به گزارش سرویس رصد مذهبی شیرازه، هنوز ماهِ مبارک رمضان به پایان نرسیده‌است، اما شب‌های قدر، شب‌های استجابت دعا و رقم‌خوردن سرنوشت، به منزلگاه پایانی خود نزدیک می‌شود؛ امشب، سومین شب قدر است و، چون بگذرد، باید یک‌سال دیگر برای درک آن صبر کرد. ماه رمضان، فضیلتی بی‌بدیل برای امت اسلامی است

شب قدر، دروازه‌ای است برای عبور مؤمنان به سوی مقام شامخ بندگی حضرت حق. اینک، در آستانه سومین شب، از شب‌های قدر، در آخرین دقایق و لحظاتی که سرنوشت رقم می‌خورد و امضا می‌شود، ایستاده بر آستان حضرت احدیت، چه باید خواست و چه باید انجام داد؟ در صفحه امروز، برای درک بهتر این شب که احتمال قدر بودن آن، بیش از دو شب دیگر است، با دو کارشناس مذهبی گفتگو کرده‌ایم و از آن‎ها، اولاً، درباره چرایی احتمال بیشتر قدر بودن این شب و ثانیاً، اعمالی که در روایات و برای درک بهتر فیض این شب، وارد شده‌است، پرسیده‌ایم.

چرا شب ۲۳ ماه رمضان، به احتمال زیاد شب قدر است؟

ارزش احیای شب قدر در چیست؟ چرا احتمال قدر بودن شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، بیشتر است؟ برای یافتن پاسخی در این زمینه، به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین محمد رضایی‌تهرانی، کارشناس مذهبی، مدرس حوزه و خطیب توانا می‌رویم. او قبل از هر سخنی، بر این نکته تأکید می‌کند که «انسان سرنوشت خودش را شخصاً تعیین می‌کند؛ قول خداوند است که می‌فرماید: وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَی؛ هیچ چیزی برای انسان رقم نمی‌خورد، مگر بر اساس سعی و تلاش خودش. بنابراین، فرد با تصمیم خودش و تربیت‌الهی می‌تواند در این شب برای نقش‌آفرینی در سرنوشتش فعال باشد.»

یکی از نکاتی که معمولاً درباره شب قدر مطرح می‌شود، زمان آن است؛ این‌که احتمال شب قدر بودن کدام یک از سه شبی که به این منظور در روایات اعلام شده، بیشتر است؟ نقل قول مشهور می‌گوید که باید احتمال بیشتر را به شب بیست و سوم داد؛ برای بررسی دلیل این موضوع از حجت‌الاسلام رضایی‌تهرانی درباره مستندات روایی تعیین زمان شب قدر می‌پرسیم و او به صورت تفصیلی پاسخ می‌دهد: «در این مورد چند نظر وجود دارد که باید آن‎ها را با دقت بررسی کنیم؛ نخست این‌که برخی معتقدند زمان دقیق شب قدر معلوم نیست و این شب، یکی از شب‌های سال است.

از این نظر، برخی از بزرگان برای درک فضایل شب قدر، همه شب‌های سال را به عبادت می‌پرداختند. نظر دوم که دقت بالاتری نسبت به نظر اول دارد، این است که به طور قطع، شب قدر در ماه رمضان قرار دارد؛ برای اثبات این موضوع نیز، دو آیه را کنار یکدیگر قرار می‌دهند؛ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، که آیه نخست سوره قدر است و شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ، که آیه ۱۸۵ سوره بقره است؛ این‌که خداوند می‌فرماید قرآن در شب قدر نازل شد و در جایی دیگر می‌فرماید رمضان ماه نزول قرآن است، دلیلی بر این مدعا محسوب می‌شود. نظر بعدی، افزون بر دلایل نظر دوم، بر مبنای روایات معصومین (ع) قرار دارد؛ مثلاً روایتی از امام باقر (ع) هست که می‌فرماید: لَیْلَةُ الْقَدْرِ، وَ هِیَ فِی کُلِّ سَنَةٍ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فِی الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ؛ شب قدر در ۱۰ روز پایانی ماه رمضان است. در مرحله بعد، روایات دیگری داریم که این ۱۰ شب را به سه شب محدود کرده‌اند؛ مانند روایت امام صادق (ع) که می‌فرماید: اُطلُبُها فِی تِسعَ عَشَر وَ اَحْدَی وَ عِشْرینَ وَ ثَلاثَ وَ عِشْرین؛ به دنبال شب قدر در شب‌های ۱۹، ۲۱ و ۲۳ رمضان باشید.

