هســتند و به قول خودشــان در زمان باریدن برف و باران کاسبیشــان بهتر است چون شــهروندان با برانگیخته شــدن حس ترحمشان بیشــتر از آنها خرید و کمکشان می کنند.
حســن یکی از همین کودکان کار است که 10 سال سن دارد و در یکی از خیابان های شیراز مشغول دستفروشی است.
او در یک دست جعبه دستمال کاغذی و در دســت دیگرش پاکت پلاستیکی حجیمی پر از جعبه های مکعبی شکل دستمال کاغذی را حمل می کند و به گفته خودش پاتوقش حوالی میدان نمازی است و آنجا کاسبی می کند.
حسن به خبرنگار ایرنا می گوید: پدر و مادرم را هرگز ندیده ام و با تعدادی از دوســتانم برای شخصی کار می کنیم و او نیز در قبال کار روزانه، به ما روزی یک وعده غذا و مکانی برای خواب می دهد.
حسن که با نگاه هایش مرتب اطراف را کنترل می کند می گوید: نگران آمدن مأمورین شهرداری هستم .
اواینگونه صحبتش را ادامه می دهد: کســی که برایش کار می کنیم هر صبح ما را با وانت در مکان هایی که کمــی از یکدیگر فاصله دارند پیاده می کند و اواخر شــب نیز در همین مکانها به دنبالمان می آید.
«بســم الله» هم یکی از همین بچه هاست که ماسک اسباب بازی روی صورت خود گذاشــته است.
به بهانه خرید یکی از این ماسک ها به سمتش می روم و مشــغول حرف زدن می شویم. او می گوید که پدرش او را مجبور به کار کردن می کند و او نیز برای شــخصی که اســباب بازی ها را تأمین می کند به صورت روزمزدی کار می کند و هر شب در قبال فروشی مشخص مبلغ 20هزار تومان به او می دهد.
بسم الله، مدرسه رفتن را دوست دارد و می گوید که از دو سال گذشته که هموطنان افغانی اش را در مدارس ایران ثبت نام می کنند او نیز آرزو دارد درس بخواند و باسواد شود ولی نمی تواند چون باید کار کند و پول به پدرش بدهد.
بسم الله سبیل گنده و عینک را به صورتش زد و گفت: باید باج سبیل بدهیم.
** سرقفلی و انحصار
گفت و گو با تعدادی از این کودکان کار و خیابانی در شیراز مشــخص کرد که اغلب آنان برای شخصی دیگر کار می کنند که یا در قبال کار به آنها مکان برای خواب و مقداری اندک پول می دهد یا به صورت روزانه اجناس کسی را می فروشند و مزد دریافت می کنند.
بر اســاس گزارش ها و بررسی و مشـاهدات، مشخص ش حوالی خیابان ارم و میدان دانشجو و برخی دیگر از معابر و مکان های عمومی شیراز برای دستفروشــی در اختیار چند فرد خاص اســت و گویی در تملک آنهاســت که تعداد این افراد از انگشتان یک دست فراتر نمی رود.
این افراد بــا به کار گیری افراد خصوصا کودکان بی سرپرست و بدسرپرست پول هنگفتی به جیب می زنند و کســی دیگر هم حق ورود و دستفروشــی در این مکانها را ندارد گویی سرقفلی خیابان های شهر به نام چند شخص است که با گماشتن کودکان و نوجوانان در این محلها، به صورت روزانه پولهای میلیونی به جیب می زنند و اغلب نیز سازماندهی شده هستند.
اگر به جنس و نوع کالاهایی که این کودکان، نوجوانان و اغلب دستفروشــان ســیار در شیراز به فروش می رسانند توجه شود به نظر می رسد که مافیایی از نوع دستفروشــی در جریان است چون اغلب کالاها مارک خاصی از دستمال کاغذی یا نوع خاصی اسباب بازی، میوه نوبر و گل است که این امر این فرضیه را که این کار سازماندهی شده و از سوی افرادی خاص برای سود شخصی است قوت می بخشد.
صاحب یکی از کیوســک های روزنامه فروشــی در حوالی میدان ارم در گفت و گــو با خبرنگار ایرنا ضمن تاکید بر ایــن مطلب که اغلب دستفروشان کودک و نوجوان این محدوده ساکن محله ای خاص هستند گفت: دستفروشی در این منطقه سالهاست تحت سلطه چند شخص است و کسی دیگر حق ایستادن و کاسبی در این محل ها را ندارد.
