شیرازه - زکات سومین رکن اسلام است که شخص را پس از اقرار به یگانگی خدا و به جا آوردن نماز در زمره امت اسلام قرار می دهد. خداوند می فرماید:

فان تابوا واقاموا الصلوة واتوا الزکوة فاخوانکم فی الدین (توبه/ 11)

«پس اگر توبه کردند و نماز بجا آوردند و زکات دادند، برادران دینی شما هستند».

 دین اسلام نیز كامل ترین و برترین دین الهی است كه برنامه ای كامل برای زندگی مادی و معنوی انسان ارایه نموده و در تمام امور، دستورات دقیق، و حكیمانه ای مطرح ساخته است،

با دقت در احكام و مسایل شرعی و برنامه های جامع دین اسلام، به این نكته مهم پی می بریم كه دین اسلام، تنها یك قسمت از زندگی انسان یا یك جنبه از نیازهای او را مورد توجه قرار نداده، بلكه با عنایت به نیازهای مختلف آدمی در طول زندگی، احكام گسترده ای را برای او وضع كرده است.

زكات نیز كه یكی از فروعات دین اسلام می باشد، احكام و مسایل فراوانی دارد كه بر یكایك مسلمانان لازم است در احیا و اقامه احكام آن بكوشند. كسانی هم كه حكم وجوب زكات به آنها تعلق می گیرد، باید احكام آن را درست و دقیق بیاموزند، چرا كه اگر به احكام اقتصادی اسلام (به خصوص در مورد زكات و خمس) توجه كرده و بدان عمل كنیم، آثار مثبت آن ها به زودی در زندگی ما آشكار گشته و عواقب و نتایج ناشی از عدم اهتمام به این فریضه های اسلامی، از جامعه دینی ما دور خواهد شد.در اسلام برای هر چیزی زکات مخصوصی معرفی شده مثلا :

• زكات علم و دانش، نشر و یاد دادن آن به دیگران و تلاش برای عمل به آن است.
• زكات زیبایی، حفظ عفت و آلوده نكردن خود به گناه است.
• زكات سلامتی بدن، كوشش در عبادت پروردگار و روزه گرفتن است.
• زكات قدرت، رعایت انصاف نسبت به دیگران است.
• زكات توانگری و دارایی، نیكی به همسایگان و صله رحم است.
• زكات شجاعت، جهاد در راه خدا است.

زكات در لغت و قرآن، به معنای «طهارت، پاكیزگی، رشد و نموّ» به كار رفته است. به نقل دانشمند بزرگ شیعه، شیخ حمدحسن نجفی  (صاحب كتاب ارزشمند جواهرالكلام) : «زكات عبارت است از خارج كردن قسمتی از دارایی تا بقیه آن با بركات خداوند رشد كند ( و زیاد شود) و درجات صاحبش را بالا برد و مال را از حرام و صاحب آن را از صفات ناپسند، پاك گرداند». 1

اسلام اهمیت زیادی به زکات و پرداخت آن داده است تا جایی که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ سوگند یاد كرد كه:
جز مشرك كسی در مورد پرداخت زكات خیانت نمی كند2. و نیز فرمود: یا علی، ده گروه از امت من كافر می شوند؛ یكی از آن ها كسانی اند كه زكات نمی پردازند.  همچنین آن حضرت در جایی دیگر فرمودند : ای مردم! زكات اموال خود را بپردازید كه هر كس زكات نپردازد، برای او نه نمازی است و نه حجی و نه جهادی 3

قانون زكات تنها نه جنس را دربرمي گيرد:گندم، جو، خرما، کشمش، شتر، گاو، گوسفند، طلا، نقره

