آخرین چهارشنبه ماه صفر و آئینی که در فارس اجرا می‌شود؛
از طبخ آش «ابودردا» تا نوشتن «چل بسم‌الله»
باتوجه‌به فرارسیدن ماه صفر و قرارداشتن در آخرین چهارشنبه ماه صفر که به باور بسیاری از مردم ماه نحس و سنگینی است به انتشار گوشه‌ای از آداب و سنن مردم مناطق مختلف فارس در ماه صفر و آخرین چهارشنبه این ماه می‌پردازیم.
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه تحلیلی خبری شیرازه، ایام ماه محرم و صفر از دیرباز نزد ایرانیان جایگاه خاصی داشته و دوستداران خاندان نبوت (ع) در هر گوشه‌ای از کشور برای ابراز ارادت خود به این شجره طیبه به‌ویژه امام حسین (ع) آداب و سنن خاصی را برگزار می‌کنند که ترجمان همه آنها مهر بیکران به نوادگان پیامبر مکرم اسلام است.
به همین منظور در جای‌جای این سرزمین از قدیم‌الایام آداب‌ورسوم خاصی را در ماه‌های محرم و صفر برپا می‌کردند که هر کدام برگرفته از عقاید مردمان آن منطقه است، آئینی که به سبب جذابیت هنوز هم در یاد و خاطره مردم مانده؛ اما به دنبال رشد شتابان شهرنشینی، بسیاری از این آداب‌ورسوم که در گذشته‌های نه‌چندان دور در میان اقوام رواج داشت، امروزه به فراموشی سپرده شده است که باتوجه‌به فاصله‌گرفتن نسل جوان و نوجوان امروز از عقاید و فرهنگ ایرانی‌اسلامی ضرورت دارد گاهی این سنن به نسل نو یادآوری شود.
هر چند به استناد تاریخ و عقیده کارشناسان برخی از این باورها ریشه در اعتقادات مردم داشته و شاید سندیت قوی پشت آن نباشد؛ اما همین بس که محرم و صفر را در ذهن و خاطر مردمان این سرزمین زنده نگاه می‌دارد.
باتوجه‌به فرارسیدن ماه صفر و قرارداشتن در آخرین چهارشنبه ماه صفر که به باور بسیاری از مردم ماه نحس و سنگینی است به انتشار گوشه‌ای از آداب و سنن مردم مناطق مختلف کشور در ماه صفر و آخرین چهارشنبه این ماه می‌پردازیم.
صَفَر، دومین ماه از سال قمری که نزد مسلمانان ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در میان اعراب، پیش از ظهور اسلام، این ماه به شومی و بدشگونی معروف بوده و از دیرباز باور به شومی این ماه در ذهن و زبان مردم مسلمان ایران نیز ریشه دوانده است، تا آنجا که امثال آن در دیوان شعرای پارسی‌گو نیز یافت می‌شود و خاقانی در بیت شعری می‌گوید: از پس هر مبارکی شومی است / وز پی هر محرمی صفر است
شاید ایرانیان شیعه که دوستدار خاندان پیامبر (ص) هستند، به سبب وقوع رخدادهای ناگوار در این ماه، همچون اربعین حسینی (۲۰ صفر)، رحلت رسول اکرم (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع) (۲۸ صفر) و امام رضا (ع) (آخر صفر)، این مقطع از سال را خوش نمی‌دارند و با حلول ماه صفر، ضمن دادن صدقه برای رفع بلا و سنگینی این ماه، آئین‌های خاصی را به جا می‌آورند و از پرداختن به برخی از اقدامات که بوی شادی از آنها بیاید، خودداری می‌کنند.
گذشته از جنبه‌های دینی، مسئلۀ نحسی ماه صفر در طول دوره‌های اسلامی، به بخشی از فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان تبدیل شده و گاه با رسوم پیش از ظهور اسلام نیز درآمیخته است و بدون توجه به مستندات تاریخی یا اصول اعتقادی، همه‌ساله در مناطق مختلف ایران آئین‌های ویژه‌ای در آن اجرا می‌شود.
