طرح بلاتکلیف اصلاح الگوی کشت ۱۲ساله شد/ اصلاح و رعایت الگوی کشت کلید حل چالش‌های بخش کشاورزی
با وجود اهمیت تدوین و اجرای لایحه الگوی کشت محصولات کشاورزی، این طرح تا امروز محقق نشده و حدود ۱۲ سال است در دولت بلاتکلیف مانده و این در حالی است که تصویب و اجرای آن در شرایط فعلی می توانست به مدیریت مصرف آب و کنترل نوسان قیمت کمک زیادی کند.
به گزارش سرویس اقتصادی شیرازه، اجرای الگوی کشت محصولات کشاورزی که از سال ۱۳۸۸ در دولت مطرح شد در شرایط کنونی که کشور با چالش آب و مشکلات اقتصادی مواجه است، بسیار ضروری به نظر می‌رسد، به خصوص که هر روز شاهد نوسانات شدیدی در بازار برخی از محصولات کشاورزی از جمله سیب زمینی، گوجه فرنگی هستیم که به دلیل عدم رعایت الگوی کشت، گاهی تولید آنها کم می شود و گاهی حجم تولید آنقدر بالا می رود که کشاورزان و مسئولان نمی دانند باید با مازاد آن چه کنند.
باوجود اهمیت تدوین و اجرای لایحه الگوی کشت محصولات کشاورزی، این طرح تا امروز محقق نشده و حدود 12 سال است در دولت بلاتکلیف مانده و این در حالی است که تصویب و اجرای آن در شرایط فعلی می توانست به مدیریت مصرف آب و کنترل نوسان قیمت کمک زیادی کند، همچنین به اعتقاد برخی کارشناسان، اجرای این الگوی کشت، می تواند نیاز به خرید تضمینی برخی از محصولات کشاورزی توسط دولت را رفع نماید و با مدنظر قراردادن چالش کم ابی، پیاده سازی آن قطعاا در افزایش بهره وری منابع پایه ازجمله خاک و آب مؤثر خواهد بود و در ساماندهی شرایط بازار محصولات کشاورزی نیز نقش چشمگیری خواهد داشت.
با توجه به اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی، سال ۹۹ را سال «جهش تولید» نام گذاری کردند، اجرای یک الگوی کشت مناسب می‌توانست در تحقق این سیاست و همچنین تأمین امنیت غذایی کشور بسیار مؤثر باشد، به همین منظور، تنها با آمایش کشاورزی مبتنی بر بهره‌وری مطلوب از منابع، شناسایی ظرفیت‌های کشاورزی در سطوح مختلف، شناسایی محدودیت‌ها و تنگناها، افزایش تولید و درآمد چنین شرایطی قابل‌حصول خواهد بود.
شیرازه در این گزارش با توجه به چالش‌های پیش رو در اجرای این طرح و ضرورت عملیاتی شدن آن ابتدا به بررسی مفهوم رعایت الگوی کشت پرداخته و سپس به سراغ یک کارشناس بخش کشاورزی و رئیس سازمان جهاد کشاورزی فارس رفتیم تا از مشکلات پیش روی طرح و چگونگی روند اجرای آن مطلع شویم.
الگوی کشت چیست؟
به زبان ساده، الگوی کشت به مفهوم تعیین نوع گیاه یا محصول مورد کاشت، متناسب با مؤلفه‌های تأثیرگذار در تولید آن محصول است که ازجمله می توان به مؤلفه‌های آب و هوایی، مؤلفه‌های فیزیکی و شیمیایی خاک، مؤلفه‌های جغرافیایی، تنشهای زیستی و غیر زیستی اشاره کرد، همچنین مؤلفه‌های دیگری همچون مؤلفه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، امنیت غذایی، تقاضا و بازار، اشتغال، دانش بومی و غیره نیز در طراحی الگوی کشت مدنظر قرار گیرد.
لازمه تعیین الگوی کشت انجام یک کار محاسباتی و دقیق است
پروفسور غلامحسین زمانی در ابتدا لازمه تعیین الگوی کشت را انجام یک کار محاسباتی و دقیقی دانست و گفت: الگوی کشت یک طرح جامعی است که شامل فاکتورهای مختلفی از جمله فاکتورهای زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فعالیتهای فنی، کشاورزی و حتی مسائل جمعیت شناختی روستایی و جامعه شناختی و... می شود.
وی با بیان اینکه فاکتورهای بسیار وسیعی در این مورد وجود دارد، افزود: این که عده ای در سازمانهای جهاد کشاورزی مدعی هستند دارند الگوی کشت را پیاده می کنند، حرف قابل قبولی نیست، چون اینکه دستورالعملی را آورده و موردی را اشاره می کنند که در هر سال انجام می دهند را نمی توان الگوی کشت نامید.
