کد خبر: ۱۳۹۸۶۱

تاریخ انتشار: ۱۳:۲۰ - ۲۹ خرداد ۱۳۹۹

بیابانزایی زخمی بر پیکر طبیعت ایران؛

بشر عامل اصلی تشدید بیابان زایی/ رتبه اول ایران در فرسایش خاک

اگر چه به ظاهر بیابانی شدن جنگل ها و مراتع ساخته دست انسان نیست اما نقش اساسی را در شکل گیری آن ایفا می کند.چرا که برداشت های غیرمجاز آب،حفر چاه های زیر زمینی بدون مجوز،چرای بیش از حد دام،معدن کاوی، جاده سازی و غیره در سال های اخیر موجب شده که بسیاری از مراتع و جنگل ها برای همیشه در بهت خشکسالی فرو رود.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از پایگاه تحلیلی-خبری"شیرازه"، پدیده بیابانی شدن نه تنها معضلات اقتصادی مثل فرسایش خاک، بیکاری و گرسنگی را به بار می آورد بلکه مسائل اجتماعی مانند مهاجرت را رقم می زند، معضلی که در سال های اخیر گریبانگیر اکثر استان های کشور شده و نگرانی های زیادی را بوجود آورده است. چرا که هر چه زمان بیشتری از وقوع خشکسالی در کشور می‌گذرد بر تعداد لکه‌های بیابانی در شهرستان‌ها و تبدیل برخی از شهرستان‌ها به بیابان افزوده می‌شود.

رتبه اول جهان در کسری آب زیر زمینی

بیابان‌زایی تقریباً همه‌جای دنیا یک مشکل بزرگ زیست‌محیطی به شمار می‌رود که بخش‌های مختلف مولد اقتصاد کشورها را تهدید می‌کند اما در ایران این معضل ابعاد وسیع‌تری پیدا کرده و گسترش بیابان‌ها از دیدگاه تمام کارشناسان محیط‌زیست برای اقتصاد کشور و حتی برای زندگی مردم نگران‌کننده است و در حال حاضر به عنوان يك معضل جدي گريبانگير کشور ما مي باشد.

کارشناسان بر این باورند که اكنون نخستين گام در اجراي فعاليت بيابان زدايي جلوگيري از گسترش بيابان مي باشد كه بايد متكي بر شناخت پديده هايي باشد كه هم به طور جداگانه و هم در تقابل با يكديگر تغييراتي را به وجود مي آورند و منجر به بيابان زايي مي شوند يكي از اين پديده ها،فروسائي زمين در نواحي خشك، نيمه خشك و مناطق نيمه مرطوب است که عوامل دخيل در پيدايش آن در وهله اول فعاليتهاي انساني و تغييرات آب و هوا مي باشد.

اين فرآيند در حقيقت به اين دليل رخ مي دهد كه اكوسيستم هاي نواحي خشك كه بيش از يك سوم كره زمين را در بر مي گيرند شديداً در معرض استفاده بيش از حد و عدم بهره برداري صحيح از زمين قرار دارند. فقر، عدم ثبات سياسي، جنگل زدايي و تخريب جنگلها، چراي بيش از حد دامها و روشهاي نامناسب و نادرست آبياري همگي مي تواند به كاهش ميزان حاصلخيزي زمين و در پی آن بیابان زایی بيانجامد.

ایران بیش از دو برابرِ میانگین نرم جهانی به سمت بیابانی شدن پیش می رود

قنبری که خود دارای دکترای زمین شناسی و پژوهشگر محیط زیست و منابع آب است در خصوص واژه بیابان میگوید: هر جا که بارش باران کم باشد آنجا را بیابان می نامند از طرفی بیابان با کویر خیلی تفاوت دارد چون کویر یک قسمت از اکوسیستم خاص از بیابان است که در آن به علت تبخیر خیلی زیاد، شوره زاری اتفاق افتاده است.

