تمام مشکلات یک اپلیکیشن «شاد»؛
شبکه «شاد» چقدر دانش آموزان را باسواد می‌کند؟
شبکه شاد، فضایی اجتماعی طراحی شده برای آموزش آنلاین دانش آموزان در تمام پایه ها، رشته ها و مقاطع، چقدر توانسته است به اهداف آموزشی برسد؟
بزرگترین چالش سراسری وزارت آموزش و پرورش که تاکنون سابقه نداشته، در سال تحصیلی جاری، مشکلات زیادی برای نظام آموزشی کشور به وجود آورده، بحران کرونا، تمام برنامه های آموزشی را به هم ریخته و هنوز مشخص نیست آسیب این بحران به یادگیری بچه ها و وزارت آموزش و پرورش چقدر است.
حتی در بحرانهای فراگیری مانند انقلاب و جنگ، وزارت آموزش و پرورش این چنین گسترده و طولانی مدت، فعالیت آموزشی خود را به حالت تعلیق بلکه تعطیل درنیاورده بود. در زمان انقلاب، چند هفته ای کلاسها در شهرهای بزرگ تق و لق شد و در زمان جنگ، گستره بحران آموزشی محدود به مناطق و استانهای جنگ زده بود نه در سراسر ایران، ولی بحران کرونا، هم گستردگی جغرافیایی بی سابقه ای دارد و هم امکان هرگونه تحرک برای فعالیت آموزشی را از معلم و دانش آموز گرفته است.
در دو ماه اخیر که بچه ها خانه نشین شدند، عملا وزارت آموزش و پرورش برنامه راهگشا و اثربخشی برای کاهش آسیب های نظام آموزشی در دستور کار قرار نداد، بزرگترین اقدام این وزارتخانه، ایجاد شبکه «شاد» بود که ظاهرا با وجود توضیحات مفصل وزارت آموزش و پرورش درباره آن در میان طیف گسترده ای از دانش آموزان، کارایی ندارد.
خانه نشینی، فرصت طلایی درس خوانها
واقعیت این است که بسیاری از دانش آموزان درسخوان و زرنگ، به خصوص در پایه های بالاتر آموزشی، چندان منتظر کلاس و معلم نمی مانند. انواع کتابهای خودآموز و فیلمها و سایتهای تحصیلی باعث شده است بخشی از دانش آموزان از فرصت قرنطینه خانگی برای تحصیل بهتر خود استفاده کنند.
فروغ، یکی از دانش آموزان متوسطه دوم است سال آینده باید درجلسه کنکور حاضر شود. او درباره قرنطینه کرونایی به خبرنگار ما می گوید: ما به مدرسه تیزهوشان می رویم، آنجا سطح کلاسها و فعالیتهای جانبی مانند کلاس تست زنی مطلوب است ولی برای همه دانش آموزان کلاس، یک برنامه تحصیلی دنبال می شود. به عنوان مثال من در درس ریاضیات قوی هستم ولی در ادبیات فارسی، ضعف دارم ولی در برنامه کلاسی، همانقدر باید در کلاس ریاضیات حاضر شوم که دیگران حاضر می شوند و همانقدر باید در کلاس ادبیات فارسی درس بخوانم که دیگران می خوانند. برای همین، برنامه کلاس معمول، کمکی به تقویت دانش ادبیات فارسی من نمی کند، در حالی که فرصت قرنطینه اجازه داده است روی نقاط ضعفم در درس ادبیات بیشتر کار کنم.
او معتقد است با وجودی که سطح کلاسهای مدرسه بالاست ولی مهارتهایی مانند بودجه بندی وقت برای پاسخگویی به سئوالات کنکور و فرصت عمیق شدن در مباحث در کلاسها وجود ندارد، در قرنطینه خانگی این فرصت به نحو بهتری در اختیار ما قرار دارد که می توانیم مهارتهای تحصیلی خود را در کنار افزایش سطح سواد، بهتر کنیم.
در کنار این نوع نگرش به فرصت مطالعه آزاد در منزل، بسیاری از اولیا معتقدند آموزش مجازی نه تنها بازده زیادی ندارد بلکه خانه نشینی طولانی باعث می شود بچه ها از درس و مشق باز بمانند. پریوش یکی از این اولیا است. او که فرزندش در سوم ابتدایی درس می خواند، در این باره می گوید: روز عادی مدرسه، بازیگوشی اجازه نمی دهد بچه ها درس بخوانند، چه انتظاری داریم در روزهای کرونایی که اعصاب همه در قرنطینه خانگی خورد شده است، بچه های ابتدایی پای موبایل بنشینند و درس های عقب افتاده را جبران کنند.