اما در کنار این‌ها، روایاتی وجود دارد که بر شب ۲۳ ماه رمضان تأکید جدی دارند؛ شبی که مشهور به لیلة جُهنی است؛ جُهنی فردی بود که در زمان رسول‌خدا (ص) خدمت ایشان مشرف شد و عرض کرد که من بیشتر بیرون از مدینه هستم و نمی‌توانم خدمت شما برسم و در کسب ثواب عبادات از وجود شما بهره‌مند شوم؛ اگر می‌شود زمانی را برای استفاده حداکثری از معنویت و عبادت بفرمایید، تا خودم را به مدینه و محضر شما برسانم. پیامبر (ص) خصوصی به او زمانی را فرمودند. اصحاب به جُهنی اصرار کردند که آن شب را اعلام کند، ولی وی خودداری کرد. به همین دلیل رصد کردند و دیدند او شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، به دیدار پیامبر (ص) مشرف می‌شود؛ از این رو، در برخی روایات، از جمله روایتی از امام صادق (ع)، شب قدر را همان شب جُهنی معرفی فرموده‌اند.»

شب‌های قدر چه کنیم دعاهایمان مستجاب شود؟

اعمالی که امام صادق (ع) حتی با تنِ تب‌دار به جا می‌آورد

احتمال قدربودن شب بیست و سوم از ماه مبارک رمضان، بیش از دیگر شب‌های معین‌شده در این ماه است؛ دلایل این برتری و ترجیح را در گفتگو با حجت‌الاسلام محمد رضایی‌تهرانی بررسی کردیم؛ اکنون وقت آن است که درباره اعمال وارده در این شب، بر اساس روایات و احادیث معصومین (ع) اطلاعاتی به دست آوریم تا ان‌شاءا...، امشب بتوانیم از این فرصت‌الهی، بهره وافی و کافی ببریم. به همین منظور، با آیت‌ا... سیداحمد حسینی‌خراسانی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم همکلام می‌شویم. وی در ابتدا، با اشاره به برخی از روایات مشهور و نیز نظر برخی علمای بنام مانند محدث قمی، احتمال قدربودن شب بیست و سوم را بیشتر می‌داند و می‌گوید: «یکی از اعمالی که در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان سفارش شده، انجام دو بار غُسل است؛ در حالی که ما در شب‌های ۱۹ و ۲۱، فقط یک‌بار غسل‌کردن را در مجموعه اعمال وارده می‌بینیم.»

برنامه تعیین‌شده در متون روایی و حدیثی را برای درک بهتر شب قدر بیست‌وسوم ماه مبارک رمضان، بدین شرح است: «افزون بر اعمالی که برای دیگر شب‌ها در کتاب‌های ادعیه و مانند آن وارد شده‌است، اعمال ویژه‌ای را برای شب بیست و سوم داریم؛ مثلاً قرائت سوره‌های مبارکه عنکبوت و روم. از امام صادق (ع) روایتی داریم که ثواب قرائت این دو سوره را، بسیار بالا می‌داند. قرائت سوره مبارکه دخان نیز، از دیگر اعمال وارده و مخصوص شب بیست و سوم است.

مستحب است در این شب، سوره مبارکه قدر نیز، هزار مرتبه قرائت شود که با خواندن آن، شخص می‌تواند امیدوار به درک فیوضات این شب عزیز باشد.» آیت‌ا... حسینی‌خراسانی، پس از بیان اعمال مربوط به قرائت قرآن‌کریم، به ادعیه وارده نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از اعمال ویژه‌ای که در این شب سفارش شده، این است که مؤمنان در هر حالتی، در قیام، قعود، سکون، جلوس و قنوت، دعای مشهور فرج را زمزمه کنند. فراز دیگری که آیت‌ا... حسینی‌خراسانی درباره اعمال مخصوص شب بیست و سوم ماه رمضان، شب قدر، به آن اشاره می‌کند، نماز‌های مستحبی است. وی می‌گوید: «از اعمال شب بیست و سوم، یکی هم اقامه ۱۰۰ رکعت نماز مستحبی است؛ یعنی ۵۰ نماز دو رکعتی و در آن، بعد از قرائت حمد، ۱۰ مرتبه باید سوره توحید را خواند.» و با اشاره به اهمیت این شب، از سیره و برنامه‌هایی که معصومین (ع) در این شب‌ها داشتند نیز، سخن به میان می‌آورد.

روایت است که حضرت فاطمه (س) سعی می‌کرد فرزندانش را با وجود کودکی و کمی سن، در تمام شب قدر بیدار نگه دارد و با مهربانی و محبت، آن‌ها را به مراقبت و عبادت تشویق کند.

روایت دیگری داریم که نشان می‌دهد شب بیست و سوم ماه رمضان، چقدر برای امامان (ع) اهمیت داشته‌است؛ طبق این روایت، ظاهراً وجود مقدس امام صادق (ع) در شب ۲۳ ماه رمضان دچار سرماخوردگی و تب بر ایشان عارض شده‌بود؛ حال مساعدی نداشتند. با این حال، برخی اعضای خانواده، به آن حضرت کمک کردند تا امام (ع) به مسجد بیایند و با وجود حال نامساعد و تب شدید، اعمال این شب را به‌جا آوردند. این رویکرد نشان از اهمیت شب بیست و سوم و انجام اعمال عبادی در آن دارد و مؤمنان نباید به هیچ‌وجه از آن غفلت کنند.»