وی با بیان اینکه تقریبا ۴۰ درصد عرصه خشکی جهان را بیابان تشکیل داده که شامل مناطق کم بارش در کل دنیاست،گفت: بیشترین وسعت مناطق بیابانی در آسیا و بیشترین تهدید هم در آفریقا و آسیا اتفاق می افتد.

او اضافه کرد: متاسفانه در حال حاضر در دنیا ۳ میلیارد هکتار از مراتع مان مورد تهدید بیابان است و 5 میلیارد هکتار از اراضی حاصلخیز توسط بیابان‌زایی و بیابان شدگی تهدید می شود که آمار بسیار بسیار بزرگی است، یعنی نزدیک به ۷۰ درصد از مراتع و اراضی حاصلخیز دنیا را شامل می‌شود.

قنبری با اشاره به اینکه در دنیا یک نرخ متوسط برای پیشرفت بیابان وجود دارد که تقریباً حدود 2 هزار تا 2هزار و ۲۰۰ متر مربع به ازای هر نفر است،عنوان کرد: متاسفانه این میزان در کشور ایران به ازای هر نفر بین ۴۰۰۰ تا ۴ هزار و ۵۰۰ متر مربع است یعنی بالای دو برابرِ میانگین نرم جهانی به سمت بیابانی شدن پیش می رویم.

این مدرس دانشگاه مواردی را که باعث توسعه بیابان در هرکشوری می شود، اول خشکسالی دوم توسعه کشت کشاورزی سوم قطع درختان و تبدیل اراضی کشاورزی و مراتع به ویلا و تغییر کاربری های غیر مجاز میداند و می گوید: خشکسالی باعث می شود که رطوبت خاک کم شود و کاهش رطوبت خاک هم باعث می گردد آب های شور به لایه‌های سطحی نفوذ کرده و خاک را شور کنند همچنین قطع بوته ها و پوشش گیاهی باعث فرسایش خاک شده و موجب می شود آن منطقه تبدیل به بیابان شود.

قنبری در ادامه ابراز داشت: قطع درختان منجر به افزایش سیلاب و طوفان و در پی آن باعث فرسایش خاک می شود.

وی با بیان اینکه جهان ما ظرفیت داشتن یک تعداد مشخصی از انسان را دارد، آن هم نه به واسطه محدودیت خاک،عنوان کرد: هر فردی که متولد می شود نیاز به مسکن، خوراک، پوشاک و امکانات اولیه زندگی دارد که همه اینها می طلبد مصالح ساختمانی تولید، آب استخراج،کشاورزی و دامپروری انجام شود که توسعه دامپروری و کشاورزی خود باعث ایجاد یک بار اضافی به زمین می شود.

این پژوهشگر محیط زیست و منابع آب با بیان اینکه فاجعه ای که اکنون در بخش کشاورزی در کشور ما در حال رخ دادن است و آن را جدی نمی گیریم کشت دو و سه باره زمین است،تصریح کرد: اراضی ما کشت شتوی شده بلافاصله درو میشوند و سپس کشت صیفی که همه به کمک کودهای شیمیایی است و عملاً با این روش ها خاک قدرت تجدید بنا ندارد و پس از مدتی به سمت نابودی می رود.

او همچنین اضافه کرد: اگر در حال حاضر یک آزمایش از خاک برخی نقاط استان فارس به عنوان یک استان قطب کشاورزی گرفته شود، عملاً مواد آلی خاک از 2.5 درصد به نیم درصد رسیده است و این یک تهدید بسیار بزرگ برای کشور ما به شمار می رود.

هیچگاه آمایش سرزمین را به درستی انجام نداده ایم

این متخصص حوزه زمین شناسی با اشاره به اینکه الان فصلی است که باقیمانده محصولات کشاورزی و کاه و کلش را آتش می زنند،افزود: این کار علاوه بر آلودگی هوا یک منبع بسیار بزرگ مواد آلی که می تواند به عنوان گیاه خاک وارد زمین شده و مجموعه مورد نیاز آلی خاک را تامین کند را از بین میبرد و وارد جو می کند.