این مادر می گوید: به نظر می رسد نه آموزش تلویزیونی و نه مجازی هیچ وقت نمی داند جای آموزش سنتی و حضور در کلاس درس فیزیکی را بگیرد. بازده آموزش های مجازی آن چنان بالا نیست که انتظار داشته باشیم امسال، تحصیلات بچه ها با مشکل مواجه نشود.
آنطور که این دسته از اولیای دانش آموزان فکر می کنند، سال تحصیلی از دست رفته است و بهتر است بچه ها سال آینده، باز هم در پایه امسال درس بخوانند تا به خاطر چند ماه خانه نشینی، یادگیری بچه ها دچار اخلال نشود. این گروه از اولیا به فعال شدن اپلیکیشن شاد برای دانش آموزان ابتدایی چندان خوش بین نیستند.
شبکه شاد و کیفیت گم شده آموزش
واقعیت آن است که شبکه شاد هنوز هیچ تضمینی برای دو موضوع، ارائه نکرده است. یکی تشکیل کلاسها در ساعات معمول یک مدرسه فیزیکی است و دوم کیفیت آموزش ارائه شده به دانش آموزان. از لحاظ ساعات حضور بچه ها و معلمان در شبکه شاد، باید گفت زمان بندی حضور معلمان در شبکه شاد نشان می دهد بیشتر معلمان تنها یک روز در هفته مکلف به تدریس هستند. به بیان دیگر، کلاس های آموزشی که معمولا ۵ روز در هفته تشکیل می شد، هم اکنون تنها یک روز در هفته برگزار می شود و آن هم به صورت مجازی و واقعیت این است هر چند آموزش و پرورش اعلام کرد که تدریس معلمان و تحصیل دانش آموزان در شبکه شاد از ۱۶ فروردین ماه آغاز خواهد شد، ولی هنوز در بسیاری از خانه هایی که بچه محصل دارند، این اتفاق نیفتاده است.
از سوی دیگر، موضوع تضمین کیفیت آموزش یعنی تضمین این که فرآیند یادگیری در آموزش مجازی از طریق سامانه شاد اتفاق می افتد، در این اپلیکیشن اجرایی نشده است. هیچ کس، از مدیر و ناظر مدرسه گرفته تا معلم دلسوز، کارشناسان ستادی آموزش و پرورش و حتی پدر ومادری که بالای سر بچه می ایستند تا او به صورت آنلاین درس بخواند نمی توانند مطمئن شوند فرآیند یادگیری در ذهن بچه ها در حال اتفاق افتادن است، چون چنین تجربه ای تاکنون انجام نشده است.
به جز «امتحانات متفرقه»، تمام نظام آموزشی کشور ما از دیرباز و دوران مکتب خانه ها تا پیش از «عصر کرونا» بر پایه آموزش حضوری بنا شده بود و آموزش مجازی از طریق هر اپلیکیشنی، اولین قدمهای واقعی تجربه در عرصه عمل را برمی دارد و قاعدتا نتیجه این روش تدریس در نظامی که بر پایه آموزش حضوری طراحی شده است، نامشخص خواهد ماند تا زمانی که بتوان اثربخشی این آموزشها را با سنجه های علمی، سنجید. شاید برنامه های جایگزینی که کارشناسان ستادی آموزش و پرورش به دنبال آن هستند، بتواند راهگشای این مشکل باشد، برنامه هایی از جمله آغاز زودهنگام سال تحصیلی جدید که هنوز درباره آن تصمیم قطعی گرفته نشده است. البته وزارت آموزش و پرورش درباره زمان بازشدن مدارس از خود رفع مسئولیت کرده و اعلام کرده است این تصمیم بر عهده کمیته کشوری مقابله با کرونا است. انگار همانطور که زمانی همه راهها به «رُم» ختم می شد، الان همه تصمیمات به ستاد کرونا ختم می شود.
عدالت اجتماعی و عدالت آموزشی
یکی از مشکلات بزرگ شبکه شاد، آن است که عدالت اجتماعی در آن مدنظر طراحان نبوده و این مشکل باعث ایجاد نابرابری در فرصت آموزش یا زیرسئوال قرار گرفتن عدالت آموزشی شده است.
