سینمای دفاع مقدس؛ عشق است و آتش و خون
جنگ تحمیلی صدام علیه ایران اسلامی، تاریخ معاصر کشورمان را وارد یک دوره هشت ساله پرافتخار کرد که برای سال‌ها، می‌تواند منبع لایزال سوژه‌های ناب انسانی برای فیلم سازی باشد.
سینماگران ایرانی هم اگرچه می‌توانستند بیش از این، از دفاع مقدس ملت ایران استفاده کنند، اما عرصه را خالی نگذاشتند و آثار شاخص و مهمی را تولید کردند و می‌کنند. در طی چهار دهه گذشته، سینماگران تصمیم گرفتند با ساخت آثاری درباره دفاع مقدس، جنگ تحمیلی را از دریچه سینما به تصویر بکشند و قصه رزمنده‌هایی را که در دل جنگ با دشمن مبارزه کردند یا مردمی که جنگ تحمیلی زندگی آن‌ها را زیر و رو کرده بود، روایت کنند. به این ترتیب ژانر دفاع مقدس رسما تبدیل به یک گونه در سینمای ایران شد که با مختصات ژانر جنگی معمول سینمای جهان، تفاوت‌های محسوسی دارد. به بهانه هفته دفاع مقدس، در گزارش ویژه امروز درباره سه نسل از سینماگرانی می‌خوانید که از دهه 60 تا امروز با ساخته‌ها و آثار خود، هرکدام به سهم در سینمای دفاع مقدس تاثیرگذار بوده‌اند.
نسل اول
بهزاد بهزادپور این سینماگر 59 ساله، خالق یکی از آثار خاطره‌انگیز سینمای دفاع مقدس بوده است. فیلم سه اپیزودی «خداحافظ رفیق» محصول 82، سه داستان مرتبط با دفاع مقدس را روایت می‌کند و با وجود بعضی نقاط ضعف در ساخت، از محصولات تأثیرگذار دفاع مقدس است. بهزاد بهزادپور همچنین نویسندگی فیلمنامه چند فیلم دفاع مقدسی دیگر چون «رنجر»، «باشگاه سری»، «قله دنیا» و «آخرین شناسایی» را هم در کارنامه دارد. او یکی از بازیگران اصلی فیلم دفاع مقدسی «بلمی به سوی ساحل» اثر رسول ملاقلی‌پور هم بوده است.
جعفر دهقان از بازیگرانی که در سال‌های آغازین فعالیت خود در سینما، حضور پررنگی در آثار دفاع مقدسی داشت، جعفر دهقان است. فیلم «عقود» اولین فیلم این گونه است که دهقان سال 63 در آن بازی کرد. او سال‌های بعد نیز با کارگردانان مهم حوزه دفاع مقدس مانند رسول ملاقلی‌پور، جمال شورجه و ابراهیم حاتمی‌کیا همکاری کرد. حضور این چهره نسل اول بازیگران سینمای دفاع مقدس در آثار این ژانر تا امروز هم ادامه داشته و سریال «ایلدا» تازه‌ترین اثر اوست که قرار است به مناسبت آغاز هفته دفاع مقدس، از تلویزیون پخش شود.
ورود حسین یاری به سینما، با بازی در فیلم دفاع مقدسی «سرباز کوچک» محصول سال 63 اتفاق افتاد. این بازیگر پس از آن با بازی در فیلم‌های سینمایی مانند «در مسلخ عشق»، «هور در آتش»، «آتش در خرمن» و «حمله به اچ 3» حضورش را در آثار این ژانر حفظ کرد، اما شهرت و محبوبیت اش را بیشتر به دلیل بازی در سریال‌های تلویزیونی و به ویژه «شب دهم» به دست آورده است. حسین یاری که جزو بازیگران نسل اول سینمای دفاع مقدس است، در سال‌های گذشته حضور کمرنگی در فیلم‌های این ژانر داشته است.
پرویز پرستویی شاخص‌ترین بازیگر سینمای دفاع مقدس و شاخص‌ترین بازیگر آثار ابراهیم حاتمی‌کیا، فیلم ساز مهم دفاع مقدس. پرویز پرستویی که بیش از هر چیز با ایفای نقش «حاج‌کاظم» در «آژانس شیشه‌ای» شناخته می‌شود، کار در سینمای دفاع مقدس را با نخستین فیلمش «دیار عاشقان» در سال 62 آغاز کرد و جزو نسل اول سینماگران دفاع مقدس محسوب می‌شود. او در طول دوران فعالیت خود در آثاری چون «پیشتازان فتح»، «لیلی با من است»، «روبان قرمز»، «موج مرده»، «دوئل»، «به نام پدر»، «خرس»و«میهمان داریم» بازی کرده است.