قنبری در ادامه بحث آمایش سرزمین را مطرح کرد و گفت: آمایش سرزمین یعنی ما پتانسیل سنجی کنیم تا بدانیم در این سرزمین چه محصول کشاورزی مناسب کشت است و در آن آب و هوا بهتر رشدمیکند،همچنین چه کارخانه ای باید احداث شود، به طور مثال پتروشیمی یک واحد صنعتی پرآب بر است که متاسفانه در سال های اخیر در نقاط مختلف کشور احداث شده بدون توجه به اینکه آن منطقه، خشک و کم آب است در حالی که پتروشیمی باید در مناطقی مثل عسلویه، کنگان،بوشهر و مناطقی که دریاست احداث شود تا از در آب دریا استفاده کند.

او با تاکید بر اینکه ما هیچگاه آمایش سرزمین را به درستی انجام نداده ایم،عنوان کرد:اگر برگردیم و تاریخ را مطالعه کنیم می‌بینیم در این دو هزار و پانصد سال قالب کشاورزی ما چه بوده آیا در آن زمان و حتی تا دویست سیصد سال پیش کشته ذرت و یا برنج در ایران وجود داشته؟ پس نتیجه می گیریم برخی محصولات مناسب اقلیم ما نیست و وقتی سازگار با اقلیم نباشد آب، خاک و انرژی را خراب میکند،پس بیابان زایی در دل زمین های کشاورزی در حال رخ دادن است.

وی در ادامه در خصوص بیابان زایی به مسئله مهم آب نیز اشاره کرد و گفت: ما اکنون ۱۲۰ میلیارد مترمکعب کسری در آبهای زیر زمینی داریم یعنی رتبه اول جهان در این خصوص دارا هستیم.

قنبری با اشاره به اینکه در ۴۰ سال گذشته تقریباً بیش از ۶۰ درصد از منابع آب تجدید شونده مان را استفاده کرده ایم،افزود: اما استاندارد آن در تمام دنیا ۱۵ تا ۲۰ درصد است.

به گفته وی در سال ۵۶ کل چاههای کشاورزی در استان فارس ۹۶۰ حلقه بوده اما اکنون تنها در دشتی همانند مرودشت بالای ۲۰ هزار حلقه چاه وجود دارد و در کل ایران نزدیک به ۸۰۰ هزار حلقه چاه داریم و این امر باعث می شود سالانه ۴۶ هزار میلیون متر مکعب از منابع زیرزمینی آب استخراج می کنیم یعنی عملاً آبهای زیرزمینی کشور به سمت نابودی پیش میروند به همین خاطر است که در برخی جاها مثل داراب تربت حیدریه تا ۲ متر دشتها نشست پیدا کرده اند و فرو چاله هایی که در سال های اخیر در برخی نقاط کشور و شهرستان های فارس هم اتفاق می افتد ناشی از همین امر است.

عامل دیگر بیابان زایی قطع جنگل است که قنبری به آن اشاره کرد و گفت: کشور ما ید طولایی در نابودی جنگل و قطع درختان دارد و هر یک دانه درخت در هر نوبت بارندگی می تواند ۸۰۰ لیتر آب را به سفره‌های زیرزمینی ما تزریق کند، پس عملاً خودمان با دستان خود به سمت بیابانی شدن پیش می رویم.