وی افزود: این اشــخاص افرادی را که اغلب کودکان نوجوانان بین 7 تا 16سال هستند استخدام می کنند که برای آنها دستفروشی کنند.
وی ادامه داد: اغلب کودکان و افرادی که در این منطقه دســتفروش سیارهســتند یا بســاط خود را کنار خیابان پهن می کنند، شاگردند و برای شخصی دیگر کار می کنند.
** سد معبر نیستند، آسیب اجتماعی هستند
رئیس اداره پیشــگیری از تخلفات شــهری معاونت خدمات شــهری شــهرداری شــیراز به ایرنا گفت: این افراد دوره گرد که در خیابان ها، چهارراه ها و معابر سطح شهر دستمال کاغذی، لنگ، گل و یا میوه های فصلی می فروشــند اکثراً کودک و نوجوان هســتند که سازماندهی شده کارمی کنند.
شهرام سبزیان فرد بیان کرد: اگر مدتی فعالیت آنها را رصد کنیم پی می بریم که شــخصی با یک خودرو یا وانت اوایل روز این کودکان را در محل هایی مشــخص پیاده می کند و کالاهایی را در اختیارشان قرار می دهد.
وی با اشاره به سیار بودن این نوع کسب درآمد ادامه داد: این افراد به دلیل اینکه معبری خاص را تصرف نکرده اند و پیاده حرکت و اقدام به فروش می کنند مصداق ســد معبر نیستند و بیشتر آسیب اجتماعی به حساب می آیند.
وی عنوان کرد: اغلب کســانی کــه در خیابان هایی نظیر ارم، فلکه مطهری، تقاطع قدوسی به سمت همت شمالی، جاده بوشهر و نظایر اینها فعالیت دارند اقدام به فروش خوراکی و میوه های فصلی، گل و ... می کنند توسط افرادی سازماندهی شده و هدایت می شوند.
** شباهنگام دور از چشم ماموران
رئیس اداره پیشگیری از تخلفات شهری شهرداری شــیراز بیان کرد: مکانهایی هســت که علیرغــم اینکه جزو معابرعمومی شهر است برخی ادعای مالکیت کسب و کار غیر مجاز در آنجا را دارند که در ســال گذشته و امسال با کمک نیروی انتظامی اقدام به استقرار نیرو در این محل ها کرده ایم.
سبزیان فرد گفت: این افراد در ساعاتی که ماموران هستند نمی توانند تخلف خود را مرتکب شوند ولی متاسفانه بعد از ساعت 22 که ماموران محل را ترک می کنند، اقدام به پهن کردن کاســبی خود می کنند.
** جمع آوری فایده ای ندارد
رئیس اداره پیشگیری از تخلفات شهری شهرداری شــیراز گفت: باید آسیب شناسی کلی در این زمینــه صورت گیرد که چرا کودکان بــه جای درس خواندن، تفریح و ورزش به سوی اینگونه مشاغل کاذب کشیده می شوند.
وی اضافه کرد: این معضل به صورت ضربتی و با جمع آوری حل نخواهد شد برای حل این مشکل باید راه کاری علمی را تدوین کرد و برای تک تک آسیب ها برنامه ریزی علمی انجام داد و آنها را اجرا کرد این کودکان آســیب دیدگان اجتماعی هستند که باید با کمک تمام دستگاه های متولی نظیر نیروی انتظامی، دادگستری، بهزیستی کمیته امداد و. . . در این زمینه چاره جویی کلی شود.
** تأثیر منفی در روح و روان کودک و جامعه
رؤیا طاهری روانشناس کودک گفت:گدایی یا گماشــتن کودکان برای انجــام کارهای کاذب علاوه بر آنکه با احساسات و عواطف افراد جامعه بازی می کند می تواند عوارض و پیامدهای منفی زیادی در بر داشته باشد.
وی بیان کرد: این گونه مشــاغل علاوه بر زشت کردن چهره شهر تاثیرات منفی بر روح و روان افرادی که به این کار اقدام می کنند خواهد گذاشت مخصوصا کودکانی که به جای تحصیل و تفریح اقدام به اینگونه کارهای کاذب می کنند قطعا جلو رشد عقلی آنها گرفته خواهد شد.