چهارشنبه آخر ماه صفر و پخت آش «ابودردا» در جهرم
طبخ آش ابودردا در آخرین چهارشنبه ماه صفر که در اصطلاح به آن چهارشنبه آخر می‌گویند درگذشته برای جهرمی‌ها روز مهمی بود. مردم این شهر عقیده داشتند که در این روز باید در هر خانه‌ای دیگی قُل بخورد؛ ازاین‌رو همه اقوام و خویشاوندان گرد هم می‌آمدند و آش ابودردا می‌پختند.
این دو سنت، سال‌هاست که در شهرستان جهرم فارس رنگ‌باخته و فقط قدیمی‌ترها آن را به یاد می‌آورند.
فال خوانی دختران نابالغ
مراسم چهارشنبۀ آخر صفر، مهم‌ترین و رایج‌ترین آئین در این ماه است. هنوز در بسیاری از نقاط استان فارس مانند شیراز، فسا، لار، سروستان و کازرون، چهارشنبۀ آخر ماه صفر را نیز چهارشنبه‌سوری یا شب چارشمبو می‌خوانند و در آن مراسم مختلفی اجرا می‌کنند؛ مثلاً در برخی از مناطق، در این شب، پسین سه‌شنبۀ آخر ماه صفر که شب چهارشنبه‌سور باشد، چند زن جمع می‌شوند، ظرفی را آب می‌کنند و هرکدام یک انگشتری در آن ظرف می‌اندازند و زیر درختی سرسبز می‌گذارند. شب که شد، دختری نابالغ و یا دختری را که هنوز عروس نشده باشد، حاضر می‌کنند و ظرف را زیر لباس او می‌گیرند و صاحبان انگشترها دورش جمع می‌شوند. دختر یک انگشتر از داخل ظرف درمی‌آورد، در دستش پنهان می‌کند، شعری می‌خواند، و بعد دستش را باز می‌کند. انگشتر مال هرکس که باشد، آن شعر فال او می‌شود. این کار را برای هریک از حاضران ادامه می‌دهند.
تیر خالی‌کردن لُرها
بدیمنی این روز و ماه، گاه در مثل‌ها نیز نمود یافته است؛ لرها می‌گویند: شوم همچون چهارشنبه از ماه صفر؛ ازاین‌رو بیشتر مراسمی که در چهارشنبۀ آخر ماه صفر برگزار می‌شود، جنبۀ رفع قضا و بلا دارد؛ برای نمونه، در این روز لرهای برخی مناطق فارس تیر خالی می‌کنند، بعد یک سبوی آب می‌آورند و کمی بوته آتش می‌زنند و بالای بام می‌برند و می‌گویند: «بلا به در قضا به در / از خانمان ما به در»، سپس آتش و کوزۀ آب را از بالای بام پایین می‌اندازند.
دورکردن غم و ناراحتی با ذغال و کوزه
همچنین در «بُل کوه» استان فارس، روز چهارشنبۀ آخر ماه صفر یک سکه و یک‌تکه زغال را در کوزه‌ای گلی می‌اندازند و آن را از پشت سر در کوچه رها می‌کنند و بر این باورند که این تکه ذغال ناراحتی و غم این ماه را با خود می‌برد.
از آب‌تنی در سروستان تا نوشتن «چل بسم‌الله»
اهالی سروستان بر این باورند که در شب چهارشنبۀ آخر ماه صفر، هرکس آب‌تنی کند، رفع قضا و بلا می‌شود، زیرا آب‌تنی باطل کننده سحر و جادو ست و آثار آن را به‌کلی از میان می‌برد؛ همچنین نوشتن «چل بسم‌الله» یکی دیگر از کارهایی است که سروستانی‌ها برای رفع قضا و بلا انجام می‌دهند؛ به‌این‌ترتیب که صبح پیش از طلوع خورشید نزد ملای محل می‌روند و هدیه‌ای به او می‌دهند و او نخستین بسم‌الله را با آیۀ «وَ اِنْ‌یَکاد» می‌نویسد. آنگاه در کوچه و بازار به راه می‌افتند و به هر صلاحیت‌داری که برخورد می‌کنند، می‌دهند تا یک بسم‌الله و یک وَ اِنْ‌یَکاد بنویسد. وقتی شمار آنها به ۴۰ رسید، چل بسم‌الله را که روی کاغذی طومارمان‌اند نوشته شده است، می‌پیچند و مومیایی می‌کنند و بعد لای تکه‌ای چرم می‌گذارند (جلد چرمی می‌گیرند) و با بندی نازک به گردن کودکان معمولاً از یک‌ساله به پایین می‌آویزند.