وی با تصریح به اینکه بیابان‌زدایی به این معنا نیست که جایی را که بیابان است،اکوسیستمش را عوض کنیم اظهار کرد: بیابان زدایی یعنی ما جلوگیری کنیم از سرزمین هایی که اصالتاً بیابان نیستند تا تبدیل به بیابان نشوند و اولین کاری هم که باید بکنیم این است که بوته کاری کنیم،مراتع را احیا کنیم، از چرای بیش از حد دام در مراتع جلوگیری شود و به درختکاری توجه کنیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه متاسفانه در سطح استان فارس هیچ گونه جنگل کاری در چند سال اخیر نداشتیم، افزود: در ازای آن تا دلمان بخواهد جنگل سوزی و آتش گرفتن مراتع را داشتیم که خیلی از این مسائل مربوط می‌شود به عدم ناآگاهی مردم پس باید شهروندان باید آموزش ببینند و بدانند که درست است یک درخت قطع می شود تا تبدیل شود به زمین کشاورزی، اما قطع این درخت به منزله قطع نسل آینده فرزندان ما است پس متولیان منابع طبیعی و محیط زیست ما باید خیلی جدی تر در تقویت آگاهی مردم و حفاظت از مراتع و جنگل ها ورود کرده و با متخلفان به جد برخورد کنند.

قنبری در ادامه ابراز داشت: تنها متولیان بخش کشاورزی و یا خاک در راستای بیابان زایی و پیشرفت بیابان در کشور مقصر نیستند بلکه متولیان آب هم آنگونه که باید به وظیفه خود عمل نکرده و با تصمیمات اشتباه به پیشرفت بیشتر این امر دامن زده اند.

وی در پایان با بیان اینکه اگر به طبیعت اجازه دهیم خودش، خودش را نجات می دهد گفت: این کار که انجام نمی شود هیچ در حال نابود کردن طبیعت هم هستیم.

خارج از ظرفیت و توان خاک، توان آن را پایین می آورد

پروفسور ناصر طالب بیدختی، عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه شیراز در حوزه محیط زیست نیز با اشاره به تهدیدات بیابانی شدن دشت ها و مراتع گفت: متاسفانه با عملکرد نامناسب برخی کشاورزان ومعدنکاران دشت ها ومراتع به بیابان تبدیل می شود چرا که در هنگام تغییر کاربری زمین ها، زمانی که خاک توان و ظرفیت کافی نداشته باشد، تاب آوری آن نیز پایین می آید.علاوه بر این بهره برداری بیش از ظرفیت مثل برداشت آب های زیر زمینی غیرمجاز هم در بیابانی شدن مراتع تاثیرگذار می باشد چرا که برای برداشت آب نیز شاخص های معینی تعریف شده تا بهره برداری ایمن صورت بگیرد.

وی افزود:این مسائل با تعاریف آمایش سرزمین نیز همپوشانی دارد زیرا بهره برداری مناسب از توان و ظرفیت خاک در این که برای چه تعداد از افراد و تا چه اندازه در اشتغالزایی تاثیرگذار می باشد، تعیین کننده است.در برخی مناطق از این استان بیش از توان سفره های آب زیرزمینی برداشت می شود که خود موجب خشکی و از میان بردن توان خاک و زمین شده است.

بیدختی ادامه داد:در همین استان ۱۸ تا ۲۰ هزار چاه غیرمجاز حفاری شده و در برخی مواقع با تغییر کاربری هایی که صورت گرفته با بهره برداری نامناسب، تغییر اقلیم و پوشش گیاهی نیز پدید آمده و از آنجایی که گرمای هوا بیشتر شده خود به تبخیر آب و خشکی مراتع کمک کرده است.

بیکاری و فشار روز افزون بر منابع طبیعی

وی افزود: بعد از دوره ۱۰ ساله خشکسالی با وفور بیکاری مواجه شده ایم که این معضل نیز با فشار به منابع طبیعی و جنگلی همراه شده است به فرض مثال ۶ برابر زمین ها و مراتع چرای دام،گاو و گوسفند وجود دارد که پاسخگو نیست.

راهکار اصلی پایش است

این استاد دانشگاه راهکار اصلی را در پایش دانست و گفت: این روش اهمیت زیادی دارد که از طریق ماهواره ها و سنجش از راه دور می توان آن را بررسی و ارزیابی کرد.علاوه بر این ایجاد نرم افزار مدیریتی در توسعه پایدار نیز موثر می باشد و در بخش سخت افزاری هم می توان با مالچ پاشی و قروق که از روش های فیزیکی می باشد از بیابانی شدن مراتع جلوگیری کنیم، البته از نگاهی دیگر می توان از همین بیابان های موجود برای جذب توریسم کمک گرفت.

