به گزارش سرویس اجتماعی شیرازه، هرگاه که محرم می آید بی درنگ نام امام حسین(ع) و دلاوری‌های بی دریغ یارانش ذهن‌ها و قلب ها را به سوی خود می کشاند، زمانی که امام حسین بعد از مناسک حج و عرفه پا به وادی رنج و به سرزمین کربلا گذاشتند تا پیام هیهات من الذله را به گوش همگان برسانند... و وای از نینوا و خاک و جفا و کودک و اسارت و شهادت.

 و اکنون بعد از گذشت ۱۴۰۰ سال از واقعه‌ی کربلا هنوز که هنوز است حسین و یارانش از زیاد که نرفته اند هیچ، بلکه روز به روز نیز بر محبوبیتشان افزوده گردیده است و این امر سینه به سینه و نسل به نسل به امروزیان رسیده است، از قدیم والایام یکی از راه های تبلیغ واقعه کربلا مراسم تعزیه‌خوانی بوده است و همه ساله به به شکلهای جالبی واقعه کربلا را به نمایش در می آورند تا مظلومیت‌ها و رشادت های امام و یارانش را به منصه ظهور برسانند.

ابتدا باید دید تعزیه چیست و خاستگاه آن از کجاست؟

واژه تعزیه یا تعزیت در لغت به معنای سوگواری و برپاداشتن یادبود عزیزان از دست رفته، تسلیت، امر کردن به صبر و پرسش از خویشان و گذشتگان است.

آنچه به عنوان تعزیه مشهور است نمونه‌ای از نمایش مذهبی منظوم است که در عده ای اهل ذوق و کار آشنا در جریان سوگواری های ماه محرم و برای نشان دادن ارادت و اخلاص به اهل بیت پیامبر(ص) طی مراسم خاصی برخی از داستان‌های مربوط به واقعی کربلا را پیش چشم تماشاچی ها بازآفرینی می‌کنند.

تعزیه معمولاً با به اجرا درآمدن پیش خوانی نمایش مجلس اصلی آغاز می‌شود کسی که تعزیه را برپا می‌کند بانی و گرداننده آن را «تعزیه گردان»،«ناظم البکاء» یا «معین البکا» و بازیگران آن را تعزیه خوان و یا شبیه خوان می نامند. اگرچه که بدیهی است تعزیه به معنای نمایشی امروزه آن طی  زمان و به تدریج بر پایه پذیرش شرایط و مردمان به وجود آمده است و نه یک شبه و به امرو دستور یک نفر.

 به این شکل که ابتدا تنها دسته‌هایی به کندی از برابر تماشاگران می گذشتند و با سینه زدن و زنجیر زدن و کوبیدن سنج و نظایر آن و حمل نشانه ها و علم هایی که بی شباهت به افزارهای جنگی نبود و نیز هم آوازی و همسرایی در خواندن نوحه ماجرای کربلا و شهادت امام حسین(ع) و گاهی نیز امام علی(ع) را به مردم یادآوری می کردند.


پیشینه تعزیه:

تاورنیه یکی از جهانگردان خارجی در یادداشت‌های خود می‌نویسد در محرم ۱۰۴۶ خورشیدی در حضور شاه صفوی دوم در اصفهان شاهد مراسمی بودم که ۵ ساعت به طول انجامید، طفل هایی شبیه نعش خوابیده بودند و افرادی دور آنها را احاطه کرده و گریه و زاری می‌کردند این طفلان شبیه دو طفل امام حسین(ع) بودند که خلیفه بغداد آنها را به قتل رساند.

 پس، از این یادداشت‌ها نتیجه می‌گیریم که شبیه خوانی در دوران صفویه هم رواج داشته است.اما اوج تکامل تعزیه در دوره ناصرالدین شاه از سال ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ بود، چرا که وی به تعزیه علاقه فراوانی داشت.

 صرف نظر از تعزیه هایی که موضوع و محتوای آنها به زنان مربوط می‌شد، مثل مجلس بی‌بی‌شهربانو، در دوره قاجار مجالس تعزیه زنانه نیز برپا می‌شد که همه تعزیه خوانان و تماشاگران زن بودند اما تعزیه زنان به سبب تنگ ناهای عرفی، گسترش نیافت و به منازل ثروتمندان و شاهزادگان محدود شد.