اومدنِ پی شمبه / رفتنِ چارشمبه در شیراز
پختن نذری در بسیاری از شهرهای استان فارس از جمله شهر «سیدان» مرسوم است و به حرمت امام حسن مجتبی (ع) و رحلت پیامبر و روزهای پایانی صفر در اکثر منازل سفره نذری پهن می‌شود و یا طبخ و توزیع غذا بین اهالی شهر انجام می‌شود که البته این رسم در بیشتر نقاط کشور مرسوم است.
خلاصه کلام اینکه برای بدرقه ماه صفر و یا به قول قدیمی‌ها برای خارج‌شدن از نحسی ماه صفر در روزهای پایانی ماه سنت‌های مختلفی رایج بوده که برخی هنوز اجرا و بعضی نیز به دست فراموشی سپرده شده است.
انتهای پیام/224224
به همین منظور در جای‌جای این سرزمین از قدیم‌الایام آداب‌ورسوم خاصی را در ماه‌های محرم و صفر برپا می‌کردند که هر کدام برگرفته از عقاید مردمان آن منطقه است، آئینی که به سبب جذابیت هنوز هم در یاد و خاطره مردم مانده؛ اما به دنبال رشد شتابان شهرنشینی، بسیاری از این آداب‌ورسوم که در گذشته‌های نه‌چندان دور در میان اقوام رواج داشت، امروزه به فراموشی سپرده شده است که باتوجه‌به فاصله‌گرفتن نسل جوان و نوجوان امروز از عقاید و فرهنگ ایرانی‌اسلامی ضرورت دارد گاهی این سنن به نسل نو یادآوری شود.
هر چند به استناد تاریخ و عقیده کارشناسان برخی از این باورها ریشه در اعتقادات مردم داشته و شاید سندیت قوی پشت آن نباشد؛ اما همین بس که محرم و صفر را در ذهن و خاطر مردمان این سرزمین زنده نگاه می‌دارد.
باتوجه‌به فرارسیدن ماه صفر و قرارداشتن در آخرین چهارشنبه ماه صفر که به باور بسیاری از مردم ماه نحس و سنگینی است به انتشار گوشه‌ای از آداب و سنن مردم مناطق مختلف کشور در ماه صفر و آخرین چهارشنبه این ماه می‌پردازیم.
صَفَر، دومین ماه از سال قمری که نزد مسلمانان ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در میان اعراب، پیش از ظهور اسلام، این ماه به شومی و بدشگونی معروف بوده و از دیرباز باور به شومی این ماه در ذهن و زبان مردم مسلمان ایران نیز ریشه دوانده است، تا آنجا که امثال آن در دیوان شعرای پارسی‌گو نیز یافت می‌شود و خاقانی در بیت شعری می‌گوید: از پس هر مبارکی شومی است / وز پی هر محرمی صفر است
شاید ایرانیان شیعه که دوستدار خاندان پیامبر (ص) هستند، به سبب وقوع رخدادهای ناگوار در این ماه، همچون اربعین حسینی (۲۰ صفر)، رحلت رسول اکرم (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع) (۲۸ صفر) و امام رضا (ع) (آخر صفر)، این مقطع از سال را خوش نمی‌دارند و با حلول ماه صفر، ضمن دادن صدقه برای رفع بلا و سنگینی این ماه، آئین‌های خاصی را به جا می‌آورند و از پرداختن به برخی از اقدامات که بوی شادی از آنها بیاید، خودداری می‌کنند.
