به هر حال دوران بارداری هم برای خودش آداب و رسومی دارد و قواعد و ضوابطی دارد. این طور نیست که مادر باردار هر غذایی که دلش خواست بخورد، بدون اینکه بداند از چه راهی تهیه شده است. شوخی که نیست! جان و سعادت خودمان و فرزند ما آنقدر اهمیت دارد که مراقب باشیم مبادا با اشتباه و سهل‌انگاری بخواهیم به سادگی به خطرش بیندازیم.

در گفتگویی با حجت‌الاسلام محسن دست افکن، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس مسائل دینی انجام داده، بخش‌های مهمی از تأثیر کسب درآمد حلال و روزی پاک را در زندگی روزانه و به خصوص برای داشتن فرزندان صالح و نسل پاک مورد بررسی قرار داده است.

این کارشناس دینی در طی گفتگو تأکید کرده است که: «هر اندازه که غذاهای موجود بر سفره یک خانواده مسلمان ساده و کم باشد، حلال و پاک بودن آنها در ساخته شدن شخصیت مسلمانی فرزندان کفایت خواهد کرد. چراکه غذاهای حلال زمینه را برای رشد فضیلت‌های اخلاقی و صفات پسندیده فراهم می‌کند. همان طور که در روایت‌های بسیاری از ائمه اطهار علیهم‌السلام تأکید شده است که غذایی که مادر در دوران بارداری و یا شیردهی می‌خورد علاوه بر آثاری که بر جسم و ظاهر فرزند او می‌گذارد، تأثیراتی هم بر اخلاق و صفات هم دارد.»

او همچنین یادآوری کرده است: «طبق این روایت می‌توان نتیجه گرفت که غذاهایی که انسان در دوران جنینی از مادر خود دریافت می‌کند و همچنین پای بندی مادر در رعایت حلال و حرام، تا اندازه زیادی در رقم خوردن سعادت یا شقاوت کودک تأثیر دارد. نکته قابل توجه در این مورد، آن است که شیطان اصولاً لشکر خودش را از میان انسان‌هایی که نطفه ناپاک دارند و با غذای حرام پرورش پیدا کرده‌اند، تشکیل می‌دهد. به این دلیل است که وقتی انسانی لقمه حرام می‌خورد، دیگر نمی‌تواند به درستی حق را از باطل تشخیص بدهد و حتی امکان دارد که حق را به صورت باطل و باطل را در قالب حق درک کند. طبق همین روند بوده که امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا خطاب به لشکر یزید و عمر سعد که با ایجاد سر و صدا مانع از سخن گفتن آن حضرت می‌شدند، یادآوری فرمود: حرامی که در وجود خودتان فرو برده‌اید مانع می‌شود که کلام حق را بشنوید و آن را درک کنید.»

غذای حلال و تربیت دینی

گفته شده که یکی از اثرات کسب درآمد حلال و غذای پاک، در تربیت فرزند مشخص می‌شود. آیا در این مورد روایت و مستند دینی و روایی وجود دارد؟
بله. مسلمان‌ها در مجلسی دورتادور پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نشسته بودند و آن حضرت نکات مهمی را درباره تربیت فرزندان به آنها آموزش می‌داد. تا اینکه در حین سخن‌هایش فرمود: «فرزندان خود را در رحم مادرانشان تربیت کنید.» مسلمان‌ها که از شنیدن این سخن تعجب کرده بودند و مفهوم آن را نمی‌دانستند، پرسیدند: «ای رسول خدا! چگونه فرزند به دنیا نیامده خود را تربیت کنیم؟» پیغمبر صلی‌الله علیه و آله در جواب فرمود: «با خوراندن غذای حلال و پاک به مادرانشان.»

آیا در این مورد در قرآن کریم هم دستور صریحی داده شده است؟
در همین مورد خداوند متعال در آیه 51 سوره مبارکه مؤمنون می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّی بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ ؛ ای رسولان! از غذاهای پاکیزه و حلال تناول کنید و به نیکوکاری و اعمال صالح بپردازید که من به هر آنچه انجام می‏دهید آگاهم».

از این آیه می‌توان اهمیت استفاده از خوراکی‌های حلال و دوری کردن از حرام را درک کرد. البته خوب است بدانیم خوردن غذاهای پاک و حلال تنها به زمان بعد از تولد انسان مربوط نمی‌شود. بلکه خوراکی‌هایی که مادر در دوران بارداری و شیردهی از آنها تغذیه می‌کند، نقش بسیار مهمی در تربیت دینی فرزند او دارد. به همین دلیل است که پدر وظیفه دارد با فراهم کردن غذای حلال برای همسر و فرزند خود، علاوه بر تأمین نیازهای جسمی آنها، غذای روحشان را هم تأمین کند تا زمینه برای رشد سالم و صحیح جسمی و معنوی فرزندش فراهم شود.