طاهری اضافه کرد: این مشاغل سبب کسالت، تنبلی و عامل از بین رفتن روحیه اعتماد به نفس می شود و استعداد کودکانی را که می تواند در مسیر راه های مشروع و معقول قرار گیرد به انجماد و نابودی می کشاند و بهره وری نیروی کار آینده کشور را کاهش خواهد داد.
این روانشناس بیان کرد: کودکانی که به این کارها گماشــته می شوند در مواقع بســیاری مورد سوءاستفاده های مختلف روانی و جنسی قرارخواهند گرفت که خود می تواند پیامدهای ناخوشــایندی برای سلامت جامعه دربر داشــته باشــد.
** معاهده جهانی حقوق کودک و اقدام های غیر مفید
آتنــا علوی کارشــناس ارشــد حقــوق خصوصی و وکیــل پایه یک دادگستری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: 22خرداد ماه هر سال برابر با 12ژوئن در تمام کشورهای جهان روز منع کار کودک نامگذاری شده است.
وی ادامه داد: در ماده 32 پیمان جهانی حقوق کودک اشاره شده که لازم است کودک در برابر هر کاری که رشد و سلامت او را تهدید می کند حمایت شود و دولت ها باید حداقل سن کار و شــرایط کار کودکان را مشــخص کنند. همچنین ماده 26 ایــن پیمان آمده هر کودکی حق دارد از تامین اجتماعی از جمله بیمه اجتماعی برخوردار شــود.
این فعال اجتماعی افزود: کودکان کار به کودکان کارگری گفته می شــود که به صورت دایم به خدمت گرفته می شوند. ایران نیز در ســال 1373پیمان نامه جهانی حقوق کودک را امضا کرد و تعهدات کودکان کار و خیابانی را پذیرفت اما با گذشت بیست و سه سال هنوز این قشر به رسمیت شناخته نشده و اقدام جدی در این زمینه در کشور صورت نگرفته است.
**خلاء های قانونی
معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیسـتی اســتان فارس با اشاره به آنچه خلاء های قانونی در زمینه کودکان کار و کودک آزاری نامید گفت: بارها در جلســات متعــدد نبود قانون در زمینه حمایت از حقوق کودکان گفته شــده و این امر مستلزم بازنگری کلی اســت.
معصومه فروتن در مصاحبه با ایرنا افزود: متاسفانه در کشور ما هنوز قانونی وجود ندارد که فرزند از پدر و مادر خود به دلیل ســهل انگاری و کودک آزاری بتواند شکایت کند و یا معترض باشد که واحدهای مددکاری رأسا ورود کنند.
وی با اشــاره به امضای کنوانســیون جهانی حقوق کودک و عضو بــودن ایران در آن گفت: به لحاظ تعریف جهانی کودک آزاری اگر پدر و مادری نتوانند به لحاظ هر یک از مواردی نظیر تحصیلی، آموزشــی،خوراک، تغذیه ســالم، فیزیک، بیماری، ســلامت فرزند خود را تأمین کنند نمونه بارز کودک آزاری محســوب می شود ولی متاسفانه در کشــور ما زمانی که صحبت از کودک آزاری می شود تنها ذهنها به سمت آزار جسمی و جنسی خلاصه می شود.
معاون امور اجتماعی بهزیســتی فارس بیان کرد: متاسفانه هنوز در کشــور قانونی در زمینه کــودکان کار نداریم ولی در ســالهای اخیر تلاشهایی در این زمینه انجام شــده که امیــدوارم به نتیجه مطلوبی منتهی شــود.
وی اقدامات انجام شــده در زمینــه کودکانی که به کار گماشته می شوند را اینگونه توضیح داد: با همکاری شهرداری و نیروی انتظامــی این کودکان جمع آوری و به بهزیســتی منتقل می شــوند و اگر بد یا بی سرپرســت باشند تنها با حکم دستگاه قضا در خانه های کودک و نوجوان، اسکان داده خواهند شد.
وی ابــراز امیدواری کــرد اگر قانون مفید و ســازنده ای در این زمینه تدوین شــود و آموزش های لازم نیز به کودکان در سازمان های مربوطه نظیر آموزش و پرورش داده شــود امید آن می رود که شرایط موجود بهبود یابد.