استاد دانشگاه کشاورزی شیراز تصریح کرد: آن چیزی که لازمه تعیین الگوی کشت است، انجام یک کار محاسباتی و دقیقی است که بر اساس چندین فاکتور باید دنبال شود و در یک معادله قرار گیرد تا مشخص شود در هر منطقه و هر زمینی چه الگوی کشت مناسب است، تا هم محیط زیست و آب و خاک حفظ شود و هم از نظر قیمت و تلاطم بازار نه کشاورز ضرر کند نه مردم برای تعیین مواد مورد نیاز و امرار معاششان نگران باشند.
زمانی با بیان اینکه اگر بر روی این فاکتورها مطالعه عمیقی انجام شود بر اساس آن یک الگوی کشت مناسب تعیین شده و می توان از آن استفاده کرد، ادامه داد: این که سازمان جهاد کشاورزی و وزارتخانه اظهار می‌کنند که الگوی کشت انجام شده چندان قابل قبول نیست، چرا که شاید در بعضی موارد به صورت تک موردی انجام شده، به این صورت که گفته می‌شود امسال در یک منطقه نباید برنج کاشته شود آنها هم این مورد را الگوی کشت فرض می‌کنند در صورتی که این چنین نیست.
وی با اشاره به اینکه ما در برخی نقاط کشور به خصوص استان فارس هنوز مشکل کاشت گوجه فرنگی، سیب زمینی، پیاز و هندوانه داریم، عنوان کرد: چرا که این محصولات یک سال به صورت فراوان کاشته می شود و یک سال هم کمبود داریم و هنوز هم سازمان جهاد کشاورزی و وزارت خانه نتوانسته اند آن را طوری تنظیم کنند که همیشه محصول در بازار وجود داشته باشد و کشاورز هم مجبور نباشد مزرعه و محصول خود را شخم بزند.
الگوی کشت در فارس به درستی انجام نشده است
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز در پاسخ به این سوال که رعایت الگوی کشت و اجرایی شدن آن در استان فارس را چگونه ارزیابی می کنید؟ گفت: آن طرح جامعی که بایستی مطالعه شود و بر اساس فاکتورهای مختلف دنبال شود اصلاً انجام نشده و شاید تنها در برخی مناطق به صورت موردی تعیین شود که محصولی در در آن منطقه کشت نشود.
زمانی با بیان اینکه سال گذشته شاهد بودیم در بعضی از شهرستان ها هندوانه را تولید می کردند و چون بازار وجود نداشت کشاورز مجبور شد زمین خود را شخم بزند و محصول را نابود کند، یا این که شاهد هستیم به صورت نابهنگام محصولی مثل خیار، گوجه فرنگی و برخی محصولات مورد نیاز مردم ناگهان دچار کمبود شده و در بازار یافت نمی شود که همه نشأت گرفته از عدم رعایت الگوی مناسب کشت است، چون اگر الگوی کشت پیاده شده بود که نباید این همه تلاطم و اثرات منفی را در بازار شاهد باشیم.
وی در پاسخ به سوال دیگر شیرازه مبنی بر مزایای رعایت الگوی کشت و تاثیر آن بر اقتصاد و معیشت خانوار ها؟ عنوان کرد: این بحث یکی از شرایط و موارد بسیار مهم است و ضرورت دارد که در ابعاد مختلف اجتماعی مورد مطالعه قرار گیرد، چرا که گاهی در جامعه به خاطر خسارت به محصولات کشاورزی و کمبود یک محصول در بازار فشار مضاعفی بر کشاورز و بازار وارد می شود و نگرانی هایی به وجود می آید که این از عواقب اقتصادی عدم اجرای طرح به شمار می رود.
زمانی اظهار کرد: از نظر تبعات اجتماعی هم همین بس که سالیانه حجم زیادی آب گرانبها را مصرف می‌کنیم و در نهایت بازاری برای محصول وجود ندارد چون محصول از روی حساب و کتاب کشت نشده و باعث می شود که این همه منابع از بین برود و کشاورز نیز متضرر شود به‌گونه‌ای که سرمایه اولیه خود هم به دست نمی آورد.
این استاد دانشکده کشاورزی تصریح کرد: از طرفی نیز فشار مالی و روحی روانی که به کشاورز وارد می‌شود بسیار خطرناک است، همچنین سرمایه های ملی در حال از بین رفتن است که اگر از نظر روانشناسی اجتماعی هم بررسی کنیم می بینیم که کشاورز و خانواده‌اش دچار استرس، اضطراب، ناراحتی و نگرانی های اجتماعی می‌شوند که این نیز تبعات سنگین روان شناختی به همراه دارد.