به عبارت دیگر، همان طور که می‌دانیم تأثیر غذا در ساخته شدن شخصیت انسان، حتی در دوران قبل از تولد او در این دنیا، امری حتمی و غیرقابل‌انکار است که در طول دوران زندگی او هم باید موردتوجه باشد. به همین علت است که یک شخص مسلمان برای داشتن نسل مؤمن و مسلمان باید تا حد امکان از خوردن غذاهای حرام و شبهه‌ناک پرهیز کند.

بنابراین هر اندازه که غذاهای موجود بر سفره یک خانواده مسلمان ساده و کم باشد، حلال و پاک بودن آنها در ساخته شدن شخصیت مسلمانی فرزندان کفایت خواهد کرد. چراکه غذاهای حلال زمینه را برای رشد فضیلت‌های اخلاقی و صفات پسندیده فراهم می‌کند. همان طور که در روایت‌های بسیاری از ائمه اطهار علیهم‌السلام تأکید شده است که غذایی که مادر در دوران بارداری و یا شیردهی می‌خورد علاوه بر آثاری که بر جسم و ظاهر فرزند او می‌گذارد، تأثیراتی هم بر اخلاق و صفات هم دارد.

غذای پاک، نسل پاک

جایگاه و اهمیت درآمد حلال برای داشتن نسل پاک و فرزند صالح، چقدر است؟ درواقع می‌خواهیم اهمیت این موضوع را در سعادت و خوشبختی نسل‌های بعدی بدانیم.
برای پاسخ به این سؤال باید گفت که اولین و مهم‌ترین شرط برای داشتن نسل پاک و صالح، تغذیه خود و فرزندان با مال حلال است. درواقع لقمه حرام در عین حال که بر شخصیت هر انسانی اثر منفی می‌گذارد و زمینه ارتکاب گناه را در او فراهم می‌کند، بر فرزندان و نسل او هم مؤثر است. به همین دلیل است که برای داشتن نسل پاک، تربیت را نه از دوران کودکی، بلکه از زمان پیش از بچه‌دار شدن و سپس بارداری و شیردهی آغاز کرد.

بنابراین کسی که می‌خواهد فرزندان و نسل او صالح و پاک باشند، باید تا حد امکان زمینه ارتکاب هر گونه گناه را در نسل خود از بین ببرد.
درست است. اما باید دقت شود که مهم‌ترین روش برای تحقق این آرزو، دوری از خوردن غذاهایی است که از راه حرام و یا شبهه‌ناک تهیه شده است.

گاهی اتفاق می‌افتد که در مورد حلال بودن بعضی از پول‌ها و درآمدها شک داریم. در این مورد آیا می‌توان از آن استفاده کرد؟
در این مورد باید دانست مال شبهه‌ناک به مالی گفته می‌شود که نمی‌دانیم از راه حلال به دست آمده و یا از راه حرام، با این وجود احتمال می‌دهیم که حرام باشد. چنین مالی هرچند که حرام نیست اما بهتر است که از آن استفاده نشود تا مفسده‌هایی که مربوط به حرام است گریبان گیر ما نشود.

در کنار تأثیر منفی در تربیت فرزند، استفاده از درآمد نامشروع و حرام چه آثار دیگری در زندگی روزمره ما دارد؟
خوب است بدانیم که خوردن غذای حرام مفسده‌هایی را برای انسان و فرزندان او به همراه دارد، مانند مستجاب نشدن دعاها، قبول نشدن اعمال صالح، ضعیف شدن ایمان، کم شدن رزق حلال، سنگدلی، تشخیص ندادن حق از باطل و....

همان طور که اشاره شد تمام این مفسده‌ها، نه تنها خورنده مال حرام را درگیر می‌کند بلکه شامل فرزندانی که از او متولد می‌شوند هم خواهد شد و نسلش را ناصالح خواهد کرد.