اثرات زکات در رفع فقر

اسلام به فقر به دیده امتحان وفاداری انسان به خالق خود و یک مصیبت ترسناک می نگرد. فقر و بینوایی از معضلات جهانی است که کشورهای جهان خصوصا کشورهای جهان سوم از مظاهر و پیامدهای منفی آن در امان نیستند . برای رفع این معضل علاوه بر ضرورت برنامه ریزی های اقتصادی، طرح های اشتغال و برنامه ریزی های دیگری آموزه های اسلام، با وضع مقرراتی بر اموال صاحبان ثروت، راهکاری در این خصوص اندیشده است صاحبان مال در حقیقت مالک بخشی از اموال خود نیستند . آنچه به عنوان خمس و زکات در احکام فقهی مطرح هستند، در این قالب قرار می گیرند . زکات بر این فلسفه روشن اسلامی مبتنی است که مالک واقعی ثروت خداست و این که مالکیت صرفا به انسانها سپرده شده است تا از آن ثروتی که به دست آورده اند استفاده کنند. زکات به دلیل ماهیت ثابت و همیشگی خود به حکومت اجازه می دهد تا نوعی راهبرد دراز مدت را در مقابله با فقر بنا نهد. در مصرف زکات، اولویت باید به فقرای همان منطقه ای داده شود که از آنجا زکات جمع آوری شده است. این حکم احساس مطلوبی از همبستگی بین فقرا و ثروتمندان آن ناحیه ایجاد می کند. زکات بر خلاف مالیات، بین افرادی که زکات را می پردازند و آنهایی که آن را جمع آوری و توزیع می کنند اختلاف ایجاد نمی کند و با پایین ترین هزینه جمع آوری می شود. حتی در مورد جمع آوری قانونی آن، اکثر عاملان، کار خود را داوطلبانه انجام می دهند. چون زکات به طور سالانه از سرمایه برداشت می شود باعث تشویق سرمایه گذاری می شود; در غیراین صورت سرمایه بتدریج با کم کردن زکات از بین می رود. بنابراین وقتی زکات به درستی جمع آوری و در بین مستحقان واقعی آن توزیع شود به کاهش و حذف فقر در آن جامعه منجر می شود.

آثار پرداخت زکات

نماز و زكات، دارای نقش مؤثر و ارتباطی محكم در شكل دادن به اجتماع پیشرفته اسلامی هستند و بی توجهی به هر یك از آن ها، به ایمان و اعتقادات افراد و محتوای اسلامی جامعه و سیر تكاملی آن، آسیب جدی وارد خواهد نمود.
«وَ الْمُقِیمِینَ الصَّلاهَ وَ الْمُؤْتُونَ الزَّكاهَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ أُولئِكَ سَنُؤْتِیهِمْ أَجْراً عَظِیماً»   سوره نساء آیه 162.
به كسانی كه نماز را به پا می دارند و زكات می دهند و ایمان به خدای بزرگ و قیامت دارند، پاداشی بزرگ عطا خواهیم نمود.

برخی از آثار پرداخت زکات در زندگی اجتماعی:

 آثار نپرداختن زكات و موانع ترویج آن

متأسفانه در جامعه موانعی وجود دارد که از ترویج زکات این امر مقدس جلوگیری می کند. گاه اهميت و جايگاه زكات در شرع مقدس اسلام، براي فرد ناشناخته است؛ يعني نمي داند زكات هم رديف نماز و از واجبات است كه بر آن بسيار تأكيد شده است همچنین بخل در آدمي، وي را از پرداخت زكات باز مي دارد. وقتي در جامعه اسلامي، به يكي از واجبات يا ارزش هاي الهي عمل نشود يا تعداد كمي بدان عمل كنند، كم كم آن امر واجب يا ارزش موردنظر، فراموش مي شود و مردم از آن غافل مي شوند. 

اما چه کنیم که زکات جایگاه واقعی خود را در جامعه پیدا کند؟

مسلمان بايد زكات و ديگر انفاق هاي مالي را، مانند نماز و روزه، تكليفي الهي بداند كه انجام دادن آن واجب است و همان گونه كه به ديگر واجبات دين عمل مي كند، در عمل به تكاليف مالي نيز كوتاهي نكند و آن را وظيفه شرعي خود بداند. دولت اسلامي نیز در اجراي احكام نوراني اسلام، نقش مهمي دارد و مي تواند با اقدام هايي حمايت گرانه، به ترويج فرهنگ زكات در جامعه ياري رساند. نقش حوزه های علمیه بسیار پر رنگ است. حوزه هاي علميه و روحانيان بايد توجه داشته باشند همان گونه كه به بيان مسائل نماز و روزه مي پردازند، در مورد مسائل زكات نيز به مردم آگاهي دهند تا اين تكليف شرعي هم در جامعه رواج يابد. شاید مهمترین سازمان آموزش و پرورش باشد تا از همان ابتدا مسایل مربوط به زکات را به فرزندانمان آموزش دهد. آموزش و پرورش مي تواند با عضويت در ستاد جمع آوري زكات، گنجاندن موضوع زكات در كتاب هاي ديني، استفاده از زكات براي اداره دانش آموزان نيازمند يا مصرف آن در ساخت وساز مدارس و نمازخانه ها و... به ترويج اين فرهنگ كمك كند.

به امید ترویج فرهنگ پرداخت حقوق مالی در میان افراد اجتماع

 ----------------------------------------------------------------------

1. جواهر الكلام، ج 15، ص 3؛ دارالكتب الاسلامیه، ایران.
2. بحار، ج 96، ص 29.
3. مستدرك، ج 1، ص 507.ز

/ک