خواجه حسینعلی خان، معاصر «فتحعلی شاه»،«محمد شاه» و« میرزا محمد تقی» تعزیه گردان دوران محمد شاه و ناصرالدین شاه و پسرش «میرزا باقر» ملقب به «معین البکا» و فرزند معین البکا» به نام «ناظم البکا» از تعزیه گردانانی بودند که در این دوره معروف بودند.

در این میان «میرزا محمد تقی» تعزیه گردان، رکود و یکنواختی را که تعزیه با آن مواجه شده بود را از آن گرفت و به آن جنبه های تفننی و نمایشی بخشید و پسرش معین البکا در ادامه راه پدر، سطح اجرایی تعزیه را بالا برد و تعزیه جدیدی را پی‌ریزی کرد.

او به همراه پسرش دسته‌های بزرگ تعزیه را با اقتدار رهبری می‌کرد و با اشارات و حرکات خود بر همه عوامل اجرایی صحنه تسلط داشتند.

بر اساس مدارک موجود معلوم است که در دهه اول ماه های محرم در عهد ناصرالدین شاهف تقریباً ۳۰۰ مجلس شبیه‌خوانی در نمایش خانه های موقت و دائم یعنی تکیه گاه ها و حسینیه‌ها برپا می‌شد، اما اوضاع به همین ترتیب باقی نماند، با افول سلطنت قاجار و روی کار آمدن رضاخان میرپنج از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ شمسی به ویژه در دهه دوم سلطنتش دوران شکوفایی تعزیه هم به سر آمد. سوگواری های ماه محرم محدود شد و ممنوعیت های متعدد به وجود آمد و به تدریج برگزاری رسمی مجالس تعزیه متوقف گردید.

اما اجرای آن در روستاها کمابیش ادامه یافت، فعال‌ترین روستاهایی که برپایی تعزیه در آنها ادامه یافت و متوقف که نشد، بلکه روز به روز رونق بیشتری گرفت می‌توان به روستاهای دهید، شمس آبادبرزو،رجاء آباد، گلدشت علیا و...که همه از توابع شهرستان مرودشت هستند، اشاره کرد که همگی هم اکنون از جمله روستاهایی هستند که هنوز در گوشه و کنار آن ها مراسم تعزیه برپا می شود.

یکی از مهمترین مکان هایی که هنوز تعزیه در آن به صورت سنتی برگزار می‌شود و مردم اعتقادات خاصی به این مراسم دارند شهر سیدان است.

بررسی تاریخچه تعزیه در شهرستان سیدان و روستاهای توابع از زبان پیشکسوتان تعزیه خوانی:

 بعد از بررسی پیدایش تعزیه در ایران و خواندن چند کتاب و مقاله در این مورد بر آن شدم که تاریخچه تعزیه را در شهر سیدان و روستاهای همجوار بررسی کنم به همین جهت ابتدا به سراغ اداراتی رفتم که گمان می کردم قطعا چون مرتبط با این هنرهستند، میتوانند به من کمکی کنند اما مطلب چندانی دستگیرم نشد.به توصیه یکی از کارمندان اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مرودشت به  سراغ میرزا هادی کاویانی (سکوتی) و چند تن دیگر رفتم که هنوز تعزیه توسط آنان یا فرزندان شان اجرا می شود.


این اساتید تعزیه هر کدام از بزرگانی نام بردند که سالیان بسیاری را صرف هنر تعزیه خوانی و تعزیه گردانی درفارس نموده‌اند بزرگانی چون ملا احمد قاسمی و ملا علی زارع که هرکدام آغاز فعالیت شان به بیش از ۱۷۰ سال پیش برمی‌گردد

در این گفتگو با یکی از تعزیه خوانان قدیمی شهرستان مرودشت به نام حاج منوچهر زارع آشنا شدیم که از تعزیه خوانان قدیمی بود و شمشیری در اختیار داشت که سندی است بر تایید این گفته که تعزیه قدمتی بسیار طولانی در استان فارس دارد.

میرزا هادی سکوتی یکی از ساکنان شهر فاروق، یکی از تعزیه خوانهای قدیمی این منطقه می گوید: پدرم «میرزا علی جان کاویانی» متخلص به «سکوتی» متولد شهر دارالکلاب استان مازندران بود که به نقل از خودش و همچنین اشعار موجود در دیوان شعرش در سن خردسالی زمانی که  ۷ سال بیشتر نداشت و دچار بیماری حصبه می شود در عالم خواب میبیند که در بیابان سرگردان در حال حرکت است.