رسول ملاقلی‌پور یکی از دو شناسنامه سینمای دفاع مقدس است؛ به همراه حاتمی‌کیا. زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور از نخستین فیلمش «نینوا» در سال 62 کار در این ژانر را آغاز کرد و تا آخرین فیلمش «میم مثل مادر» در سال 85، هیچ‌گاه ژانر دفاع مقدس را رها نکرد. «پرواز در شب»، «افق»، «سفر به چزابه»، «پناهنده» و «قارچ سمی» از شاخص‌ترین آثار ملاقلی‌پور هستند. او از پیشروان ورود به مقوله دفاع مقدس و جزو نسل نخست سینماگران این ژانر است.
رسول ملاقلی‌پور برای فیلم سینمایی «پرواز در شب» برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فجر هم شد.
سیدمرتضی آوینی از شاخص‌ترین چهره‌های هنر انقلاب و دفاع مقدس است. او با آغاز جنگ، از نخستین افرادی بود که به جبهه رفت و مستندسازی را آغاز کرد. او اگرچه فیلمی سینمایی نساخته و همواره در تلویزیون مشغول فعالیت بوده، اما تأثیری بی‌بدیل در محصولات نمایشی و مستند مرتبط با دفاع مقدس دارد. از آثار مشهور شهید آوینی می‌توان به مجموعه مستند «روایت فتح» و «شهری در آسمان» اشاره کرد.
سیدمرتضی آوینی در 20 فروردین 72 در فکه بر اثر انفجار مین باقی‌مانده از جنگ تحمیلی، به شهادت رسید.
جواد هاشمی سیدجواد هاشمی سال 65 با فیلم دفاع مقدسی «پرواز در شب» وارد سینما شد و پس از آن در فیلم‌های مختلفی با موضوع جنگ تحمیلی، نقش رزمنده و شهید را بازی کرد. نقش‌آفرینی در چندین فیلم سینمای دفاع مقدس و همکاری با زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور، جمال شورجه و مسعود ده‌نمکی باعث شد بخش مهمی از کارنامه او را در سینما، فیلم‌های مختص این ژانر تشکیل دهد و او را به یکی از بازیگران محبوب آن تبدیل کند. هاشمی که جزو بازیگران نسل اول سینمای دفاع مقدس است، با حضور در سریال «سیمرغ»، تجربه بازی در نقش شهید احمد کشوری را دارد.
جمشید هاشم‌پور بازیگر پیش کسوت سینما، جمشید هاشم‌پور یکی از پرکارترین بازیگران سینمای دفاع مقدس است و سابقه‌ای طولانی در ایفای نقش در آثار این گونه دارد. او سال 62 برای اولین بار در فیلم «بازداشتگاه» در این ژانر دیده شد و با توجه به سابقه خوبی که در نقش قهرمان فیلم‌های جنگی و اکشن داشت، در آثار دفاع مقدسی خوش می‌درخشید. او جزو بازیگران نسل اول سینمای دفاع مقدس است، با فیلم «تاراج» محصول سال 63 شناخته می‌شود و پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران یعنی «عقاب‌ها» را که در ژانر دفاع مقدس بود، نیز در کارنامه دارد.
جمال شورجه از فیلم سازان نسل نخست سینمای دفاع مقدس است. جمال شورجه در سال 67 با فیلم دفاع مقدسی «روزنه» فیلم سازی را آغاز کرد و به این ژانر وفادار ماند؛ هرچند در یک دهه اخیر، پشت دوربین فیلمی سینمایی نایستاده است. هرچند فیلم‌های جمال شورجه از نظر کیفیت ساخت، همپای آثار حاتمی‌کیا و ملاقلی‌پور نبوده‌اند، اما به هر حال او جزو سینماگران باسابقه و ثابت‌قدم ژانر دفاع مقدس شمرده می‌شود. «شب دهم»، «عملیات کرکوک»، «حماسه مجنون»، «عبور از خط سرخ»، «دایره سرخ» و «خلبان» از آثار او در این ژانر است.
ابراهیم حاتمی‌کیا ابراهیم حاتمی‌کیا از ابتدای فعالیت خود در سینما، کارش را با ساخت آثاری درباره دفاع مقدس آغاز کرد. او سال 65 «هویت» را ساخت، اما این دومین فیلمش «دیده‌بان» بود که نظر منتقدان و علاقه مندان سینما را جلب کرد. این کارگردان نسل اول سینمای دفاع مقدس در ساخته‌های بعدی خود نیز از زوایای مختلفی به جنگ تحمیلی پرداخت و در «به نام پدر» نگاهی انتقادی به جنگ داشت که با آثار دیگرش متفاوت بود. هرچند که او با فیلم «آژانس شیشه‌ای» شناخته می‌شود، اما «از کرخه تا راین»و «ارتفاع پست» هم جزو آثار مهم او هستند.
زنده‌یاد سیف‌ا... داد از سینماگران شاخص دفاع مقدس است و با این که تنها فیلم «کانی مانگا» را در این ژانر کارگردانی کرده، اما به دلیل نقشی که در برخی فیلم‌های دیگر داشته است، از چهره‌های مهم سینمای دفاع مقدس شمرده می‌شود. او با تدوین «در مسلخ عشق»، «هور در آتش» و «عملیات کرکوک» و همچنین مجری طرح «از کرخه تا راین»، نقش مهمی در این فیلم‌ها نیز داشته است. زنده‌یاد سیف‌ا... داد در بخشی از عمر خود به مدیریت ستادی سینما پرداخت و به همین دلیل فیلم‌های پرشماری را نساخته است.