خوشبختی و بدبختی قبل از تولد

با این توضیحات آیا درست است که نتیجه بگیریم خوشبختی یا بدبختی هر انسانی تا اندازه‌ای در دوران قبل از تولد او تعیین می‌شود و پدر و مادر در این مورد نقش تعیین‌کننده‌ای دارند؟
بله. همین طور است. به این دلیل که تغذیه خانم باردار از غذاهای حلال یا حرام، یکی از مهم‌ترین عوامل در تعیین سعادت یا بدبختی و شقاوت فرزند او است. شاهد این نکته بسیار مهم در روایتی که در کتاب بحار الانوار نوشته شده، آمده است، با این مضمون که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در این باره فرموده است: «سعادتمند و خوشبخت کسی است که سعادت او در شکم مادرش پایه‌گذاری شده باشد» و در حدیث دیگری فرموده است: «بدبخت کسی است که اساس شقاوتش در بطن مادرش پایه‌گذاری شده باشد».

طبق این روایت می‌توان نتیجه گرفت که غذاهایی که انسان در دوران جنینی از مادر خود دریافت می‌کند و همچنین پای بندی مادر در رعایت حلال و حرام، تا اندازه زیادی در رقم خوردن سعادت یا شقاوت کودک تأثیر دارد.

البته به طور کلی حلال و پاک بودن غذایی که هر انسانی می‌خورد، از دوران کودکی تا وقتی که پدر یا مادر می‌شود، اثر زیادی بر خلق و خو و سرنوشت فرزند او دارد. به این ترتیب غذاهای ناپاک و حرام موجب می‌شود که فرزند ناپاک و ناباب شود و در دوران زندگی خود علاوه بر اینکه دچار گناهان و خطاهای زیادی می‌شود، سرنوشت خوبی هم نداشته باشد.

نکته قابل توجه در این مورد، آن است که شیطان اصولاً لشکر خودش را از میان انسان‌هایی که نطفه ناپاک دارند و با غذای حرام پرورش پیدا کرده‌اند، تشکیل می‌دهد. به این دلیل است که وقتی انسانی لقمه حرام می‌خورد، دیگر نمی‌تواند به درستی حق را از باطل تشخیص بدهد و حتی امکان دارد که حق را به صورت باطل و باطل را در قالب حق درک کند. طبق همین روند بوده که امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا خطاب به لشکر یزید و عمر سعد که با ایجاد سر و صدا مانع از سخن گفتن آن حضرت می‌شدند، یادآوری فرمود که: «حرامی که در وجود خودتان فرو برده‌اید مانع می‌شود که کلام حق را بشنوید و آن را درک کنید.»

پدرها بخوانند!

گاهی کسب روزی و درآمد حلال سخت و مشکل می‌شود. چون راه کسب درآمد حرام به نظر هموارتر از راه‌های کسب درآمد حرام است.
در کتاب وسائل الشیعه نوشته شده که امام صادق علیه‌السلام فرموده است: «بعضی از روزی‌ها پوست را بر استخوان می‌خشکاند.» این روایت به سختی و مشقت کسب روزی حلال اشاره دارد و از آنجایی که مردها مسئول فراهم کردن روزی برای خانواده هستند، اهمیت نقش آنها در تهیه روزی حلال مشخص می‌شود.

در این مورد باید توجه داشت که درست است روزی دهنده خداست، اما تلاش کردن برای دریافت روزی حلال و به دنبال کسب و کار رفتن، نکته‌ای است که نباید نسبت به آن کم‌توجهی کرد. زیرا تمام دستوراتی که در مورد مراقبت در مصرف مال حلال در دوران بارداری و شیردهی مطرح می‌شود، شامل پدر کودک هم خواهد بود.

بنابراین باید کمی به عقب برگردیم و برای داشتن نسل صالح در دوران انتخاب همسر بیشتر دقت کنیم.
همین طور است. نکته مهم دیگر آن است که مادرانی که دوست دارند فرزندان مسلمان و مؤمنی داشته باشند، باید در زمان انتخاب همسر به دغدغه او برای کسب روزی حلال توجه داشته باشند و شخصی را به همسری انتخاب کنند که از خانواده‌ای مؤمن بوده و از خوراک پاک پرورش پیدا کرده باشد.

همچنین در دوران بارداری هم خانم باید توجه داشته باشد که همسرش برای تهیه مایحتاج و خوراکی‌های مورد علاقه او، به سمت حرام و یا مال شبهه‌ناک نزدیک نشود. چراکه مسئولیت و تعهد پدر در انجام واجبات و رعایت حلال و حرام، به ویژه دغدغه او برای آوردن لقمه حلال بر سر سفره خانواده، در دین‌دار کردن فرزندان او و تربیت دینی آنها نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند.

به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت کودکی که در دوران جنینی‌اش با غذای حلالی که پدر تهیه کرده، تغذیه شده و با آرامش خاطر و رفتارهای خداپسندانه مادر، ذکرهای قرآنی و اهل بیت علیهم‌السلام را درک کرده، در زندگی خود انسان سر به راه‌تر و صالح‌تری نسبت به دیگران خواهد شد.