گذشته از جنبه‌های دینی، مسئلۀ نحسی ماه صفر در طول دوره‌های اسلامی، به بخشی از فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان تبدیل شده و گاه با رسوم پیش از ظهور اسلام نیز درآمیخته است و بدون توجه به مستندات تاریخی یا اصول اعتقادی، همه‌ساله در مناطق مختلف ایران آئین‌های ویژه‌ای در آن اجرا می‌شود.
چهارشنبه آخر ماه صفر و پخت آش «ابودردا» در جهرم
طبخ آش ابودردا در آخرین چهارشنبه ماه صفر که در اصطلاح به آن چهارشنبه آخر می‌گویند درگذشته برای جهرمی‌ها روز مهمی بود. مردم این شهر عقیده داشتند که در این روز باید در هر خانه‌ای دیگی قُل بخورد؛ ازاین‌رو همه اقوام و خویشاوندان گرد هم می‌آمدند و آش ابودردا می‌پختند.
برای تهیه این آش از گوشت خروس، رشته و انواع سبزی استفاده می‌کنند و معمولاً رسم بر این بود که با خمیر، عروسکی به نام «ابودردا» درست می‌کردند و در آش می‌انداختند و پس از پخته‌شدن، عروسک را بیرون می‌آوردند و با حضور اقوام، آن را در نزدیک‌ترین چاه به خانه می‌انداختند. پس از انجام این کار کسی حق نداشت در مسیر بازگشت به پشت سرخود نگاه کند؛ زیرا معتقد بودند؛ چون این عروسک درد و بلا را از خانواده دور می‌کند در صورت نگاه‌کردن به پشت سر، غم و اندوه دوباره بازمی گردد.
آنها پس از تاریکی هوا، آش را بین آشنایان و همسایگان تقسیم می‌کردند. بعد از آن مقداری «نَوَن یا اسپند» را در کَل یا کوزه شکسته‌ای می‌ریختند و چند عدد سکه کنار آن می‌گذاشتند و آن را در کنار حیاط خانه قرار می‌دادند تا غم و درد از آن خانه دور شود؛ همچنین درگذشته، مُهره‌هایی داخل کوزه‌ای با لعاب سبز و آبی زیر ناودان روبه‌قبله گذاشته می‌شد و صبح پس از طلوع آفتاب آن را در میانه اتاق قرار می‌دادند و فردی با نام «فاطمه» به نیت سلامت افراد سالخورده، دو بیت‌خوانی می‌کرد و این یکی دیگر از رسوم جهرمی‌ها در پایان ماه صفر بود.
این دو سنت، سال‌هاست که در شهرستان جهرم فارس رنگ‌باخته و فقط قدیمی‌ترها آن را به یاد می‌آورند.
فال خوانی دختران نابالغ
مراسم چهارشنبۀ آخر صفر، مهم‌ترین و رایج‌ترین آئین در این ماه است. هنوز در بسیاری از نقاط استان فارس مانند شیراز، فسا، لار، سروستان و کازرون، چهارشنبۀ آخر ماه صفر را نیز چهارشنبه‌سوری یا شب چارشمبو می‌خوانند و در آن مراسم مختلفی اجرا می‌کنند؛ مثلاً در برخی از مناطق، در این شب، پسین سه‌شنبۀ آخر ماه صفر که شب چهارشنبه‌سور باشد، چند زن جمع می‌شوند، ظرفی را آب می‌کنند و هرکدام یک انگشتری در آن ظرف می‌اندازند و زیر درختی سرسبز می‌گذارند. شب که شد، دختری نابالغ و یا دختری را که هنوز عروس نشده باشد، حاضر می‌کنند و ظرف را زیر لباس او می‌گیرند و صاحبان انگشترها دورش جمع می‌شوند. دختر یک انگشتر از داخل ظرف درمی‌آورد، در دستش پنهان می‌کند، شعری می‌خواند، و بعد دستش را باز می‌کند. انگشتر مال هرکس که باشد، آن شعر فال او می‌شود. این کار را برای هریک از حاضران ادامه می‌دهند.