فرامرز قریبیان یکی از بازیگران پرکار سینمای دفاع مقدس که دهه 60 با نقش‌آفرینی در این فیلم‌ها، حضور موفقی در سینما داشت، فرامرز قریبیان است. او سال 63 در اولین فیلم دفاع مقدسی کارنامه‌اش «پایگاه جهنمی» ایفای نقش کرد و علاوه بر این ژانر، در آثاری که درباره انقلاب اسلامی ساخته شده بود هم حضور داشت. این بازیگر نسل اول سینمای دفاع مقدس، با ایفای نقش قهرمان‌های معترض و سرسخت، مورد استقبال مخاطبان بود. قریبیان بازیگر اصلی فیلم سینمایی خاطره‌انگیز «کانی مانگا» به کارگردانی زنده‌یاد سیف‌ا... داد هم بوده است.
احمدرضا درویش احمدرضا درویش را به عنوان یکی از فیلم سازان شاخص دفاع مقدس می‌شناسند. درویش در سال 68 با کارگردانی «آخرین پرواز» وارد عرصه سینمای دفاع مقدس شد. «کیمیا» دومین فیلم دفاع مقدسی وی از آثار به‌یادماندنی و شاخص سینمای دفاع مقدس است و بسیاری آن را بهترین اثر درویش می‌دانند. درویش جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره فجر را برای این فیلم گرفت. وی سپس «سرزمین خورشید» را با نگاهی به محاصره خرمشهر ساخت که مورد استقبال نسبی قرار گرفت. «دوئل» واپسین فیلم احمدرضا درویش درباره دفاع مقدس است.
کمال تبریزی یکی از محبوب‌ترین فیلم سازان نسل اول سینمای دفاع مقدس، کمال تبریزی است که در سال 67 با فیلم «عبور» در همین ژانر به سینما معرفی شد و پس از آن نیز فیلم‌هایی درباره این موضوع ساخت. آن چه بیش از همه این سینماگر نسل اول سینمای دفاع مقدس را به چهره‌ای تاثیرگذار در این ژانر تبدیل کرده، نگاه متفاوت اوست. این کارگردان اولین بار در فیلم سینمایی «لیلی با من است» از زاویه طنز به دفاع مقدس پرداخت و قصه رزمنده‌ای را روایت کرد که جبهه و جنگ تاثیراتی عمیق بر نگاه و شخصیت او گذاشت.
نسل دوم
محمدعلی باشه‌آهنگر فیلم ساز 57 ساله اهل دزفول، از چهره‌های شاخص نسل دوم سینمای دفاع مقدس است که در دهه 70، ورود به این ژانر را تجربه کرد. محمدعلی باشه‌آهنگر فعالیت سینمایی را در سال 74 با ایفای نقش کوتاهی در فیلم دفاع مقدسی «دکل» اثری از عبدالحسن برزیده آغاز کرد و بعد با اولین فیلمش «نیمه گمشده» وارد عرصه کارگردانی شد. در کارنامه هنری محمدعلی باشه‌آهنگر، شش فیلم دیده می‌شود که پنج عنوان مستقیما مربوط به این ژانر است و «فرزند خاک»، «ملکه» و «سرو زیر آب» از آثار شاخص او هستند.
مریلا زارعی فیلم «دست‌های خالی» محصول سال 85، اولین تجربه حضور مریلا زارعی در حوزه دفاع مقدس بود. این بازیگر پس از آن در فیلم‌های «اخراجی‌ها»، «خرس»، «چ»، «شیار 143» و «کارو» نیز بازی کرد. از میان این آثار، نقش او در نسخه «اخراجی‌ها» حذف شد، «خرس» به نمایش درنیامد و «کارو» هنوز به اکران نرسیده است. این بازیگر با فیلم «شیار 143» و کاراکتر «الفت» مادر چشم‌به‌راه که بازی فوق‌العاده‌ای در نقش او داشت، شناخته می‌شود. مریلا زارعی که جزو نسل دوم سینمای دفاع مقدس محسوب می‌شود، از معدود بازیگران زن این ژانر است.
علی دهکردی بازیگر اصلی یکی از مهم ترین فیلم‌های ژانر دفاع مقدس. علی دهکردی حضور در این ژانر را با درخشش در «از کرخه تا راین» اثر ماندگار ابراهیم حاتمی‌کیا آغاز کرد و با آثاری چون «ماه و خورشید»، «عبور از خط سرخ»، «سجده بر آب» و «خلبان» همکاری با بعضی چهره‌های سینمای دفاع مقدس چون جمال شورجه و کمال تبریزی را ادامه داد. دهکردی که در دو دهه اخیر از سینما فاصله گرفته است، در سال 86 «آن مرد آمد» و در سال 95 «دریاچه ماهی» را در ژانر دفاع مقدس بازی کرد. او از چهره‌های نسل دوم سینمای دفاع مقدس شمرده می‌شود.