از ابتدای اعلام آموزش مجازی در این شبکه و دردسرهای استفاده از شبکه های اجتماعی ایرانی و خارجی و نبود رویه واحد اعتراضات دانش آموزان و معلمان بالا گرفت تا جایی که آموزش و پرورش بیانیه داد و اجبار به استفاده از یک شبکه اجتماعی را تکذیب کرد و گفت هیچ یکی از معلمان و دانش آموزان مجبور به استفاده از شبکه های اجتماعی داخلی مانند بله و سروش نشده اند، ولی پس از مدتی، این وزارتخانه اعلام کرد باید همه آموزش مجازی به شبکه شاد منتقل شود. شبکه ای که برخی کاربران اجباری آن می گویند مشکلات فنی و همچنین مشکل در برقراری عدالت آموزشی و اجتماعی دارد.
آنها معتقدند شبکه شاد:
-با دسترسی های زیادی که برای خود در گوشی تلفن هوشمند ایجاد می کند، حریم خصوصی را نقض کرده است.
-باید روی تلفن های هوشمند با اندروید به روز نصب شود و این موضوع یعنی تحمیل هزینه زیادی به خانواده ها
-ایرادات فنی بسیاری از جمله اعلام خطا هنگام ثبت نام دارد.
-نیاز به پهنای باند وسیع برای جابجایی داده ها دارد و عملا با زیرساخت اینترنتی کشور به خصوص در استانهای دوردست و کمتربرخوردار ناهمگون است.
-نیاز به آموزش مفصل برای کاربری آن دارد و به اصطلاح «کاربردوست» نیست.
در پاسخ به این ایرادات در قالب انتشار مشروح ۴۰ سئوال و جواب معلمان و کارشناسان شبکه شاد نشان داد معلمان زیادی حتی نتوانسته اند این اپلیکیشن را نصب کرده و از آن کارایی بگیرند. از سوی دیگر انتشار راهنمای استفاده دانش آموزان از شبکه شاد نشان داد دست کم باید گوشی هوشمند با قابلیت نصب این نرم افزار در اختیار دانش آموزان باشد.
این نکته یعنی دست کم باید یک گوشی تلفن همراه که کف قیمت آن در شرایط فعلی بالای یک میلیون تومان است در اختیار دانش آموزان باشد. امکانی که بسیاری از خانواده ها در شرایط کسادی بازار و رکود کرونایی و روزهای پس از نوروز، امکان آن را ندارند.
گزارشهایی درباره دردسرهای استفاده از شبکه شاد برای دانش آموزان و معلمان منتشر شده که نشان می دهد عدالت آموزشی یکی از نکاتی است که طراحان «شاد» توجه چندانی به آن نکرده اند. گزارشهایی از عدم دسترسی بین ۳۵ تا ۴۵ درصد دانش آموزان یک استان محروم نشان می دهد بخش کارشناسی آموزش و پرورش نتوانسته در طراحی خود، تفاوتهای ساختاری و طبقاتی در گستره کشوری مانند ایران را لحاظ کند.
شاید این مشکل را بتوان با توزیع گسترده تلفن همراه بین دانش آموزان یا اختصاص تسهیلات بدون سود، رفع کرد. ولی ایجاد ساختاری این چنینی برای آموزش و پرورش، احتمال فساد را بالا می برد و البته در شرایط کرونایی، شاید اصولا امکان پذیر نباشد.
در نهایت، آموزش و پرورش اعلام کرده تصمیم گرفته است دانش آموزانی که توان خرید و داشتن گوشی تلفن هوشمند را ندارند، شناسایی و تجهیز کند. این اقدام پس از آن صورت گرفت که تعداد قابل توجهی از دانش آموزان واولیای آنها اعلام کردند به دلیل مسایل ناشی از کرونا مانند کسادی بازار و بسته بودن کسب و کار، امکان خرید تجهیزات مورد نیاز آموزش آنلاین از جمله گوشی هوشمند با سیستم عامل پیشرفته را ندارند. حالا اگر مشکلات تضمین کیفیت آموزش و یادگیری یا افزایش ساعات آموزشی در شاد حل و ایرادات فنی آن رفع شود، معضل عدم دسترسی به تلفن همراه هوشمند برای طیف وسیعی از دانش آموزان چه می شود؟
نظرات بینندگان