وی با بیان اینکه برای رعایت الگوی کشت، عوامل مختلفی باید پیگیری شود، اظهار کرد: اول اینکه از سیاست زدگی و فشار اجتماعی پرهیز شود، دومین مورد اینکه برنامه منسجم داشته باشند که با یک مطالعه عمیق دقت شود که هر محله و منطقه‌ای مناسب کشت چه محصولی است و تا چه حد و چه میزان باید اجازه کشت داده شود تا هم زندگی کشاورز تامین شود و هم قیمت به گونه ای نباشد که مردم در مضیقه قرار گیرند.
پروفسور زمانی با اشاره به اینکه سومین نکته این است که باید کشاورز و کارشناسان آموزش لازم را ببینند و اطلاع داشته باشند که رعایت الگوی کشت هم به نفع خودشان و هم مملکت است، افزود: ولی وقتی این باور وجود ندارد یا احساس شود که منافع آنی بر منافع بلندمدت و دائمی ترجیح پیدا می کند متاسفانه کشاورز هر لحظه هر چیزی که دوست دارد کشت می کند.
دولت باید تفاوت قیمت محصول را پرداخت کند تا کشاورز متضرر نشود
وی تاکید کرد: از نظر اقتصادی هم باید شرایط به گونه‌ای برنامه‌ریزی و مهیا شود که اگر به کشاورز گفته شد که محصولی کاشت نشود، برای این محصول جایگزینی مشخص شود که تفاوت قیمت چندانی نداشته باشد و اگر هم تفاوت قیمت داشت این تفاوت قیمت را دولت پرداخت کند تا کشاورز تشویق به کشت جایگزین و رعایت الگوی کشت شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز تصریح کرد: دولت باید تعهداتی داشته باشد و آنها را به موقع عمل کند، تا کشاورز تشویق به رعایت الگوی کشت شود.
وی در پایان با تاکید بر اینکه سیاست زدگی در این حوزه بسیار زیاد است، گفت: کافیست گروهی از کشاورزان فشار آورند بر نماینده شهر و نماینده هم در مجلس و دفتر وزیر حاضر شود و با فشار هایی که وارد میکند برای منطقه خود برخی کشت هایی که ممنوع شده را آزاد کند، پس این سیاست زدگی و فشارهای اجتماعی مانع از اجرای الگوی کشت شده که باید برطرف شود تا همه از این طرح نفع ببرند.
در ادامه گفتگویی با رئیس سازمان جهاد کشاورزی فارس انجام داده ایم تا اما و اگر ها و چالش های این طرح را از زبان وی بشویم.
الگوی کشت یعنی این که ما چه محصولاتی را پشت سر هم قرار دهیم تا با همدیگر همخوانی داشته باشند
حسین پژمان در ابتدا در پاسخ به این سوال شیرازه که ضرورت رعایت الگوی کشت چیست و آیا در استان فارس به درستی اجرا می‌شود؟ و این رعایت الگوی کشت چقدر می تواند تاثیرات مثبتی بر روند اقتصاد جامعه و معیشت کشاورز، زیست محیطی و... داشته باشد؟، اظهار کرد: الگوی کشت بحث پیچیده ای نیست و خیلی وقت است که بر سر زبان‌هاست خصوصاً کسانی که در حوزه جهادکشاورزی کار می‌کنند مدتهاست به دنبال اجرای این طرح هستند.
وی با بیان اینکه در شهرستان مرودشت که تقریباً قطب کشاورزی محصولات زراعی استان به شمار می‌رود بیش از ۱۰۰ نوع محصولات کشاورزی سالانه کاشته می‌شود، گفت: الگوی کشت یعنی همین که ما چه محصولاتی را پشت سر هم قرار دهیم تا هم از لحاظ زراعی با همدیگر همخوانی داشته باشند و هم از جنبه حفظ زیست محیطی با هم متناسب باشند، همچنین از نظر تامین مواد غذایی مردم منطقه این الگو باید رعایت شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی فارس ادامه داد: از طرفی نیز به لحاظ اقلیم مناسب برای گیاهانی که جنبه پزشکی دارند باید کنار هم قرار گیرند تا یک الگوی کشت مناسب رعایت شود.
پژمان به چند نکته که تعیین کننده رعایت الگوی کشت است، اشاره کرد و افزود: بحث آب، اقلیم آب و هوایی، تکنولوژی، ماشین آلات، نیروی انسانی، آفت یا یک نوع بیماری و حتی آداب و سنن و فرهنگ مردم یک منطقه موجب می شود ضرورت رعایت الگوی کشت در آن منطقه اجرا شود.