محمدحسین لطیفی مجری کنونی برنامه سینمایی «هفت» فیلم سازی را با «سرعت» محصول سال 75 آغاز کرد که به شکل ضمنی، به سینمای دفاع مقدس می‌پرداخت. این فیلم ساز نسل دومی یک دهه بعد با کارگردانی فیلم سینمایی «روز سوم»، یکی از شاخص‌ترین آثار سینمای دفاع مقدس و بهترین فیلم خودش را ساخت که سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را برایش به ارمغان آورد و تبدیل به یک فیلم ماندگار شد. دغدغه ساخت آثاری مرتبط با دفاع مقدس، لطیفی را رها نکرد تا بعدها در «پاریس تا پاریس» نیز به مصائب جانبازان شیمیایی بپردازد.
حمید فرخ‌نژاد نخستین فیلم حمید فرخ‌نژاد که به نحوی به دفاع مقدس مربوط می‌شود، «در کوچه‌های عشق» در سال 69 است. با این حال او بعد از آن تا انتهای دهه 70بازیگری نکرد و با «ارتفاع پست» که پس‌زمینه دفاع مقدسی داشت، به این ژانر اضافه شد و به نوعی بیشتر یک سینما گر نسل دومی است. فرخ‌نژاد بعدها در فیلم‌های دفاع مقدسی دیگری چون «طبل بزرگ، زیر پای چپ»، «شب واقعه»، «بیداری رؤیاها» و «روزهای زندگی» نیز حضور داشت . هر چند وی در سال های اخیر با حضور در برخی کمدی های گیشه ای و گاه سخیف، جایگاه گذشته را ندارد.
نسل سوم
محمدحسین مهدویان یکی از کارگردانان جوان نسل سوم فیلم سازان دفاع مقدس، محمدحسین مهدویان است. او در اولین تجربه فیلم سینمایی‌اش، «ایستاده در غبار» را با موضوع زندگی شهید احمد متوسلیان ساخت که این اثر و روایت مستندگونه‌اش بسیار مورد توجه قرار گرفت و نوید ظهور یک فیلم ساز با استعداد در سینمای دفاع مقدس را می‌داد. او در آثار بعدی خود یعنی «ماجرای نیمروز»، «رد خون» و «درخت گردو» که بی‌ارتباط به این ژانر نیستند نیز حضور موفقی در سینما داشت. مهدویان اکنون با یکی از بهترین فیلم‌هایش یعنی «ماجرای نیمروز» شناخته می‌شود.
بهرام توکلی یکی از فیلم سازان نسل سوم سینمای دفاع مقدس، بهرام توکلی است که با ساخت «تنگه ابوقریب» یکی از مهم‌ترین آثار این ژانر را به نام خود زد. او پس از سال‌ها فعالیت در سینما، سال 96 فیلم سینمایی «تنگه ابوقریب» را که کاملا با ساخته‌های قبلی‌اش متفاوت بود، جلوی دوربین برد. او در این فیلم با به تصویر کشیدن صحنه‌های جنگی خیره‌کننده موفق شد نظر منتقدان و هیئت داوران جشنواره فجر را جلب کند و به عنوان یکی از امیدهای جوان سینمای دفاع مقدس، توانایی خود را در ساخت فیلم‌های بیگ پروداکشن ثابت کند.
نرگس آبیار سینمای دفاع مقدس با توجه به مختصاتش، سینماگران زن محدودی دارد. نرگس آبیار از معدود سینماگران زنی است که در این عرصه فعالیت کرده، او دو فیلم دفاع مقدسی ساخته است که هر دو فیلم‌های شاخص و تأثیرگذاری محسوب می‌شوند. آبیار که از جریان نسل سوم فیلم سازان دفاع مقدس شمرده می‌شود، با «شیار 143» در سال 92 وارد این ژانر شد و دو سال بعد با «نفس» تجربه شاخص دیگری در ژانر دفاع مقدس ثبت کرد. هر دو فیلم او برای بازیگران نقش اصلی زن آثارش خوش‌یمن بوده و مریلا زارعی و پانته‌آ پناهی‌ها برای این آثار، سیمرغ گرفته‌اند.
منیر قیدی اولین تجربه منیر قیدی در سینما با فیلم «ویلایی‌ها» که به طور ویژه به نقش و تاثیر غیرمستقیم زنان در مقابله با دشمن در دوران جنگ تحمیلی می‌پرداخت، اتفاق افتاد. او با اولین فیلم خود در سال 95، حضور موفقی در سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر داشت و جایزه استعداد درخشان در بخش فیلم‌های اول را کسب کرد. این کارگردان نسل سوم دفاع مقدس قصد دارد دومین اثر خود را این بار به عنوان تهیه‌کننده، باز هم در زمینه دفاع مقدس جلوی دوربین ببرد و قصه‌هایی را به صورت اپیزودیک درباره خانواده در دوران دفاع مقدس روایت کند.
