ژنو ۲؛ مذاکره در سایه آتش
شیرازه- سرویس سیاسی- روح الله قاسمیان با یادداشتی در خبرگزاری فارس نوشت: این روزها نگاه‌های رسانه‌ای به بحران سوریه بیش از آنکه متوجه عملیات‌های نظامی و پیشرفت های ارتش سوریه در عرصه میدانی باشد، معطوف به مذاکرات ژنو2 است، مذاکراتی که در سایه اختلاف‌های گسترده مخالفان و حتی معارضان داخلی و میانه‌رو از قبل شکست آنها رقم خورده است. سؤالی که در این میان افکار عمومی را معطوف بخود کرده، این است که در ژنو 2 چه اتفاقی خواهد افتاد و آیا به نتیجه مطلوب برای پایان دادن به بحران سوریه منجر خواهد شد یا خیر؟
قبل از اینکه به این سؤال پاسخ دهیم باید نگاهی به اوضاع و تحولات میدانی در سوریه داشته باشیم و پس از آن بازیگران فعال در عرصه و همچنین بازیگران کنفرانس ژنو2 را کالبدشکافی کنیم و اگر بتوانیم اهداف آنها در سوریه را دنبال کنیم، به پاسخ خواهیم رسید.
ژنو2 و تداوم عملیات‌های نظامی و پاکسازی شهرهای سوریه
علیرغم اینکه دولت سوریه هیئتی را به نشست ژنو 2 فرستاده است اما ارتش در تحولات میدانی و صحنه نبرد در حال انجام عملیات و مشغول پاکسازی است. در صحنه عملیات نظامی ما دو دیدگاه می‌توانیم داشته باشیم، دیدگاه نخست عملیات‌های ارتش سوریه در سه جبهه القلمون، درعا و حلب است. جبهه نخست در نزدیکی‌مرزهای لبنان، جبهه دوم در نزدیکی مرزهای اردن و جبهه سوم نیز در نزدیکی مرزهای ترکیه است و ارتش نیز برنامه‌های خود را به این سه جبهه معطوف کرده و به نظر می‌رسد تا یک سال آینده دولت بتواند سوریه را پاکسازی کند. از بعد خارجی نیز پاکسازی این مناطق شرایط منطقه و کشورهای نامبرده را تحت تاثیر قرار خواهد داد. از جمله اینکه به بازی دوگانه اردن در سوریه پایان داده می‌شود و عملیات‌های روزانه ارتش سوریه در این جبهه می‌تواند موثر واقع شود. کنترل پایگاهها و انبارهای تسلیحاتی تروریست‌ها در القلمون می‌تواند ضربه مهلکی به آنها وارد کند.
| عمده کارشناسان بر این دیدگاه اتفاق نظر دارند که عملیات‌های ارتش سوریه علیه تروریست‌ها در داخل خاک سوریه پایان دهنده بحران است و امیدی به نشست‌های سیاسی خارج از سوریه نیست. |
دیدگاه دوم طرح جنگ بزرگ است که دو جبهه دمشق و حلب را شامل می‌شود. در این سناریو، ارتش سوریه آماده پاکسازی مناطق غوطه شرقی و اطراق دمشق می‌شود و نیروهای مردمی به ارتش خواهند پیوست. همچنین حلب از سقوط نجات پیدا می‌کند، مرزهای ترکیه و سوریه نیز به سمت پاکسازی و پس زدن افراد مسلح به خاک ترکیه پیش می‌رود. هم اکنون درگیری بین افراد مسلح یعنی نیروهای داعش و جبهه النصره تلفات زیادی داده و ارتش سوریه عملیات‌های موفقیت آمیزی در این منطقه داشته است.
با توجه به سناریوهای مطرح شده با جرئت می‌توان گفت که از نظر میدانی، تهدید نظامی برای سوریه محال است و عمده کارشناسان بر این دیدگاه اتفاق نظر دارند که عملیات‌های ارتش سوریه علیه تروریست‌ها در داخل خاک سوریه پایان دهنده بحران است و امیدی به نشست‌های سیاسی خارج از سوریه نیست که در ادامه بیشتر مورد واکاوی قرار می‌دهیم.