الگوی کشت نیاز به ضمانت های اجرایی دارد
وی در ادامه اظهار کرد: آنچه باعث شده ما نتوانیم الگوی کشت مناسب را در کشور عملیاتی کنیم این است که الگوی کشت نیاز به ضمانت های اجرایی دارد، به طور مثال در استان فارس چند سال است که خواسته شده که کاشت برنج به دلیل آب بر بودن، کنار گذاشته شود، اما هیچ ضمانت اجرایی و کشت جایگزین مناسبی که بتواند به لحاظ اقتصادی معیشت کشاورز را تامین کند و موجب وارد شدن خسارت به کشاورز نشود در منطقه تعریف نشده است.
پژمان با تاکید بر اینکه طبیعتاً کشاورز در چنین شرایطی هیچ تمایلی به تغییر الگوی کشت خود ندارد، عنوان کرد: قطعا کشاورزی که از یک برداشت نزدیک به ۱۰۰ میلیون تومان درآمد دارد، باید کشتی جایگزین کند که جوابگوی این میزان درآمد او باشد.
باید کشاورز به لحاظ اقتصادی تامین باشد تا کشتی ممنوع شود
وی با طرح این پرسش که حال چرا ما وضعیت نسبی در موفقیت رعایت الگوی کشت نداشته ایم؟ گفت: به این دلیل است که اگر دولت بخواهد یک محصول را در یک منطقه منع کند و یا کشت آن را بر پایه تغییر الگوی و رعایت الگوی کشت مبنا قرار دهد باید منابع مالی در اختیار ما قرار دهد تا ما بتوانیم به لحاظ اقتصادی کشاورز را تامین کنیم تا راضی به این کار شود.
رئیس جهاد کشاورزی استان ادامه داد: راهکار دیگر این است که آنقدر قانون قوی وجود داشته باشد که کشت برنج در برخی مناطق که عنوان شده ممنوع شود و ما نیز باید منابع کافی به حدی در اختیار داشته باشیم که بتوانیم سیاست های اقتصادی را اعمال کنیم.
پژمان با بیان اینکه نه از نظر قانونی دارای ابزار و امکاناتی هستیم که بتوانیم با کشاورز برخورد کنیم و نه از نظر اقتصادی تأمین هستیم، تصریح کرد: اینها همه عواملی است که نتوانستیم الگوی کشت را به درستی عملیاتی کنیم گرچه این طرح بر روی کاغذ طرح خیلی پیچیده ای نیست.
وی با بیان اینکه در رعایت الگوی کشت مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی تعیین کننده است، گفت: هر استان شرایط و اقلیم خاص خود را دارد به طور مثال استان فارس اقلیم سرد، گرم و معتدل دارد که قطعاً در اقلیم سرد و منطقه سردسیر نمی توان محصولی مثل خرما کاشت و اکنون در هر منطقه بسته به اقلیم و آب و هوای آن منطقه نوع کشت مشخص شده است پس چند لایه مختلف باید کنار هم قرار گیرد تا یک الگوی کشت مناسب به دست آید.
پژمان اضافه کرد: از طرفی نیز باید میزان و نوع مصارف مشخص شود، به طور مثال بخشی از محصول برای مصرف غذایی و خانگی است، یک مصرف برای صنایع تبدیلی و تکمیلی و یک نوع مصرف هم برای صادرات مورد استفاده قرار می گیرد که هر کدام باید مشخص گردد که چه میزان مورد نیاز است از طرفی مناطق مختلف برای چه نوع گیاه و محصولی مناسبت تر است نیز حائز اهمیت است.
رئیس جهاد کشاورزی فارس معتقد است، تنها عاملی که بسیاری از این شاخص ها را بر هم می زند، عامل اقتصادی است که اگر بتوانیم این موضوع مالی و اقتصاد را حل کنیم بقیه موارد توسط وزارت جهاد کشاورزی در حال عملیاتی شدن است.
به گفته وی برای اجرای این طرح هم نیاز به راهکارهای تشویقی و هدایتی است برای ترغیب کشاورز به رعایت الگوی کشت و هم نیاز به قانون بازدرنده مناسب تا بتوانیم قاطع این طرح را دنبال کنیم.
حرف آخر اینکه:
در حالی که محقق‌نشدن اجرای الگوی کشت در کشور موجب شده هر ساله شاهد زیان کشاورزان در کشت برخی محصولات و هدر رفت منابع ارزشمند تولید باشیم، اما دولت همچنان با یک طرح ناقص و بر روی کاغذه مانده هم کشاورزان را بلا تکلیف گذاشته و هم باعث شده طی سال‌های متمادی وضعیت منابع زیست محیطی، آب و خاک و برخی سرمایه های اجتماعی بیش از پیش دچار چالش و تنش های بسیار شود.
انتهای پیام/س / م
نظرات بینندگان