هادی حجازی‌فر فیلم «ایستاده در غبار» سال 94 نمایش موفقی در جشنواره فجر داشت و برای حجازی‌فر ورود باشکوهی را به سینما رقم زد. حجازی‌فر پس از این فیلم همکاری با محمدحسین مهدویان را در «ماجرای نیمروز» و «رد خون» ادامه داد و با کاراکتر «کمال» مورد توجه قرار گرفت. او در تلویزیون هم مسیرش را با ساخت سریالی درباره برادران شهید باکری پیش گرفته است و قصد دارد نقش شهید مهدی باکری را ایفا کند. این بازیگر نسل سوم سینمای دفاع مقدس، نسبت به سال‌های فعالیت خود در سینما، حضور پررنگی در فیلم‌های مرتبط با این ژانر داشته است.
نسل اول
بهزاد بهزادپور این سینماگر 59 ساله، خالق یکی از آثار خاطره‌انگیز سینمای دفاع مقدس بوده است. فیلم سه اپیزودی «خداحافظ رفیق» محصول 82، سه داستان مرتبط با دفاع مقدس را روایت می‌کند و با وجود بعضی نقاط ضعف در ساخت، از محصولات تأثیرگذار دفاع مقدس است. بهزاد بهزادپور همچنین نویسندگی فیلمنامه چند فیلم دفاع مقدسی دیگر چون «رنجر»، «باشگاه سری»، «قله دنیا» و «آخرین شناسایی» را هم در کارنامه دارد. او یکی از بازیگران اصلی فیلم دفاع مقدسی «بلمی به سوی ساحل» اثر رسول ملاقلی‌پور هم بوده است.
جعفر دهقان از بازیگرانی که در سال‌های آغازین فعالیت خود در سینما، حضور پررنگی در آثار دفاع مقدسی داشت، جعفر دهقان است. فیلم «عقود» اولین فیلم این گونه است که دهقان سال 63 در آن بازی کرد. او سال‌های بعد نیز با کارگردانان مهم حوزه دفاع مقدس مانند رسول ملاقلی‌پور، جمال شورجه و ابراهیم حاتمی‌کیا همکاری کرد. حضور این چهره نسل اول بازیگران سینمای دفاع مقدس در آثار این ژانر تا امروز هم ادامه داشته و سریال «ایلدا» تازه‌ترین اثر اوست که قرار است به مناسبت آغاز هفته دفاع مقدس، از تلویزیون پخش شود.
ورود حسین یاری به سینما، با بازی در فیلم دفاع مقدسی «سرباز کوچک» محصول سال 63 اتفاق افتاد. این بازیگر پس از آن با بازی در فیلم‌های سینمایی مانند «در مسلخ عشق»، «هور در آتش»، «آتش در خرمن» و «حمله به اچ 3» حضورش را در آثار این ژانر حفظ کرد، اما شهرت و محبوبیت اش را بیشتر به دلیل بازی در سریال‌های تلویزیونی و به ویژه «شب دهم» به دست آورده است. حسین یاری که جزو بازیگران نسل اول سینمای دفاع مقدس است، در سال‌های گذشته حضور کمرنگی در فیلم‌های این ژانر داشته است.
پرویز پرستویی شاخص‌ترین بازیگر سینمای دفاع مقدس و شاخص‌ترین بازیگر آثار ابراهیم حاتمی‌کیا، فیلم ساز مهم دفاع مقدس. پرویز پرستویی که بیش از هر چیز با ایفای نقش «حاج‌کاظم» در «آژانس شیشه‌ای» شناخته می‌شود، کار در سینمای دفاع مقدس را با نخستین فیلمش «دیار عاشقان» در سال 62 آغاز کرد و جزو نسل اول سینماگران دفاع مقدس محسوب می‌شود. او در طول دوران فعالیت خود در آثاری چون «پیشتازان فتح»، «لیلی با من است»، «روبان قرمز»، «موج مرده»، «دوئل»، «به نام پدر»، «خرس»و«میهمان داریم» بازی کرده است.
رسول ملاقلی‌پور یکی از دو شناسنامه سینمای دفاع مقدس است؛ به همراه حاتمی‌کیا. زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور از نخستین فیلمش «نینوا» در سال 62 کار در این ژانر را آغاز کرد و تا آخرین فیلمش «میم مثل مادر» در سال 85، هیچ‌گاه ژانر دفاع مقدس را رها نکرد. «پرواز در شب»، «افق»، «سفر به چزابه»، «پناهنده» و «قارچ سمی» از شاخص‌ترین آثار ملاقلی‌پور هستند. او از پیشروان ورود به مقوله دفاع مقدس و جزو نسل نخست سینماگران این ژانر است.
رسول ملاقلی‌پور برای فیلم سینمایی «پرواز در شب» برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فجر هم شد.
سیدمرتضی آوینی از شاخص‌ترین چهره‌های هنر انقلاب و دفاع مقدس است. او با آغاز جنگ، از نخستین افرادی بود که به جبهه رفت و مستندسازی را آغاز کرد. او اگرچه فیلمی سینمایی نساخته و همواره در تلویزیون مشغول فعالیت بوده، اما تأثیری بی‌بدیل در محصولات نمایشی و مستند مرتبط با دفاع مقدس دارد. از آثار مشهور شهید آوینی می‌توان به مجموعه مستند «روایت فتح» و «شهری در آسمان» اشاره کرد.