هر غذایی را نخورید

مادر در طول بارداری باید نکات مهمی را از لحاظ غذا خوردن در نظر داشته باشد تا مبادا خوراکی حرام وارد بدنش شده و فرزندش از آن تغذیه کند. یکی از موارد بسیار مهم در این مورد آن است که مادر در زمان بارداری و شیردهی تا حد امکان به مال مشتبه که حرام یا حلال بودن آن مشخص نیست، نزدیک نشود. چه‌بسا که آن خوراکی حرام باشد و او را به وسوسه بیندازد.

در عین حال پدر و مادر باید مراقب باشند تا بر سر هر سفره ننشینند و از هر غذایی نخورند. هم‌سفره شدن با افراد نااهل که اهمیتی به رعایت مسائل دینی نمی‌دهند، امکان حرام خوردن را در فرد افزایش می‌دهد. بنابراین مادر باردار هم باید مراقب باشد تا از دست هر کسی که نمی‌شناسد و یا در حلال بودن مالش شک دارد، لقمه‌ای نخورد. در همین مورد یکی از شاگردان حاج آقا مجتبی تهرانی پرسید که چه نکاتی باید در زمان تولد فرزند رعایت شود و ایشان جواب داد: «به حلال بودن لقمه‌های مادر باردار بسیار توجه کنید. اگر شک دارید خمس آن را بپردازید.»

از طرف دیگر خوب است که از مادر باردار و شیرده از خیراتی که به نام ائمه اطهار علیهم‌السلام و به خصوص امام حسین علیه‌السلام داده می‌شود، بخورد تا خیر و برکت‌های موجود در آن به فرزندش هم برسد.

ماجرای عالم اصفهانی

آیا در روایت‌ها و ماجراهای مستند دینی، ماجرای خاصی در مورد تأثیر غذای حلال یا حرام بر تربیت فرزند وجود دارد؟
یکی از عالمان دین در دوران حکومت صفویان، امامت مسجد جامع شهر اصفهان را بر عهده داشت. او در تمام دوران زندگی‌اش در مورد کسب حلال و دوری از اموال حرام یا شبهه‌ناک دقت زیادی به خرج می‌داد. به خصوص زمانی که همسرش باردار بود و یا کودکش را شیر می‌داد، دقت زیادی داشت تا مبادا همسرش به خوراکی‌های حرام نزدیک شود.

او پسر خردسال خوش‌زبانی داشت که مانند بچه‌های دیگر گاهی بازیگوشی می‌کرد، اما اتفاق نیفتاده بود که کسی را آزار بدهد. تا اینکه یک روز وقتی در مسجد مشغول گفت‌وگو با مردم بود، مردی با چهره ناراحت در حالی که دست پسر خردسال او را در دست داشت، وارد شد. وقتی او علت ناراحتی را از مرد جویا شد، متوجه شد که پسرش در حین بازی مشک آبی را که مرد برای فروش به شهر آورده بود، سوراخ کرده و به این صورت، صدمه مالی به او وارد کرده است. او که از این جریان بسیار ناراحت شده بود، دست پسرش را گرفت و به خانه برد، ماجرا را برای همسرش تعریف کرد و گفت: «من برای کسب درآمد حلال دقت زیادی داشته‌ام، آداب اسلامی را ادا کرده‌ام و اجازه نداده‌ام که مال حرام یا شبهه‌ناک به سفره ما راه پیدا کند. اما خطای امروز این فرزند نشان می‌دهد که یکی از ما دو نفر در استفاده از غذاهای حلال و دوری از حرام به درستی دقت نداشته‌ایم!»

مادر با شنیدن این حرف همسرش به فکر فرو رفت و ماجرایی را به یاد آورد: «من هم در رعایت حلال و حرام دقت زیادی داشته‌ام. اما به یاد دارم که یک بار در دورانی که این فرزند را باردار بودم، در حیاط خانه نشسته بودم که دیدم اناری از درخت همسایه که شاخه‌اش بر دیوار مشترک ما بود، به داخل حیاط افتاد. من یک لحظه وسوسه شدم و بدون اجازه همسایه، سوزنی در داخل انار فروکردم و کمی از طعم آن را چشیدم. امکان دارد که خطای امروز فرزندمان از همان لغزش من نشاءت گرفته باشد و خطای آن روز من در رفتار فرزندمان نمود پیدا کرده باشد.»
فردا