عمده‌ترین جریان‌های مسلح فعال در سوریه در آستانه مذاکرات ژنو2
در حال حاضر سه جریان فعال در سوریه در حال نبرد علیه ارتش، نظام و مردم هستند. گروه اول جبهه النصره و داعش یا همان دولت اسلامی عراق و شام وابسته به القاعده هستند. گروه دوم جریان ارتش آزاد است که عمدتاً افسران و سربازان فراری هستند. سومین گروه نیز جبهه اسلامی تحت نظر عربستان سعودی هستند. جریان اول در ماههای اخیر هم از لحاظ فرماندهی نظامی و عملیات‌ها در خاک سوریه و هم بر سر تقسیم غنائم، اموال به سرقت رفته دچار اختلاف شدید شده‌اند که به درگیری‌های نظامی و قتل و کشتار بین آنها منجر شده است. مجدداً همین گروه با دو گروه دوم و سوم نیز دچار اختلاف شده‌اند. گروه دوم نیز در واقع چندان فعال نبوده و بسیاری از افراد به سمت ارتش سوریه بازگشته‌اند و از آنجا که حامیان خارجی آنها در ارسال تسلیحات و حمایت‌های لجستیکی و مالی دچار اختلاف هستند، در بسیاری از نقاط سوریه پایگاه‌های خود را از دست داده‌اند و رو به نابودی هستند. عمده مانور این گروه در خارج از سوریه و در مسائل سیاسی تحت حمایت ائتلاف ملی معارضان خارج قرار دارد.
عربستان سعودی سعی داشت گروه سوم را به منظور «بازتعریف افراد مسلح برای امتیازگیری از کنفرانس ژنو2» و همچنین «بدیلی برای گروهک‌های نظامی بعد از سقوط بشار اسد» تشکیل داد اما در همین ابتدای کار درگیری‌های شدید آنها با داعش و جبهه النصره منجر به عقیم شدن آنها شد و چندان موفقیتی در عرصه نبردها و عملیات‌های نظامی در مناطق تحت سیطره مخالفان ندارند. بنابراین در یک نگاه کلی بازیگر اصلی صحنه تحولات میدانی که با فرماندهی واحد در جنگ‌ها حاضر است، ارتش سوریه است که با حمایت‌های مردمی و پیوستن گروه‌های مختلف به آن، دست برتر در صحنه تحولات سوریه دارد و روز به روز بر قدرت آن افزوده می‌شود.
طبق آنچه در مطالب فوق ذکر شد، در آستانه برگزاری ژنو2 ما شاهد سه طیف بازیگر خارجی در صحنه تحولات سیاسی سوریه هستیم:
طیف اول: کشورهایی که نگاه تند و افراطی دارند و خواهان کناره‌گیری بشار اسد هستند، مانند عربستان سعودی، قطر، ترکیه و فرانسه.
طیف دوم: کشورهایی که به دنبال کنار رفتن فوری بشار اسد نیستند و دچار تردید شده‌اند مثل آلمان و آمریکا. این طیف معتقدند که گسترده شدن نبرد در سوریه، امنیت رژیم‌صهیونیستی را با خطر مواجه می‌کند این درحالی است که در گروه اول کشوری مانند عربستان سعودی چنین دغدغه‌ای ندارد و امنیت رژیم صهیونیستی در صدر اولویت‌های سیاست‌های منطقه‌ای عربستان تعریف نشده است.