سیدمرتضی آوینی در 20 فروردین 72 در فکه بر اثر انفجار مین باقی‌مانده از جنگ تحمیلی، به شهادت رسید.
جواد هاشمی سیدجواد هاشمی سال 65 با فیلم دفاع مقدسی «پرواز در شب» وارد سینما شد و پس از آن در فیلم‌های مختلفی با موضوع جنگ تحمیلی، نقش رزمنده و شهید را بازی کرد. نقش‌آفرینی در چندین فیلم سینمای دفاع مقدس و همکاری با زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور، جمال شورجه و مسعود ده‌نمکی باعث شد بخش مهمی از کارنامه او را در سینما، فیلم‌های مختص این ژانر تشکیل دهد و او را به یکی از بازیگران محبوب آن تبدیل کند. هاشمی که جزو بازیگران نسل اول سینمای دفاع مقدس است، با حضور در سریال «سیمرغ»، تجربه بازی در نقش شهید احمد کشوری را دارد.
جمشید هاشم‌پور بازیگر پیش کسوت سینما، جمشید هاشم‌پور یکی از پرکارترین بازیگران سینمای دفاع مقدس است و سابقه‌ای طولانی در ایفای نقش در آثار این گونه دارد. او سال 62 برای اولین بار در فیلم «بازداشتگاه» در این ژانر دیده شد و با توجه به سابقه خوبی که در نقش قهرمان فیلم‌های جنگی و اکشن داشت، در آثار دفاع مقدسی خوش می‌درخشید. او جزو بازیگران نسل اول سینمای دفاع مقدس است، با فیلم «تاراج» محصول سال 63 شناخته می‌شود و پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران یعنی «عقاب‌ها» را که در ژانر دفاع مقدس بود، نیز در کارنامه دارد.
جمال شورجه از فیلم سازان نسل نخست سینمای دفاع مقدس است. جمال شورجه در سال 67 با فیلم دفاع مقدسی «روزنه» فیلم سازی را آغاز کرد و به این ژانر وفادار ماند؛ هرچند در یک دهه اخیر، پشت دوربین فیلمی سینمایی نایستاده است. هرچند فیلم‌های جمال شورجه از نظر کیفیت ساخت، همپای آثار حاتمی‌کیا و ملاقلی‌پور نبوده‌اند، اما به هر حال او جزو سینماگران باسابقه و ثابت‌قدم ژانر دفاع مقدس شمرده می‌شود. «شب دهم»، «عملیات کرکوک»، «حماسه مجنون»، «عبور از خط سرخ»، «دایره سرخ» و «خلبان» از آثار او در این ژانر است.
ابراهیم حاتمی‌کیا ابراهیم حاتمی‌کیا از ابتدای فعالیت خود در سینما، کارش را با ساخت آثاری درباره دفاع مقدس آغاز کرد. او سال 65 «هویت» را ساخت، اما این دومین فیلمش «دیده‌بان» بود که نظر منتقدان و علاقه مندان سینما را جلب کرد. این کارگردان نسل اول سینمای دفاع مقدس در ساخته‌های بعدی خود نیز از زوایای مختلفی به جنگ تحمیلی پرداخت و در «به نام پدر» نگاهی انتقادی به جنگ داشت که با آثار دیگرش متفاوت بود. هرچند که او با فیلم «آژانس شیشه‌ای» شناخته می‌شود، اما «از کرخه تا راین»و «ارتفاع پست» هم جزو آثار مهم او هستند.
زنده‌یاد سیف‌ا... داد از سینماگران شاخص دفاع مقدس است و با این که تنها فیلم «کانی مانگا» را در این ژانر کارگردانی کرده، اما به دلیل نقشی که در برخی فیلم‌های دیگر داشته است، از چهره‌های مهم سینمای دفاع مقدس شمرده می‌شود. او با تدوین «در مسلخ عشق»، «هور در آتش» و «عملیات کرکوک» و همچنین مجری طرح «از کرخه تا راین»، نقش مهمی در این فیلم‌ها نیز داشته است. زنده‌یاد سیف‌ا... داد در بخشی از عمر خود به مدیریت ستادی سینما پرداخت و به همین دلیل فیلم‌های پرشماری را نساخته است.
فرامرز قریبیان یکی از بازیگران پرکار سینمای دفاع مقدس که دهه 60 با نقش‌آفرینی در این فیلم‌ها، حضور موفقی در سینما داشت، فرامرز قریبیان است. او سال 63 در اولین فیلم دفاع مقدسی کارنامه‌اش «پایگاه جهنمی» ایفای نقش کرد و علاوه بر این ژانر، در آثاری که درباره انقلاب اسلامی ساخته شده بود هم حضور داشت. این بازیگر نسل اول سینمای دفاع مقدس، با ایفای نقش قهرمان‌های معترض و سرسخت، مورد استقبال مخاطبان بود. قریبیان بازیگر اصلی فیلم سینمایی خاطره‌انگیز «کانی مانگا» به کارگردانی زنده‌یاد سیف‌ا... داد هم بوده است.