تیر خالی‌کردن لُرها
بدیمنی این روز و ماه، گاه در مثل‌ها نیز نمود یافته است؛ لرها می‌گویند: شوم همچون چهارشنبه از ماه صفر؛ ازاین‌رو بیشتر مراسمی که در چهارشنبۀ آخر ماه صفر برگزار می‌شود، جنبۀ رفع قضا و بلا دارد؛ برای نمونه، در این روز لرهای برخی مناطق فارس تیر خالی می‌کنند، بعد یک سبوی آب می‌آورند و کمی بوته آتش می‌زنند و بالای بام می‌برند و می‌گویند: «بلا به در قضا به در / از خانمان ما به در»، سپس آتش و کوزۀ آب را از بالای بام پایین می‌اندازند.
دورکردن غم و ناراحتی با ذغال و کوزه
همچنین در «بُل کوه» استان فارس، روز چهارشنبۀ آخر ماه صفر یک سکه و یک‌تکه زغال را در کوزه‌ای گلی می‌اندازند و آن را از پشت سر در کوچه رها می‌کنند و بر این باورند که این تکه ذغال ناراحتی و غم این ماه را با خود می‌برد.
از آب‌تنی در سروستان تا نوشتن «چل بسم‌الله»
اهالی سروستان بر این باورند که در شب چهارشنبۀ آخر ماه صفر، هرکس آب‌تنی کند، رفع قضا و بلا می‌شود، زیرا آب‌تنی باطل کننده سحر و جادو ست و آثار آن را به‌کلی از میان می‌برد؛ همچنین نوشتن «چل بسم‌الله» یکی دیگر از کارهایی است که سروستانی‌ها برای رفع قضا و بلا انجام می‌دهند؛ به‌این‌ترتیب که صبح پیش از طلوع خورشید نزد ملای محل می‌روند و هدیه‌ای به او می‌دهند و او نخستین بسم‌الله را با آیۀ «وَ اِنْ‌یَکاد» می‌نویسد. آنگاه در کوچه و بازار به راه می‌افتند و به هر صلاحیت‌داری که برخورد می‌کنند، می‌دهند تا یک بسم‌الله و یک وَ اِنْ‌یَکاد بنویسد. وقتی شمار آنها به ۴۰ رسید، چل بسم‌الله را که روی کاغذی طومارمان‌اند نوشته شده است، می‌پیچند و مومیایی می‌کنند و بعد لای تکه‌ای چرم می‌گذارند (جلد چرمی می‌گیرند) و با بندی نازک به گردن کودکان معمولاً از یک‌ساله به پایین می‌آویزند.
اومدنِ پی شمبه / رفتنِ چارشمبه در شیراز
اهالی قدیم شیراز نیز در این شب برای رفع قضا و بلا چند دانه جو به اضافۀ سکه‌ای از رونق افتاده یا چند سکۀ رایج را در کوزه‌ای خالی از آب می‌انداختند؛ آنگاه آن را روی سر گذاشته و به کوچه می‌بردند و می‌گفتند: «اومدنِ پی شمبه / رفتنِ چارشمبه»؛ سپس کوزه را از روی سر محکم به زمین می‌زدند تا بشکند؛ به باور ایشان با شکسته‌شدن کوزه، قضا و بلا تا سال دیگر رفع می‌شود.
نذری پزون
پختن نذری در بسیاری از شهرهای استان فارس از جمله شهر «سیدان» مرسوم است و به حرمت امام حسن مجتبی (ع) و رحلت پیامبر و روزهای پایانی صفر در اکثر منازل سفره نذری پهن می‌شود و یا طبخ و توزیع غذا بین اهالی شهر انجام می‌شود که البته این رسم در بیشتر نقاط کشور مرسوم است.
خلاصه کلام اینکه برای بدرقه ماه صفر و یا به قول قدیمی‌ها برای خارج‌شدن از نحسی ماه صفر در روزهای پایانی ماه سنت‌های مختلفی رایج بوده که برخی هنوز اجرا و بعضی نیز به دست فراموشی سپرده شده است.
انتهای پیام/224224
نظرات بینندگان