طیف سوم: روس‌ها هستند که حامی نظام سوریه هستند اما مدافع منافع خود نیز می‌باشند. روسیه موفق شده است که دیدگاه آمریکا را به خود نزدیک‌تر کرده و به آنها بقبولاند که با فروپاشی ساختار سوریه و حاکم شدن القاعده، کنترل سوریه سخت و غیر قابل پیش‌بینی خواهد بود. حتی بعد از این شاهد نگارش مقالاتی از سوی آمریکایی‌ها از جمله «جیمی‌کارتر» رئیس جمهور اسبق آمریکا هستیم که با صراحت عنوان می‌کند در ژنو 2 باید طی یک فرآیند سیاسی بحران سوریه حل و فصل شود.
| در این کنفرانس شاهد نقش‌آفرینی قوی‌تر روسیه، آمریکا و «اخضر ابراهیمی» نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه خواهیم بود که نظام سوریه را به مذاکره فرا می‌خوانند. روس‌ها موافق هستند که مذاکرات سیاسی طولانی مدت در سوریه در دستور کار قرار گیرد. |
مسائل دیگری نیز باید به دیدگاه‌های فوق اضافه کرد، آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها، به همراه برخی کشورهای دستخوش تحول مانند ترکیه، قطر و مصر که در چند ماه گذشته دستخوش تغییر و تحولاتی داخلی شده‌اند، معتقدند که تنها از طریق یک فرآیند سیاسی می‌توان جبهه ازهم‌گسیخته مخالفان اسد را تا حدی کنار یکدیگر نگه داشت. عربستان سعودی و رژیم‌صهیونیستی نیز معتقدند که ژنو 2 یک بازی شکست‌خورده است و نتیجه‌ای به همراه نخواهد داشت.
این کشورها معتقدند که باید با یک اجماع جهانی مسیر را برای اقدام نظامی علیه سوریه باز کنند، سیاستی که تاکنون با تمام ترفندها شکست خورده و در شرایط کنونی و جمله جمهوری اسلامی ایران نیز حضور در این نشست را فرصتی برای پایان دادن به حمایت‌های خارجی از افراد مسلح و تروریست‌ها در سوریه می‌دانند و معتقدند که این نشست اگر به قطع کمک به تروریست‌ها منجر شود، می‌تواند نتیجه مؤثری داشته باشد. از دیگر مسائلی که منجر به نتیجه مطلوب در این نشست نخواهد شد، عدم حضور جمهوری اسلامی ایران است.
بدون شک و به اعتراف قدرت‌های غربی و طرف‌های اصلی نشست ژنو، حضور بدون پیش‌شرط ایران در این نشست می‌توانست به راه حلی سیاسی منجر شود چرا که این کشور شریک استراتژیک و متحد سوریه است و در سال‌های بحران نیز در کنار این کشور باقی مانده است و طرح‌های ارائه شده ایران می‌تواند زمینه را برای پایان دادن به حل سیاسی و سیاستی سوری-سوری فراهم کند. بنابراین عدم حضور ایران بعنوان بازیگر منطقه‌ای تاثیرگذار در عرصه تحولات سوریه شکستی دیگر برای این نشست محسوب می‌شود.
2 نتیجه احتمالی نشست ژنو 2
همانگونه که مطرح شد، بحران سوریه در صحنه میدانی با تضعیف گروه‌های تروریستی بدست یکدیگر از یک‌سو و با ادامه عملیات ارتش از سوی دیگر، امید غربی‌ها برای رسیدن به نتیجه مطلوب را ناامید کرده و پیش‌بینی می‌شود ادامه روند کنونی، به شکست کامل گروه‌های تروریستی منجر شود.
در صحنه سیاسی اما کشورهای غربی و متحدان عربی آنها تلاش می‌کنند پیش از دادن امتیازهای بیشتر در صحنه میدانی، پای میز مذاکره اهداف خود را پیگیری کنند. با این حال مذاکرات موسوم به ژنو2 امروز در شهر مونترو سوئیس برگزار می‌شود و قرار است نمایندگانی از 30 کشور به همراه نمایندگان سازمان‌ها و گروه‌های دیگر برای آینده بحران سوریه و راه برون‌رفت از آن تصمیم‌گیری کنند.