احمدرضا درویش احمدرضا درویش را به عنوان یکی از فیلم سازان شاخص دفاع مقدس می‌شناسند. درویش در سال 68 با کارگردانی «آخرین پرواز» وارد عرصه سینمای دفاع مقدس شد. «کیمیا» دومین فیلم دفاع مقدسی وی از آثار به‌یادماندنی و شاخص سینمای دفاع مقدس است و بسیاری آن را بهترین اثر درویش می‌دانند. درویش جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره فجر را برای این فیلم گرفت. وی سپس «سرزمین خورشید» را با نگاهی به محاصره خرمشهر ساخت که مورد استقبال نسبی قرار گرفت. «دوئل» واپسین فیلم احمدرضا درویش درباره دفاع مقدس است.
کمال تبریزی یکی از محبوب‌ترین فیلم سازان نسل اول سینمای دفاع مقدس، کمال تبریزی است که در سال 67 با فیلم «عبور» در همین ژانر به سینما معرفی شد و پس از آن نیز فیلم‌هایی درباره این موضوع ساخت. آن چه بیش از همه این سینماگر نسل اول سینمای دفاع مقدس را به چهره‌ای تاثیرگذار در این ژانر تبدیل کرده، نگاه متفاوت اوست. این کارگردان اولین بار در فیلم سینمایی «لیلی با من است» از زاویه طنز به دفاع مقدس پرداخت و قصه رزمنده‌ای را روایت کرد که جبهه و جنگ تاثیراتی عمیق بر نگاه و شخصیت او گذاشت.
نسل دوم
محمدعلی باشه‌آهنگر فیلم ساز 57 ساله اهل دزفول، از چهره‌های شاخص نسل دوم سینمای دفاع مقدس است که در دهه 70، ورود به این ژانر را تجربه کرد. محمدعلی باشه‌آهنگر فعالیت سینمایی را در سال 74 با ایفای نقش کوتاهی در فیلم دفاع مقدسی «دکل» اثری از عبدالحسن برزیده آغاز کرد و بعد با اولین فیلمش «نیمه گمشده» وارد عرصه کارگردانی شد. در کارنامه هنری محمدعلی باشه‌آهنگر، شش فیلم دیده می‌شود که پنج عنوان مستقیما مربوط به این ژانر است و «فرزند خاک»، «ملکه» و «سرو زیر آب» از آثار شاخص او هستند.
مریلا زارعی فیلم «دست‌های خالی» محصول سال 85، اولین تجربه حضور مریلا زارعی در حوزه دفاع مقدس بود. این بازیگر پس از آن در فیلم‌های «اخراجی‌ها»، «خرس»، «چ»، «شیار 143» و «کارو» نیز بازی کرد. از میان این آثار، نقش او در نسخه «اخراجی‌ها» حذف شد، «خرس» به نمایش درنیامد و «کارو» هنوز به اکران نرسیده است. این بازیگر با فیلم «شیار 143» و کاراکتر «الفت» مادر چشم‌به‌راه که بازی فوق‌العاده‌ای در نقش او داشت، شناخته می‌شود. مریلا زارعی که جزو نسل دوم سینمای دفاع مقدس محسوب می‌شود، از معدود بازیگران زن این ژانر است.
علی دهکردی بازیگر اصلی یکی از مهم ترین فیلم‌های ژانر دفاع مقدس. علی دهکردی حضور در این ژانر را با درخشش در «از کرخه تا راین» اثر ماندگار ابراهیم حاتمی‌کیا آغاز کرد و با آثاری چون «ماه و خورشید»، «عبور از خط سرخ»، «سجده بر آب» و «خلبان» همکاری با بعضی چهره‌های سینمای دفاع مقدس چون جمال شورجه و کمال تبریزی را ادامه داد. دهکردی که در دو دهه اخیر از سینما فاصله گرفته است، در سال 86 «آن مرد آمد» و در سال 95 «دریاچه ماهی» را در ژانر دفاع مقدس بازی کرد. او از چهره‌های نسل دوم سینمای دفاع مقدس شمرده می‌شود.
محمدحسین لطیفی مجری کنونی برنامه سینمایی «هفت» فیلم سازی را با «سرعت» محصول سال 75 آغاز کرد که به شکل ضمنی، به سینمای دفاع مقدس می‌پرداخت. این فیلم ساز نسل دومی یک دهه بعد با کارگردانی فیلم سینمایی «روز سوم»، یکی از شاخص‌ترین آثار سینمای دفاع مقدس و بهترین فیلم خودش را ساخت که سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را برایش به ارمغان آورد و تبدیل به یک فیلم ماندگار شد. دغدغه ساخت آثاری مرتبط با دفاع مقدس، لطیفی را رها نکرد تا بعدها در «پاریس تا پاریس» نیز به مصائب جانبازان شیمیایی بپردازد.