بیدختی با بیان این که وضعیت اقتصادی هر استان نقش مهمی در کاهش بیابان ها ایفا می کند، افزود:با احیای سفره های آب زیر زمینی و اشتعالزایی از فشار بر منابع طبیعی کاسته می شود اما در حال حاضر نه تنها استان بلکه کشور ما با رکود اقتصادی مواجه است.هر چند آموزش و فرهنگسازی برای جلوگیری از بیابانی شدن موثر می باشد اما قوانین و مقرارت از کاستی هایی رنج می برد و علاوه بر این اجرای قوانین ما در این زمینه کمرنگ تر از کشورهای توسعه یافته است.

برای مقابله با بیابانی شدن مراتع به بودجه و اعتبار مالی کافی نیاز است

این عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز بیان کرد: با این همه در استان فارس برای کاهش بیابان ها کارهای خوبی انجام شده و نسبت به دیگر استان ها موقعیت بهتری دارد اما با این حال به بودجه و اعتیار بیشتری نیاز دارد.

وی با تاکید بر نقش مردم و کشاورزان در کاهش بیابان ها گفت:بهره بردای مناسب در بیابانزدایی تاثبر مثبت می گذارد و از ریزگرد و آلودگی های زیست محیطی جلوگیری می کند.چرا که کاربری های کشاورزی، صنعتی و خدماتی هر یک دارای اصول آمایش و تاب آوری خاص خود می باشد که می تواند در این راستا موثر واقع شود.

شش و نیم میلیارد تومان جهت اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی شده است

«دکتر حميد ظهرابي»، مدير كل حفاظت محيط زيست و دبير كارگروه گرد و غبار استان فارس در گفت و گو با خبرنگار "ما"با اشاره به مناطقی که در این استان در معرض بیابانی شدن می باشد، گفت: وسعت عرصه های بیابانی استان1130000هکتار می باشد و وسعت اراضی در معرض بیابانزایی نیز نزدیک به 700000هکتار است.شهرستان هایی که بیشتر در معرض پدیده ‌بیابانی شدن و بیابان زایی می باشند در مناطق جنوبی فارس مانند لار، لامرد، مهر، خنج، گراش و شهرستان نی‌ریز در شرق استان قرار دارد.

وی افزود: مجموع اعتبارات مصوب جهت اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی اعم از اعتبارات ملی و استانی در سال گذشته در حوزه منابع طبيعي مجموعاً شش و نیم میلیارد تومان با تخصیص 70 درصد می باشد.ظهرابی به اقدامات انجام شده برای کاهش بیابان ها اشاره کرد و گفت: فعالیت ها در حوزه طرح های بیابان زدایی شامل پروژه های بیولوژیک، بیومکانیک و مکانیکی از جمله نهال کاری، مدیریت هرز آب، احداث هلالی های آبگیر و همچنین پروژه های مدیریتی می باشد که به منظور جلوگیری از کاهش و تحقیق پوشش گیاهی و تقویت آن مثل مدیریت چرا و پروژه قرق مراتع صورت می‌پذیرد.

وی ادامه داد: پروژه های اجرا شده در قالب طرح های مدیریت مناطق بیابانی که قبلا در سطح بیش از 700هزار هکتار از اراضی بیابانی استان توسط مشاورین سازمان جنگل ها و مراتع مورد مطالعه قرار گرفته در شهرستان‌های در معرض خطر و بیابانی فوق به مرحله اجرا در می آید.

خطر آتش سوزی ها در بیابانی شدن مراتع

مدير كل حفاظت محيط زيست فارس گفت: علاوه بر اين ها حدود دو ميليارد تومان از منابع ملي ستاد مقابله با گرد و غبار كشور صرف حفاظت، قرق و احياي مناطق حفاظت شده استان در مناطق بياباني شده است.