به نقل از پدر:

در اتاقی می‌بینم بسیار تشنه و خسته وارد اتاق می شوم منبری آنجا بود که سیدی نورانی کنار منبر ایستاده بود،به ایشان گفتم من تشنه ام، ظرف آب بسیار خنکی به من داد و نوشیدم، پرسیدم شما که هستید؟ فرمودند من پیغمبر هستم (محمد ص) در عالم خواب پیامبر می فرمایند از این آب که نوشیدی هم بیماری تو علاج شد هم نطق تو به اشعار باز شد.

از آن آبی که خوردی شد برای تو دوا
 بعلاوه عمر تو باقی عزاداری کنی
مرحوم سکوتی از آن پس اشعار تعزیه سرود و به اجرای تعزیه مشغول شد. در زمان احمد شاه قاجار که نوجوان بود به تعزیه خوانی می‌پردازد و بعد از از مدتی با گروهی از اهل خانه و دوستان حرکت کرده و در شهرهای مختلف به تعزیه خوانی مشغول می‌شود روزی جلو درب حرم شاهچراغ در شیراز مشغول تعزیه خوانی بود که یکی از اهالی شهر سیدان اجرای این گروه را می‌بیند و از آنها دعوت می‌کند برای اجرای تعزیه سیدان بروند.

مرحوم سکوتی به همراه گروه به سیدان رفته و به اجرای تعزیه مشغول می‌شود، بیشتر اشعار و دیالوگهایی که امروزه در مراسم تعزیه اجرا می شوند همه از سروده‌های مرحوم سکوتی بزرگ و پسرش میرزا هادی سکوتی است مردم شهر سیدان به دلیل علاقه فراوانی که به آیین تعزیه دارند هر ساله از روز عاشورا تا پایان ماه صفر بانی اجرای این آیین ملی مذهبی می‌شوند.




به هنگام تماشای تعزیه همواره با لباس‌هایی به رنگ‌های سبز، قرمز، سفید و زرد روبرو می‌شویم که از قدیم تا کنون همیشه ثابت بوده اند طبق مطالعات و بررسی هایی که در این مدت انجام داده‌ام و به گفته محسن سجادیان یکی از تعزیه خوان ها که مدت زیادی را صرف مطالعه کتب مختلفی نموده  که در ارتباط با تعزیه به چاپ رسیده است، دلیل ثابت بودن این رنگ ها در تمام تعزیه ها برمی گردد به معنا بخشیدن به نقشی که بازیگر ایفا می‌کند.

به طور مثال در تمام تعزیه ها انبیا خوان رنگ سبز می پوشند که نشان هاشمیون و یا سید بودن است و آرامش و اطمینان را به همراه دارد، رنگ قرمز همواره نشان جنگ و جدال است که اشقیا خوان همیشه می پوشند، رنگ سفید نشان صلح است و پیام دوستی و نشان پاکی است که همیشه در تعزیه بازیگر نقش مسلم ابن عقیل این رنگ را می پوشد و اما رنگ زرد که نشان پشیمانی و ندامت است که آن را حربن ریاحی بر تن می پوشد زیرا که بعد از بستن آب بر روی امام حسین و یارانش از کرده خود پشیمان شد و به سوی امام حسین(ع) بازگشت.

 اما نواها و موسیقی:

 به هنگام ورود امام به صحنه تعزیه و به هنگام حزن و اندوه ماهور نواخته می‌شود، هنگام ورود و اجرای علی اکبر چهارگاه، به وقت جنگ و ورود اشقیا، شور نواخته می‌شود و زمانی که آوازها در حال اجراست افشاری و زمان شهادت ها دشتی نواخته می‌شود.

البته همین که این هنر هنوز به حیات خود ادامه داده است مایه بسیار خوشحالی است اما مسئولان باید با برنامه ریزی و مستندسازی زمینه رشد این هنر را فراهم کنند.
هنر تعزیه به عنوان یک هنر ناب در ایران مخاطبان بسیاری دارد که در صورت حمایت می توان شاهد رونق بیشتر این نمایش ایرانی بود.




 انتهای پیام/س