حمید فرخ‌نژاد نخستین فیلم حمید فرخ‌نژاد که به نحوی به دفاع مقدس مربوط می‌شود، «در کوچه‌های عشق» در سال 69 است. با این حال او بعد از آن تا انتهای دهه 70بازیگری نکرد و با «ارتفاع پست» که پس‌زمینه دفاع مقدسی داشت، به این ژانر اضافه شد و به نوعی بیشتر یک سینما گر نسل دومی است. فرخ‌نژاد بعدها در فیلم‌های دفاع مقدسی دیگری چون «طبل بزرگ، زیر پای چپ»، «شب واقعه»، «بیداری رؤیاها» و «روزهای زندگی» نیز حضور داشت . هر چند وی در سال های اخیر با حضور در برخی کمدی های گیشه ای و گاه سخیف، جایگاه گذشته را ندارد.
نسل سوم
محمدحسین مهدویان یکی از کارگردانان جوان نسل سوم فیلم سازان دفاع مقدس، محمدحسین مهدویان است. او در اولین تجربه فیلم سینمایی‌اش، «ایستاده در غبار» را با موضوع زندگی شهید احمد متوسلیان ساخت که این اثر و روایت مستندگونه‌اش بسیار مورد توجه قرار گرفت و نوید ظهور یک فیلم ساز با استعداد در سینمای دفاع مقدس را می‌داد. او در آثار بعدی خود یعنی «ماجرای نیمروز»، «رد خون» و «درخت گردو» که بی‌ارتباط به این ژانر نیستند نیز حضور موفقی در سینما داشت. مهدویان اکنون با یکی از بهترین فیلم‌هایش یعنی «ماجرای نیمروز» شناخته می‌شود.
بهرام توکلی یکی از فیلم سازان نسل سوم سینمای دفاع مقدس، بهرام توکلی است که با ساخت «تنگه ابوقریب» یکی از مهم‌ترین آثار این ژانر را به نام خود زد. او پس از سال‌ها فعالیت در سینما، سال 96 فیلم سینمایی «تنگه ابوقریب» را که کاملا با ساخته‌های قبلی‌اش متفاوت بود، جلوی دوربین برد. او در این فیلم با به تصویر کشیدن صحنه‌های جنگی خیره‌کننده موفق شد نظر منتقدان و هیئت داوران جشنواره فجر را جلب کند و به عنوان یکی از امیدهای جوان سینمای دفاع مقدس، توانایی خود را در ساخت فیلم‌های بیگ پروداکشن ثابت کند.
نرگس آبیار سینمای دفاع مقدس با توجه به مختصاتش، سینماگران زن محدودی دارد. نرگس آبیار از معدود سینماگران زنی است که در این عرصه فعالیت کرده، او دو فیلم دفاع مقدسی ساخته است که هر دو فیلم‌های شاخص و تأثیرگذاری محسوب می‌شوند. آبیار که از جریان نسل سوم فیلم سازان دفاع مقدس شمرده می‌شود، با «شیار 143» در سال 92 وارد این ژانر شد و دو سال بعد با «نفس» تجربه شاخص دیگری در ژانر دفاع مقدس ثبت کرد. هر دو فیلم او برای بازیگران نقش اصلی زن آثارش خوش‌یمن بوده و مریلا زارعی و پانته‌آ پناهی‌ها برای این آثار، سیمرغ گرفته‌اند.
منیر قیدی اولین تجربه منیر قیدی در سینما با فیلم «ویلایی‌ها» که به طور ویژه به نقش و تاثیر غیرمستقیم زنان در مقابله با دشمن در دوران جنگ تحمیلی می‌پرداخت، اتفاق افتاد. او با اولین فیلم خود در سال 95، حضور موفقی در سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر داشت و جایزه استعداد درخشان در بخش فیلم‌های اول را کسب کرد. این کارگردان نسل سوم دفاع مقدس قصد دارد دومین اثر خود را این بار به عنوان تهیه‌کننده، باز هم در زمینه دفاع مقدس جلوی دوربین ببرد و قصه‌هایی را به صورت اپیزودیک درباره خانواده در دوران دفاع مقدس روایت کند.
هادی حجازی‌فر فیلم «ایستاده در غبار» سال 94 نمایش موفقی در جشنواره فجر داشت و برای حجازی‌فر ورود باشکوهی را به سینما رقم زد. حجازی‌فر پس از این فیلم همکاری با محمدحسین مهدویان را در «ماجرای نیمروز» و «رد خون» ادامه داد و با کاراکتر «کمال» مورد توجه قرار گرفت. او در تلویزیون هم مسیرش را با ساخت سریالی درباره برادران شهید باکری پیش گرفته است و قصد دارد نقش شهید مهدی باکری را ایفا کند. این بازیگر نسل سوم سینمای دفاع مقدس، نسبت به سال‌های فعالیت خود در سینما، حضور پررنگی در فیلم‌های مرتبط با این ژانر داشته است.
نظرات بینندگان