ظهرابی به تاثیر آتش سوزی ها در بیابانی شدن مراتع اشاره کرد و افزود: وقوع آتش سوزی علاوه بر تهديد تنوع زيستي موجب از بین رفتن و تخریب پوشش گیاهی شده که این امر به نوبه خود سبب از بین رفتن لایه حفاظتی در سطح اراضی می شود،البته علاوه بر ایجاد زمینه های فرسایش خاک غنی، کاهش ظرفیت آبگیری سد ها، ایجاد روان آب و در نتیجه وقوع سیل های ویرانگر،جلوگیری از نفوذ آب به اعماق زمین موجب پدید آمدن معضلات دیگری مانند بروز گرد و غبار خواهد شد.این دبير كارگروه گرد و غبار استان فارس گفت: علاوه بر اين موارد در سال گذشته چهار و نيم ميليارد تومان هزینه صرف احياي تالاب هاي استان شده كه در مقابله با گرد و غبار موثر واقع شده است.

دست‌کاری‌های انسان در طبیعت عامل اصلی بیابان‌زایی محسوب می‌شود

شهرام منتصری،مدیر کل منابع طبیعی استان فارس هم عملکرد انسان را در بوجود آمدن این پدیده دخیل دانست و گفت: دست‌کاری‌های انسان در طبیعت عامل اصلی بیابان‌زایی محسوب می‌شود که می‌تواند در اثر تغییرات اقلیمی و کمبود بارش باشد.

وی با بیان این که طی دو سال گذشته با توجه به بارش‌های مناسب در سطح استان و اقدامات انجام شده تا حد قابل توجهی از افزایش بیابان در فارس جلوگیری شده،افزود:این سازمان با اجرای طرح‌های زیادی از جمله پروژه‌های بیابان زدایی در برخی از نقاط استان مانند نی ریز، لار، لامرد، خنج، فراشبند، مهر، آباده و بوانات از افزایش بیابان جلوگیری کرده است.

تخصیص سه میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان برای مقابله با بیابان زایی

مدیر کل منابع طبیعی استان فارس با اشاره به این که بالغ بر سه میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان از اعتبارات ملی و استانی برای اجرای طرح‌های مقابله با بیابان زایی تخصیص یافته،گفت:در اجرای این طرح ها کارهای موثری صرت گرفته که شامل درخت کاری، بذرپاشی، زادآوری علف‌ها و بوته‌ها و ترمیم پوشش‌های گیاهی می شود، البته از سال گذشته تا کنون یک هزار و ۵۰۰ حلقه چاه در فارس پر شده است.

چاه های غیرمجاز زنگ خطری برای محیط زیست

در این میان «کرامت الله کریمی مزیدی»، معاون حفاظت و بهره برداری آب منطقه ای فارس هم با تایید این که فعالیت چاه های غیرمجاز زنگ خطری برای محیط زیست می باشد، گفت:برداشت آب های زیر زمینی قابل جبران نیست و این رویه شانس زندگی باکیفیت و بهره مندی از منابع طبیعی را خواهد گرفت.

وی با بیان این که شهرستان های مرودشت ،شیراز و داراب بیشترین تعداد چاه های غیرمجاز را دارند،تاکید کرد:این حفاری های غیرمجاز تخلف می باشد و لازم است که دستگاه های قضایی به طور جدی وارد میدان شده و با آن ها برخورد کنند.

بر پایه این گزارش، مقابله با بیابان زایی، رفع بیکاری، کاهش مهاجرت، امنیت غذایی، کاهش فقر و گرسنگی،در مناطق روستایی و ایجاد مقاومت در برابر چالش‌های بزرگ زیست محیطی را تضمین می کند که به برنامه های جدی تری نیاز دارد.

انتهای پیام/

شش و نیم میلیارد تومان جهت اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی شده است

خطر آتش سوزی ها در بیابانی شدن مراتع

گزارش خطا

نظرات بینندگان