** جای خالی کار دانشگاهی برای کودکان کار
مدیر اجتماعی دانشگاه شیراز گفت: یکی از اهداف معاونت اجتماعی این است که فعالیت دانشجویان و توان علمی دانشگاه در بحث فرهنگی و اجتماعی به سمت نیاز محوری و مشکلات شهری سوق پیدا کند.
محبوبه البرزی در مصاحبه با ایرنا ادامه داد: یکی از مشکلات جامعه کودکان خاموش یا کودکان کار است که از زوایای مختلفی نظیر اجتماعی، آموزشی، حقوقی، تربیتی می توان به این مساله ورود کرد و آن را مورد بررسی علمی قرار داد.
وی اضافه کرد: از جنبه های مختلف معضل کودکان کار را کاوش کردیم و به این نتیجه رسیدیم که جای کار علمی دانشگاهی و دانشجویی در این زمینه خالی است و به همین دلیل به فکر ایجاد جشنواره ای علمی فرهنگی دانشجویی در زمینه کودکان کار با کمک آموزش و پرورش، بهزیستی و...با محوریت دانشگاه شیراز هستیم که در اردیبهشت ماه سال آینده(97) برگزار خواهد شد.
مشاور رئیس دانشگاه شیراز در امور زنان ضمن تاکید بر اینکه مداخله دانشگاه در زمینه کودکان کار مداخله ای مستقیم نخواهد بود عنوان کرد: طرف ما ارگان های متولی کودکان کار هستند و برگزاری این جشنواره به طور مستقیم بر جایگاه اقتصادی مافیای این کار تاثیر نخواهد گذاشت و تنها نوعی کار علمی در زمینه آگاهی و شفاف سازی است که اجرای آن به متولیان کار و ارگان هایی نظیر شهرداری و ... برمی گردد .
البرزی گفت: متاسفانه موضوع کودکان کار بیشتر کتمان می شود و تلاش ما این است که با کاری علمی این معضل به جای پاک شدن مطالبه گری شود
** کارهای علمی و عملی
مدیر فرهنگی دانشگاه شیراز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: بعد از مطالبات رهبر معظم انقلاب درمورد آسیب های اجتماعی، دانشجویان دانشگاه شیراز در کانون دانشجویان آفتاب که در حوزه آسیب های اجتماعی فعال هستند به این فکر افتاده اند که برنامه ای تدوین کنند که مشکلات اجتماعی را برای جامعه شفاف کنند .
حسین نائینی افزود: این کانون دانشگاهی تلاش دارد در زمینه کودکان کار کارهای جدید و علمی انجام دهد البته یکسری سازمان ها باید در کنار دانشگاه به این مشکل ورود پیدا کنند تا این کار نتیجه عملی در برداشته باشد.
وی ادامه داد: تجربه ثابت کرده در هر موردی که دانشگاه ورود کرده برد و نتیجه کار خیلی بهتر بوده است و اگر زمینه ورود علمی به معضلات اجتماعی برای دانشگاه و همچنین تقویت تشکل های مردم نهاد فراهم شود قطعا می توان در مورد مشکلات اجتماعی به دستاوردهای بهتری دست یافت.
وی به برگزاری جشنواره علمی فرهنگی کودکان خاموش با موضوع کودکان کار اشاره کرد و گفت: این جشنواره کارگاه های تخصصی را شامل می شود که در طول سال دایر می شود و تلاش داریم این کارگاهها در سازمانهای دیگر نیز برگزار شود و سعی شده تمام پژوهش ها در این جشنواره کاربردی باشد و همچنین این جشنواره بصورت کشوری برگزار شود.
این جشنواره 18 اردیبهشت سال 97 در بین تمام دانشگاههای کشور در حوزه علمی پژوهشی وفرهنگی هنری به میزبانی دانشگاه شیراز برگزار خواهد شد.این همایش در بخش علمی شامل مقالات علمی طرح های پژوهشی کاربردی و همچنین در بخش فرهنگی شامل جشنواره عکس کلیپ فیلم کوتاه پوستر نقاشی و شعر با موضوع کودکان کار 5 تا 13 سال خواهد بود.
در طول این جشنواره و قبل از آن نشست هایی با موضوع کار کودکان و موانع حقوقی، دیدگاه آکادمیک، فعالیت تشکل های مردم نهاد و سمن ها در پیشگیری و حل آسیب های اجتماعی، دانشگاهیان و کودکان کار و فعالیت های داوطلبانه، نقش خانواده ها در کار کودکان ،تهدیدهای پیش رو جامعه و نگاه روان شناسان و جامعه شناسان به موضوع کودکان کار برگزار خواهد شد.