اگر چنین شود نتایج این نشست چند روزه از دو حالت خارج نیست:
1- عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین حامی گروهک‌های مسلح و تروریستی در سوریه که تاکنون هزینه‌های بسیار سنگینی برای سقوط بشار اسد متحمل شده است، ادعا می‌کند که تنها راه حل بحران سوریه کنار رفتن فوری بشار اسد است و وی نباید در قدرت باقی بماند. ممکن است برای اجرای این نقشه از طریق تزریق پول و امکانات حمایت ائتلاف ملی مخالفان خارج و برخی دیگر از کشورهای اروپایی مانند فرانسه را نیز را نیز با خود داشته باشد. اگر چنین شود، نمایندگان سوریه و حامیان آن از جمله روسیه نیز این طرح را نمی‌پذیرند و ژنو2 بدون نتیجه پایان می‌باید جنگ با شدت بیشتر در سوریه ادامه می‌یابد.
| آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها، به همراه برخی کشورهای دستخوش تحول مانند ترکیه، قطر و مصر که در چند ماه گذشته دستخوش تغییر و تحولاتی داخلی شده‌اند، معتقدند که تنها از طریق یک فرآیند سیاسی می‌توان جبهه ازهم‌گسیخته مخالفان اسد را تا حدی کنار یکدیگر نگه داشت. |
2- به رغم نقش فعالی که جریان‌های معارض تندرو و کشورهای حامی آنها از جمله عربستان سعودی انجام می‌دهد، شاهد نقش‌آفرینی قوی‌تر روسیه، آمریکا و «اخضر ابراهیمی» نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه در این نشست خواهیم بود که نظام سوریه را به مذاکره فرا می‌خوانند. روس‌ها موافق هستند که مذاکرات سیاسی طولانی مدت در سوریه در دستور کار قرار گیرد. اگر چنین شود و قرار باشد نتیجه پایانی ژنو 2 حل بحران سوریه از طریق مذاکره با دولت باشد، قطعاً دولت سوریه نیز برای اجرای این توافق، شروطی خواهد داشت. شرط اول دولت سوریه نیز قطع کمک‌های تسلیحاتی، مالی و لجستیکی به تروریست‌ها است که اجرای آن برای کشوری مانند عربستان بسیار سخت خواهد بود. بنابراین بازهم ژنو 2 به نتیجه‌ای منتهی نخواهد شد.
کلام آخر
دولت سوریه بارها اعلام کرده امید زیادی به کارآیی کنفرانس ژنو 2 در حل موضوع سوریه و اجماع جهانی علیه تروریسم ندارد، اما با این وجود در سایه پیشروی‌های نظامی و اختلافات و درگیری‌های شدید و کشتار در میان مخالفان خود، مشکل چندانی برای حضور در این کنفرانس نمی‌بیند و یک هیئت رسمی به این نشست فرستاد. حامیان دمشق از جمله جمهوری اسلامی ایران معتقدند حضور در ژنو2 علاوه بر اینکه شکست ادعاهای غرب در رد هر گونه مذاکره سیاسی با دولت بشار اسد قبل از برکناری وی را به اثبات می‌رساند، می‌تواند جایگاه دمشق را به عنوان محور اصلی مبارزه با تروریسم جهانی و قربانی توطئه و تروریسم تقویت کند و حمایت افکار عمومی جهان را به دست آورد.
آنچه مسلم است اینکه پایان دادن به بحران سوریه در سایه دو تصمیم جدی اتفاق خواهد افتاد. نخست قطع کمک‌های تسلیحاتی، مالی و لجستیکی از افراد مسلح و تروریست‌ها در سوریه و جلوگیری از اعزام آنها و دیگری حمایت از ارتش سوریه در نابودی این دشمنان بشریت است. بعد از این دو اقدام می‌توان از فرآیندهای سیاسی سوری-سوری از جمله حمایت از انتخابات ریاست جمهوری برای پایان دادن به بحران نام برد که باید منتظر ماند.