** کودک کار و کودک خیابانی
سید حسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران معتقد است: هیچ وقت نمی توانیم کودک کار و خیابان را حذف کنیم و اگر بپذیریم که کودک کار و خیابان حذف شدنی نیستند، باید ساز وکار دیگری را پیش بینی کنیم که البته در آیین نامه هم پیش بینی شده ولی اجرا نشده است.
وی 16 آبان 96 در مقاله ای نوشت:کودکان را باید حداقل به دو گروه تقسیم کنیم. نخست کودکان کار که اگر بخواهیم بحث کودکان کار را داشته باشیم، قانون کار مبنای بررسی ماست. کودکان کار خود به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ یک دسته کودکان کاری که زیر 15سال هستند و طبق قانون کار، کار بچه‌های زیر 15سال براساس ماده79 ممنوع است.
طبق همین قانون کار در ماده80،افراد 15 تا 18ساله کارگر نوجوان نامیده می‌شوند و درواقع ما کار کودکان 15 تا 18سال را به‌صورت رسمی پذیرفته ایم. ماده75 قانون کار هم مشخص کرده بچه‌هایی که مشمول ماده80 می‌شوند، یعنی بچه هایی که 15 تا 18ساله هستند، باید ساعت کار کمتری داشته باشند و کار به جسم و روحشان آسیب نزند.
پس ما گروهی از کودکان را داریم که کارگر نوجوانند و رسما می‌توانند کار کنند، اما از انجام برخی کارها منع شده اند. گروه دیگر کودکان خیابانی هستند. کودکانی که خانه شان در خیابان است. طبیعتا عوارض و پیامدهای کار برای این کودکان الزاما شبیه همدیگر نیست.
کارکردن در خیابان خود به خود عوارض دارد از تحقیر کردن گرفته تا کار زیادی کشیدن از آنها، آزار محسوب می‌شود.
براساس آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی که سال84 در هیات دولت مصوب شد، 13سازمان مسئولیت دارند. مدیریت آن با بهزیستی است، ولی کمیته امداد، دادگستری، علوم پزشکی، آموزش و پرورش، شهرداری، فرمانداری و... مسئولیت هایی را برعهده دارند که در آیین‌نامه مشخص شده و براساس آن وظایف هر دستگاه هم کاملا مشخص شده است و هیچ مورد غیرشفافی هم وجود ندارد.بیمه سلامت فعلی، فنی و حرفه ای و حتی سیستم قضایی در قبال این گروه کودکان مسئولیت دارند.
موسوی چلک می گوید: نکته قابل توجه اینکه اصلا جمع آوری کودکان در هیچ کجای آیین نامه نیامده و تنها از «جذب و شناسایی» یاد شده است. درواقع جمع آوری این کودکان کار اشتباهی است. بارها و بارها با نگاه سیاسی و فشارهایی که وارد می‌شود جمع آوری این کودکان در دستور کار قرار می‌گیرد تا بنا به ملاحظاتی در مقاطع زمانی خاصی به اصطلاح آبروداری کنند، اما واقعیت این است که اینها بچه های این مملکت هستند.
اکثر این کودکان کسانی هستند که برای تامین معاش خانواده مجبورند در خیابان کار کنند هرچند این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربهٔ دوران کودکی بی بهره می‌سازد و سلامت روحی و جسمی آنها را تهدید می‌کند.
طبق ماده 32 پیمان جهانی حقوق کودک، نباید کودکان را به کاری که رشد وسلامتشان را تهدید می کند گمارد و در چنین مواردی کودک باید مورد حمایت دولت ها قرار گیرد. کشور ما یکی از امضاکننده های این معاهده است.
بر اساس آمار سازمان جهانی کار، سالانه 250میلیون کودک 5تا 14سال در جهان، از کودکی محروم می شوند و از این تعداد 120میلیون کودک،وارد بازار کار تمام وقت می شــوند که 61 درصد این کودکان در آسیا،31درصد آفریقا و هفت درصــد در آمریکا لاتین زندگی می کنند.
منبع: ایرنا
نظرات بینندگان
